Dzialalnosc instytucji opiekunczo-wychowawczych.pdf

Działalność instytucji

opiekuńczo-wychowawczych

Wstęp

1. Rodzaje i zakres sieroctwa

2. Działalność pogotowia opiekuńczego

3. Dom dziecka i dom małego dziecka

4. Typy rodzin zastępczych

5. Specyﬁkadziałańrodzinnegodomudziecka

6. Rodzaje oraz proces adopcji dziecka

Bibliograﬁa

Wstęp

Moduł trzeci poświęcony zostanie dziecku pozbawionemu należytej opieki ze stro-

ny rodziców lub opiekunów prawnych. Przybliżone zostaną w nim zagadnienia do-

tyczące możliwych rodzajów opieki zastępczej, począwszy od pogotowia opiekuń-

czego, przez dom dziecka, kończąc na rodzinnych formach opieki nad dzieckiem,

takich jak rodzinne domy dziecka, pogotowie rodzinne czy różne odmiany rodzin

zastępczych.

Scharakteryzowany zostanie proces przysposobienia, uważany za najlepszą for-

mę zastępczej opieki nad dzieckiem, które posiada uregulowaną sytuację prawną.

Omówione zostaną warunki niezbędne do wypełnienia przez osoby, które preten-

dują do adopcji dziecka, a także procedura adopcyjna oraz rodzaje adopcji możli-

wych w naszym kraju.

Modułowi temu przyświecać będą słowa:

„Sierotą jest dziecko, gdy umarli rodzice,

Sierotą jest i to dziecko,

Któremu nie urodził się jeszcze rodzic i opiekun jego ducha.”

Janusz Korczak, O ratunek dla dzieci ,

(„Nasz Przegląd”, 1937, nr 362, s. 10)

1. Rodzaje i zakres sieroctwa

Pojęcie sieroctwo ma szeroki zakres znaczeniowy. Wiąże się ze stanem pozbawienia

dzieci trwale lub przejściowo szans na wychowanie we własnej rodzinie ze względu

na brak odpowiednich warunków opiekuńczo-wychowawczych.

Głównym kryterium podziału sieroctwa są przyczyny wystąpienia tego zjawiska

oraz jego skutki. Rozróżnia się dwa główne rodzaje sieroctwa ( Elementarne pojęcia

pedagogiki społecznej i pracy socjalne j, 1999: 268):

— naturalne — ze względu na śmierć rodziców,

— społeczne — gdy rodzice dzieci nie chcą, nie mogą lub nie potraﬁą wypełniać

swoich obowiązków rodzicielskich.

Ze względu na zakres zjawiska można wyróżnić następujące rodzaje sieroctwa (Ty-

nelski, 1972: 26–36):

— sieroctwo pełne — gdy żaden z rodziców nie sprawuje nad dzieckiem opieki,

— półsieroctwo — gdy tylko jedno z rodziców pełni opiekę nad dzieckiem,

— sieroctwo trwałe — gdy opuszczonym dzieckiem nie może zaopiekować się ro-

dzina i zostaje ono umieszczone w domu dziecka,

— sieroctwo społeczne przejściowe — gdy dziecko zostało pozbawione opieki

okresowo.

Wśród badaczy zajmujących się sieroctwem występują rzecznicy szerokiego i wą-

skiego ujmowania tego pojęcia (Szymborska, 1969: 15). W ujęciu szerokim wyod-

rębniają się dwa stanowiska. Reprezentanci pierwszego z nich skłonni są uznawać

za sieroty społeczne wszystkie dzieci mające subiektywne poczucie osamotnienia,

a więc także te, które mieszkają z rodzicami i przebywają pod ich opieką. Przedsta-

wiciele drugiego stanowiska uważają, że wszystkie dzieci nieletnie pozostają pod

stałą lub okresową opieką całkowitą poza rodziną własną, także te, które utrzy-

mują kontakt z rodzicami. Uważa się, że zjawisko sieroctwa społecznego występu-

je dopiero wówczas, gdy dziecko jest opuszczone przez rodziców, a więc nie tylko

zaniedbywane w bardzo wysokim stopniu, ale także wzajemne kontakty zostają

przerwane lub osłabione (w takim stopniu, że przestają mieć one jakiekolwiek zna-

czenie w życiu dziecka).

W celu uściślenia terminu sieroctwo należy określić stopień pozbawienia dziecka

opieki rodzicielskiej, który nazywany jest stopniem osamotnienia lub stopniem sie-

roctwa społecznego (zob. Szymborska, 1969: 34–36). Kryterium określające stop-

nie sieroctwa to intensywność kontaktów dzieci przebywających w zakładzie opie-

kuńczym z własnymi rodzicami. Wychodząc z założenia, że mniejszej częstotliwo-

ści kontaktów dzieci z rodzicami oraz mniejszej ich systematyczności i intensyw-

ności odpowiada głębsze osamotnienie, wyróżnia się trzy stopnie sieroctwa spo-

łecznego:

— stopień najniższy — kontakty z dzieckiem są stosunkowo częste, ale nie są co-

dzienne i systematyczne, rodzice odwiedzają dziecko w placówce, zapraszają je

do siebie, kupują ubrania, interesują się jego zdrowiem, postępami w nauce,

— stopień średni — kontakty rodziców z dzieckiem są niestabilne i niepewne,

dziecko widuje się z rodzicami rzadko, nie wie czy i kiedy znowu ich spotka,

— stopień najwyższy — całkowite opuszczenie dziecka, zupełny brak kontaktu

z rodzicami, dziecko w ogóle nie widuje rodziców, nie jest przez nich zabierane

do domu czy odwiedzane w placówce.

Przyczyn sieroctwa społecznego jest bardzo wiele. Wymienić należy cztery główne

źródła sieroctwa:

— zdezorganizowanie rodziny sięgające patologii społecznej, wyrażającej się bar-

dzo niskim poziomem moralnym; dziecko jest pobawione opieki, jego los jest

rodzicom obojętny, dziecko jest zaniedbywane do tego stopnia, że należy uznać

je za porzucone i przenieść do placówki opiekuńczo-wychowawczej;

— rodzice, którzy nie wykazują wyraźnej niechęci do kontaktów z dzieckiem, ale

też nie dbają o nie należycie — to rodziny mniej zdemoralizowane, charaktery-

zujące się przeważnie niskim poziomem kultury, barkiem harmonii rodzinnej,

konﬂiktami małżeńskimi, niezaradnością życiową, nieprawidłowym oddziały-

waniem wychowawczym; dziecko stanowi przeszkodę dla swobodnego stylu ży-

cia rodziców, często jest przez nich opuszczane;

— rodziny rozbite — tylko jedno z rodziców przejmuje opiekę nad dzieckiem, co

może spowodować u dziecka uczucie opuszczenia w sensie psychologicznym;

rodzina rozbita o niskim poziomie moralnym i materialnym jest najczęściej śro-

dowiskiem defektywnym, czego efektem może być porzucenie dziecka;

— dzieci pozamałżeńskie — częstym zjawiskiem jest opuszczenie dziecka przez

matkę, która nie jest w związku małżeńskim i którą trudna sytuacja ﬁnansowa

i niezaradność życiowa zmusza do oddania dziecka do placówki opiekuńczo-

-wychowawczej.

Skutki sieroctwa naturalnego czy społecznego niekorzystnie wpływają na rozwój

i życie dziecka. W obu przypadkach mają globalny charakter i obejmują całokształt

warunków kształtowania się osobowości dziecka osieroconego i zaspokajania jego

potrzeb. Jednymi z najpoważniejszych skutków są: zachwianie poczucia bezpie-

czeństwa, przerwanie dotychczasowego naturalnego wchodzenia dziecka w życie

społeczne oraz utrata więzi emocjonalnych, jakie — przez rodziców i innych krew-

nych — łączyły dziecko ze światem dorosłych. Towarzyszy temu poczucie osamot-

nienia i krzywdy — tym dotkliwszej, im bardziej radykalnej zmianie musiały ulec

warunki życia dziecka. Oderwanie dziecka od naturalnej rodziny i towarzyszące

temu przeżycia prowadzą w skrajnych przypadkach do choroby sierocej (Kelm,

2000: 68), a w każdym przypadku do licznych zaburzeń w normalnym dotychczas

zaspokajaniu potrzeb dziecka.

Chorobą sierocą nazywa się zespół zaburzeń i opóźnień w rozwoju ﬁzycznym,ru-

chowym i psychicznym, spowodowany długotrwałą rozłąką z osobami bliskimi.

Jest ona efektem braku miłości. U dzieci z chorobą sierocą na ogół występują róż-

norakie zaburzenia i deformacje osobowości, które są trudno odwracalne, o ile nie

nastąpi odpowiednie oddziaływanie terapeutyczne. Często uspołecznienie dzieci

dotkniętych tą chorobą jest pozorne. Przy głębszym ich poznaniu okazuje się, że

nie potraﬁą prawidłowo odbierać iokazywać uczuć, przy jednoczesnym wielkim

pragnieniu ich przeżywania. Choroba sieroca obejmuje trzy fazy:

— fazę protestu — dziecko sprzeciwia się rozstaniu z matką krzykiem i płaczem,

u starszych dzieci protest ten przybiera formę agresji słownej i ﬁzycznej(agresji

na zewnątrz oraz autoagresji);

— fazę rozpaczy — dziecko w dalszym ciągu odczuwa lęk i zagrożenie, a ponie-

waż uznało, że protest nie przyniósł oczekiwanego skutku, zastąpiło go rozpa-

czą; dziecko jest smutne, często płacze, jest mniej ożywione, po jakimś czasie

obojętnieje;

— fazę wyobcowania — jest ona rozpoznawana głównie przez dalsze zobojętnienie

dziecka, które tylko pozornie pogodziło się z losem i przystosowało się; aktyw-

ność dziecka ulega dalszemu zahamowaniu, pojawiają się zachowania stereoty-

powe, a także objawy zahamowania rozwoju umysłowego i emocjonalnego.

Charakterystyczne objawy tej choroby to apatia, trudności w nawiązywaniu kontak-

tu (tzw. pusty wzrok), zwolnione tempo rozwoju ﬁzycznegoiumysłowego,obniże-

nie lub wzmożenie napięcia mięśniowego, obniżenie odporność na infekcje, niechęć

do jedzenia, płacz, krzyk, protesty, „lepkość uczuciowa” czy zachowania stereoty-

powe, tj. kiwanie się, bujanie, kręcenie głową, bezmyślne stukanie zabawkami.

Wszystkie zaburzenia występujące u dziecka osieroconego mają szansę być odwró-

cone. Podstawowym warunkiem jest jak najszybsze umieszczenie dziecka w środo-

wisku rodzinnym, o ile istnieje taka możliwość. Żadna bowiem, choćby najlepsza,

placówka opiekuńczo-wychowawcza nie zastąpi dziecku rodziny.

W oparciu o Konwencję Praw Dziecka ratyﬁkowanąprzezPolskę30kwietnia1991roku

dziecko ma zagwarantowaną ochronę przed wszelkimi formami gwałtu, zamachu,

brutalności ﬁzycznejlubpsychicznej,porzucenialubzaniedbania,złegotraktowa-

nia lub wyzysku, w tym wykorzystywania seksualnego (art. 19, pkt 1). Ponadto

każde dziecko czasowo lub na stałe pozbawione swojego środowiska rodzinnego

lub te, które we własnym interesie nie może pozostawać w tym środowisku, ma

prawdo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa (art. 20, pkt 1) (Sołty-

siak, 1998: 39).

W związku z powyższym — decyzją sądów rodzinnych — wszystkie dzieci, wobec

których stwierdzi się poważne zaniedbania wychowawcze i opiekuńcze ze strony ro-

dziny, umieszcza się w odpowiednich instytucjach opiekuńczo-wychowawczych.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: