WSPÓŁCZESNE PROBLEMY FILOZOFII I ETYKI - Wartosci moralne.pdf - KSIĄŻKI - kristinamt

Wstęp do kursu

Etyka od wieków jest uznawana za jedną z najważniejszych dziedzin ﬁlozoﬁi.Jesttoro-

dzaj reﬂeksjidotyczącej norm, wartości i ocen, rodzaj namysłu, którego przedmiot sta-

nowi moralność. Etykę sprowadzoną do akademickich rozważań bez problemu mogli-

byśmy zamknąć w murach uniwersytetów. Jednak warto zauważyć, iż moralność, którą

się ona zajmuje, jest obecna niemalże wszędzie — jest obecna w naszej postawie wobec

świata i innych ludzi, pojawia się w systemach religĳnych,politycznychprzemówieniach

i codziennych życiowych decyzjach.

Niniejszy podręcznik jest próbą przedstawienia najważniejszych problemów etycznych

związanych ze współczesnością. Zostały one ukazane w szerszym ﬁlozoﬁcznymkon-

tekście, gdyż to właśnie wybór takiej a nie innej ﬁlozoﬁi(światopoglądu)determinuje

proces przyjmowania określonych celów moralnych i hierarchii wartości. W ramach

kursu zostaną omówione najważniejsze zagadnienia rozważane na gruncie etyki, takie

jak moralność, sprawiedliwość i odpowiedzialność. Problematyka kolejnych wykła-

dów będzie łączyć się ponadto z fundamentalnymi pytaniami zadawanymi przez nie-

malże każdego człowieka. Dlatego też przywoływane tutaj stanowiska zostaną przed-

stawione w sposób krytyczny, bez wskazywania tych „najwłaściwszych”. Nie jest to

podyktowane przekonaniem autora co do względności dobra i zła. Taka perspektywa

jest po prostu konieczna — studenci czytający tekst są wszak ludźmi potraﬁącymi sa-

modzielnie myśleć i dokonywać wyborów.

Najwięcej miejsca zostanie poświęcone problematyce związanej z wyzwaniami, jakie

stawia człowiekowi współczesny świat. Będą to więc problemy łączące się z specyﬁką

naszych czasów, takie jak konsumpcjonizm, pornograﬁa czy eutanazja. Przedstawio-

ne zostaną także najnowsze stanowiska etyczne, między innymi etyka feministyczna

i etyka ekologiczna.

Kurs Współczesne problemy ﬁlozoﬁi i etyki jest adresowany do tych, którzy pragną

zdobyć umiejętność identyﬁkowaniaobszarówfunkcjonowaniawartościinormetycz-

nych 1 . Podjęte tutaj problemy moralne należą do fundamentalnych wyzwań współcze-

sności, które stają codziennie przed każdym człowiekiem. Szczególnie wyraźnie rysują

się one przed współczesnym pedagogiem, który powinien posiadać niezbędne mini-

mum wiedzy etycznej, pomocnej w rozstrzyganiu konﬂiktówmoralnych.

Głównym celem kursu jest sprowokowanie do samodzielnego myślenia i starannego wa-

żenia wyborów moralnych. Niewątpliwie ludzie przyzwyczajeni do myślenia znacznie

częściej będą okazywać innym zainteresowanie niż ci, którzy żyją w nieświadomości.

Myśl jest jednak dopiero wstępem dla czynu i dlatego powinniśmy być gotowi do na-

stępnego kroku: działania na rzecz dobra i sprawiedliwości. Warto bowiem uświadomić

sobie, że to właśnie życie w prawdzie i branie na siebie odpowiedzialności otwierają dro-

gę do autentycznego człowieczeństwa.

A zatem etyka nie jest kolejnym nudnym przedmiotem akademickim, a przynajmniej

nie powinna nim być… Etyki nie da się zamknąć w murach akademii i uczelni —

wszak mówi o życiu, życiowych wyborach i decyzjach — jest „ﬁlozoﬁą praktyczną”.

To w ramach reﬂeksjietycznejrozważamynaszerelacjezinnymiludźmiicałymświa-

tem, który nas otacza.

1 Zob.: Ł. Zaorski-Sikora,

2007: Etyka , Wydawnic-

two WSHE; Ł. Zaorski-

-Sikora, 2007: Etyka w

biznesie , Wydawnictwo

WSHE, Łódź.

Wartości moralne

Wstęp

1. Co to jest moralność?

2. Prawda

3. Sprawiedliwość

4. Równość

5. Humanizm i tolerancja

6. Wolność jako warunek moralności

Słownik

Bibliograﬁa

Wstęp

Rozważania dotyczące takich pojęć, jak dobro, zło, obowiązek czy też moralność pro-

wadzone są na gruncie etyki . Warto zauważyć, iż w języku potocznym zamiast o „ety-

ce” często mówimy o „moralności”, nie odróżniając ich zakresów znaczeniowych.

Nie musi to prowadzić do nieporozumień, gdyż ludzie zwykle intuicyjnie klasyﬁkują

w sposób właściwy to, co mają akurat na myśli. Etyka i moralność to jednak nie to

samo.

Moralność to dziedzina decyzji i czynów człowieka, gdy tymczasem etyka (dział

ﬁlozoﬁi) to już reﬂeksja, teoretyczny namysł, którego przedmiot stanowi właśnie

moralność. Innymi słowy, moralnością są nazywane zachowania, postawy i moty-

wacje, które odpowiadają pewnym kryteriom dobra, słuszności czy też powinno-

ści, gdy tymczasem etyka oznacza rozważania dotyczące norm, wartości i właśnie

owych moralnych zachowań.

Inaczej wygląda także etymologia obu terminów. Etyka pochodzi od greckiego słowa

ethikos (zwyczajny, obyczajny) nawiązującego do ethosu , czyli charakteru, zwyczaju,

obyczaju — przyjętego w danej społeczności sposobu postępowania, który jest zgodny

z prawym charakterem. Moralność pochodzi natomiast od łacińskiego słowa mo-

ralis , które również oznacza tyle, co obyczajny , ale dotyczy bardziej słuszności czy-

nów, nie zaś charakteru osoby, która ich dokonuje.

Jednocześnie nie sposób nie zauważyć, iż sami teoretycy moralności nie są tutaj

konsekwentni i — mówiąc o etyce — mają często na myśli właśnie zespół ocen

i norm moralnych obowiązujących w ramach jakiegoś systemu ﬁlozoﬁcznego,spo-

łeczeństwa czy grupy społecznej, czyli utożsamiają etykę z moralnością. Stąd też

nawet o poszczególnych teoriach moralności mówi się etyka protestancka czy etyka

Arystotelesa , czyli etyka oznacza tutaj określony system etyczny. Przykładem takie-

go utożsamienia etyki i moralności mogą być także pojęcia etyki lekarskiej, etyki

dziennikarskiej czy etyki biznesu.

Uporządkowane logicznie systemy norm nazywa się także kodeksami deontologicz-

nymi poszczególnych zawodów. Powstają one zwykle przez konkretyzację teorii

moralności przyjętych przez dane społeczeństwo, które następnie dostosowywane

są do specyﬁkikonkretnychprofesji.Oczywiście, tworzenie etyki zawodowej jest

bardziej potrzebne w przypadku zawodów, których wykonywanie łączy się z war-

tościami powszechnie uznawanymi za istotne. Stąd właśnie jako sformalizowane

dziedziny należące do etyki zawodowej możemy wymienić np. etykę adwokacką

i sędziowską.

Dynamicznie rozwĳającymi się obszarami reﬂeksjietycznejsą także etyka nauczy-

cielska i aksjologia pedagogiczna 1 . Etyka nauczycielska to dział pedeutologii bada-

jący moralne aspekty postępowania nauczycieli. Potrzeba takich rozważań wyni-

ka z faktu, iż proces dydaktyczno-wychowawczy jest polem doświadczania przez

dzieci i młodzież nie tylko wiedzy nauczycieli, ale także ich stosunku do wartości

moralnych. W ramach aksjologii pedagogicznej badana jest ogólna natura oraz zna-

czenie wartości w socjalizacji i wychowaniu człowieka.

1 Aksjologia to ﬁlozo-

ﬁawartości,rozważania

o wartościach. W ramach

aksjologii rozwinęły się es-

tetyka (nauka o pięknie,

teoria sztuki) i etyka.

1. Co to jest moralność?

Studenci poznający etykę jako gałąź ﬁlozoﬁiwiększość czasu poświęcają na abstrak-

cyjną (czy — jak kto woli — górnolotną i oderwaną od życia) analizę pojęć, takich

jak moralność , sprawiedliwość , dobro , zło czy cnota . W ramach kursu Współczesne

problemy ﬁlozoﬁii etyki zajmiemy się przede wszystkim zagadnieniami etycznymi,

które łączą się ze specyﬁką dnia dzisiejszego oraz rzeczywistymi kwestiami moral-

ności osobistej i społecznej. Jednak — abyśmy mogli podjąć takie rozważania —

musimy zastanowić się, w jaki sposób można uzasadniać nasze wybory moralne.

Dlatego też nie możemy całkowicie pominąć analizy kluczowych pojęć deﬁniowa-

nych na gruncie etyki i klasycznych (historycznych) wykładni moralności.

Jak powiedzieliśmy wcześniej, etyka to reﬂeksjadotycząca moralności. Dlaczego

zatem kłamstwo, kradzież, donosicielstwo są uznawane za zachowania niemoral-

ne? W jaki sposób możemy odróżnić czyny moralne od niemoralnych? Co to jest

moralność? To oczywiście fundamentalne pytania zadawane przez niemal każde-

go człowieka. Ogólnie rzecz ujmując, gdy tylko zaczynamy rozmyślać o naszym

życiu i wartościach, które chcemy w nim realizować, stajemy przed problemami

moralnymi…

Czy moralność można zdeﬁniować? Czy rację miał Fryderyk Nietzsche, twierdząc,

iż większość teoretyków moralności dochodzi w swych rozważaniach jedynie do

uzasadnienia porywu własnego serca, który usystematyzowali i uczynili abstrak-

cyjnym? Czy możemy powiedzieć, że istnieją obiektywne standardy moralne, któ-

rych każdy człowiek powinien poszukiwać w swoim życiu?

Oczywiście, powinniśmy tutaj od razu zauważyć, że ile szkół ﬁlozoﬁcznych, tyle

różnych deﬁnicjimoralności 2 .

Po pierwsze, deﬁniowaniemoralności może przebiegać zgodnie z porządkiem ab-

solutyzmu etycznego albo zgodnie z porządkiem relatywizmu etycznego . Zwolennik

absolutyzmu to ktoś, kto powie, że dobro ma charakter niezmienny i obowiązuje

zawsze i wszędzie, niezależnie od subiektywnych nastawień jednostek i interesów

grup społecznych czy procesów historycznych.

W takiej perspektywie istnieje tylko jeden system reguł moralnych, który jest słusz-

ny — pewne czyny nie tylko, że są złe, ale ich zło nie może zostać zrównoważone

przez jakiekolwiek korzystne konsekwencje czy też wytłumaczone przez jakiekolwiek

„szczególne okoliczności”. Na pewno za zwolenników absolutyzmu etycznego mo-

żemy uznać wszystkich chrześcĳan.W chrześcĳańskiej nauce moralnej dziesięć przy-

kazań stanowi bowiem listę obowiązków oraz zachowań zakazanych, których prze-

strzeganie ma charakter bezwarunkowy i niezależny od konsekwencji. Innymi słowy,

dla chrześcĳaninamoralność wiąże się z życiem zgodnym ze wskazówkami pocho-

dzącymi od Boga, który jest w takiej perspektywie źródłem wszelkiego dobra.

Przykładem absolutyzmu etycznego, w którym nie ma odwołania do Boga, jest

etyka Immanuela Kanta (1724–1804). Choć została ona stworzona przez gorliwego

chrześcĳanina (protestanta), to opisuje moralność w sposób przemawiający rów-

nież do ateistów. Kant zaczyna od odkrycia, że jedynie dobra wola jest podstawą

etycznej wartości czynu. Dobra wola jest to bezinteresowne i wolne od jakiejkol-

wiek zmysłowej determinacji pragnienie czynienia dobrze. Jest ona celem samym

w sobie, a nie środkiem prowadzącym do jakiegoś innego celu, akceptowanym ze

względu na przewidywane skutki. A zatem działać moralnie to tyle, co działać wy-

2 Zaorski-Sikora Ł., 2003:

Wprowadzenie do ﬁlozoﬁi .

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY FILOZOFII I ETYKI - Wartosci moralne.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: