Molekularny zegar Paleya a darwinowska ewolucja.pdf

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=83

Przedruk z: Ruch Filozoficzny 2005, T. LXII, Nr 2, s. 289-304. Fragmenty, które nie ukazały się w druku, za-

znaczono czerwoną czcionką oraz nawiasami klamrowymi { }. W przypisach zastosowano zielonogórski system

cytowania.

s. 289

Odczyty i wykłady

Dariusz Sagan

Molekularny „zegar Paleya”

a darwinowska ewolucja

(Zakład Historii Filozofii Instytutu Filozofii UZ, Zielona Góra, 6 I 2004 r.)

{Błędne dane. Powinno być: Zakład Logiki i Metodologii Nauk Instytutu Filozofii UZ, Zielo-

na Góra, 23 XI 2004}

Wprowadzenie

W ostatnich latach na gruncie biologii trwa spór pomiędzy ewolucjonistami a zwolen-

nikami tzw. teorii inteligentnego projektu. Jak wiadomo, we współczesnej biologii dominuje

ewolucjonizm darwinowski. Głosi on, że spotykana dzisiaj ogromna bioróżnorodność wywo-

dzi się od wspólnego przodka i jest rezultatem procesu ewolucji na drodze doboru naturalne-

go. Jest to teoria gradualistyczna. W organizmach żywych zachodzą przypadkowe mutacje,

które – jeżeli są dla organizmu korzystne i dają przewagę w przetrwaniu i reprodukcji – mają

większą szansę, by zostać zachowane przez dobór naturalny (mikroewolucja). Stopniowo, z

biegiem czasu, małymi kroczkami dochodzi do kumulacji owych korzystnych zmian, co

prowadzi ostatecznie do powstania nowych gatunków (specjacja), a następnie wyższych jed-

nostek taksonomicznych (makroewolucja). Zgodnie z teorią ewolucji, życie da się więc

całkowicie wyjaśnić w kategoriach przypadkowości i konieczności. Na to właśnie nie chcą się

zgodzić zwolennicy teorii inteligentnego projektu, zwani także teoretykami projektu. Warto

bliżej przyjrzeć się tej teorii, która ma aspiracje, by być naukową alternatywą dla ewolucjo-

nizmu darwinowskiego. Zamierzam przedstawić główne postulaty teorii inteligentnego

projektu oraz zapoznać czytelnika z dyskusją w technicznym obszarze sporu pomiędzy ewo-

lucjonistami i teoretykami projektu, zwłaszcza z zarzutami stawianymi tej teorii.

Najogólniej mówiąc, teoria inteligentnego projektu głosi, że niektóre układy biologicz-

ne wykazują pewne cechy, które są oznaką inteligentnego zaprojektowania. Są to cechy, które

mocno opierają się wyjaśnieniom ewolucjonistycz-

s. 290

nym, opisywanym w kategoriach przypadku i konieczności, i dlatego rzucają cień wątpliwości

na adekwatność darwinowskiej teorii ewolucji. W listopadowym numerze National Geo-

graphic z 2004 roku David Quammen napisał: „[Teoria ewolucji jest] bardzo przekonująca –

to teoria pewna jak szwajcarski bank”. 1 Według teoretyków projektu ten „bank” jest stale

„okradany”.

W tytule niniejszego artykułu użyłem zwrotu „molekularny zegar Paleya”, który na-

leży wyjaśnić. William Paley sformułował na początku XIX wieku argument z projektu. We-

dług Paleya, jeśli idąc polem, natkniemy się na leżący na ziemi zegarek i zaobserwujemy, że

jego części są dobrze dostosowane do wskazywania czasu, to możemy wywnioskować, iż

został on zaprojektowany. Analogicznie, jego zdaniem, wspaniałe przystosowanie or-

ganizmów żywych wskazuje na to, że zaprojektował je jakiś inteligentny czynnik. Teoretycy

projektu głoszą podobne twierdzenia. Słowo „molekularny” natomiast dotyczy poziomu, na

którym ów projekt jest, ich zdaniem, najbardziej widoczny. W 1996 roku Michael J. Behe,

biochemik z Uniwersytetu w Lehigh w Pensylwanii, opublikował książkę pt. Darwin’s Black

Box: The Biochemical Challenge to Evolution [Czarna skrzynka Darwina: biochemiczne

wyzwanie dla ewolucjonizmu], w której stwierdził, że dzięki rozwojowi biochemii na

molekularnym poziomie życia odkryto istnienie nieredukowalnie złożonych systemów bioche-

micznych. Układy posiadające cechę nieredukowalnej złożoności mają opierać się

wyjaśnieniom ewolucjonistycznym i wskazywać na projekt. Taki argument pod pewnymi

względami różni się jednak od argumentu Paleya. Paleyowi pomagał on w wyciągnięciu

wniosku o istnieniu i atrybutach projektanta odpowiedzialnego za powstanie w świecie cech

świadczących o zaprojektowaniu (Paley utożsamiał projektanta z chrześcijańskim Bogiem).

Teoretycy projektu nie idą tak daleko. Starają się tylko wykrywać ślady projektu w świecie

fizycznym, posiłkując się – jak utrzymują – metodami naukowymi. Dla nauki nie są istotne

tożsamość i motywy projektanta; dla niej liczy się tylko to, czy jest możliwe wyciągnięcie

wniosku o projekcie na podstawie pewnych cech świata fizycznego.

Teoretykom projektu zarzuca się w tym punkcie, że ich teoria jest kreacjonistyczną

Reformacją, 2 nową formą kreacjonizmu lub neokreacjonizmem, 3 czy że są kreacjonistami,

którzy zmienili strategię wprowadzania nadnaturalnych wyjaśnień w obręb nauk przyrod-

niczych. 4 Choć większość zwolenników teorii

_______________________

1 David Q UAMMEN , „Czy Darwin się mylił?”, National Geographic , listopad 2004, nr 11(62), s. 8 [2-33].

2 Philip K ITCHER , „Born-Again Creationism”, w: Robert T. P ENNOCK (ed.), Intelligent Design Creation-

ism and Its Critics: Philosophical, Theological, and Scientific Perspectives , The MIT Press, Cambridge,

Massachusetts – A Breadford Book, London, England 2001, s. 258 [257-287].

3 Zob. np. Massimo P IGLIUCCI , „Design Yes, Intelligent No: A Critique of Intelligent Design Theory and

Neocreationism”, http://www.csisop.org/si/2001-09/design.html ; Eugenie C. S COTT , Evolution vs. Creationism.

An Introduction , Greenwood Press, Westport, Connecticut – London 2004, s. 113-133.

4 Por. Robert T. P ENNOCK , „Creationism and Intelligent Design”, Annual Review of Genomics and Hu-

man Genetics 2003, vol. 4, s. 146-148 [143-163].

s. 291

inteligentnego projektu zalicza się do wierzących, bronią się oni przed taką konkluzją. Ich

zdaniem projekt wcale nie musi sugerować działania nadnaturalnej przyczyny, a jeśli nawet

kryje się za nim taka przyczyna, to nauki to nie interesuje. (Inteligencja projektanta wcale nie

musi być nadzwyczajna; należy utożsamiać ją tutaj raczej z celowością). Jeden z czołowych

teoretyków projektu, William Dembski, pisze tak:

Naukowca pracującego w ramach teorii inteligentnego projektu interesuje najbardziej to, czy hipoteza

projektu dostarcza mocnych, nowych wglądów i owocnych możliwości badań […] Metafizyką, leżącą u

podstaw takiej teorii, a zwłaszcza ontologicznym statusem projektanta, mogą później zająć się filozofia i

teologia. 5

Warto w tym miejscu zauważyć, że teoria inteligentnego projektu niekoniecznie

prowadzi do teizmu. Twierdzenia o zaprojektowaniu życia na Ziemi wcale nie muszą pocho-

dzić wyłącznie z ust ludzi wierzących w jakąś nadprzyrodzoną istotę. Na przykład niedawno

zmarły wybitny biolog i ateista z przekonania, Francis Crick, który wspólnie z Jamesem Wat-

sonem odkrył spiralną strukturę DNA, za co obaj otrzymali Nagrodę Nobla, uważał, że życie

na Ziemi zostało rozsiane przez jakąś nieznaną, pozaziemską cywilizację. 6 Podobne poglądy

głosił inny ateista i znany uczony, Fred Hoyle. 7

Filtr eksplanacyjny

Czy istnieje jednak jakaś metoda wykrywania projektu? Jak odróżnić obiekt zaprojek-

towany od niezaprojektowanego, przyczynę inteligentną od nieinteligentnej? Okazuje się, że

Dembski zaproponował kryterium dla dokonywania takiego rozróżnienia. Jest to tzw. filtr

eksplanacyjny , inaczej nazywany kryterium opartym na złożoności-specyfikacji . Filtr ten jest

czymś w rodzaju trójstopniowego sita. Chcąc zbadać, czy dane zjawisko jest wynikiem

projektu, musimy je poddać analizie w trzech trybach wyjaśniania: konieczności, przypadku i

projektu (zobacz rys. 1).

Najpierw należy określić, czy badane zdarzenie da się wyjaśnić za pomocą przypadku.

Jeśli nie – jeśli jest ono powtarzalne i da się je wyjaśnić jakimś prawem – to można uznać, że

owo zdarzenie jest wynikiem konieczności. Jeżeli jednak nie można go wyjaśnić żadnym

prawem, to sprawdzanie trwa dalej. Na drugim etapie filtra szacuje się stopień złożoności tego

zdarzenia. Jeżeli zdarzenie charakteryzuje się niewielką złożonością, to można przypisać je

przypadkowi; jednakże wraz ze zwiększaniem się złożoności prawdopodobieństwo jego

zajścia staje się coraz mniejsze i coraz bardziej można wątpić w jego przypad-

_______________________

5 William A. D EMBSKI , The Design Revolution: Answering the Toughest Questions About Intelligent

Design , InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois 2004, s. 190.

6 Zob. Francis C RICK , Life Itself: Its Origin and Nature , Simon and Schuster 1981.

7 Por. Kazimierz J ODKOWSKI , „Fred Hoyle (1915-2001)”, w: Fred H OYLE , Matematyka ewolucji , z jęz.

ang. przeł. Robert Piotrowski, Wydawnictwo Megas, Warszawa 2003, s. 30-31 [25-36].

s. 292

Rys. 1. Filtr eksplanacyjny.

Źródło: William A. D EMBSKI , The Design Revolution : Answering the Toughest Questions About Intelligent

Design , InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois 2004, s. 88.

kowość. W ten sposób dochodzimy do trzeciego stopnia filtra eksplanacyjnego. Sama złożo-

ność i małe prawdopodobieństwo nie wystarczą do wyciągnięcia wniosku o projekcie. Jeśli

rzucimy monetą tysiąc razy, to wynik tego zdarzenia będzie wysoce nieprawdopodobny, ale

jednak przypadkowy. Aby wnioskować o projekcie, zdarzenie musi ponadto pasować do

jakiegoś obiektywnego wzorca ,

s. 293

świadczącego o projekcie. Takim wzorcem może być na przykład długi ciąg liczb pierwszych,

jaki wykryli badacze SETI w filmie Kontakt , który nakręcono na podstawie powieści Carla

Sagana o tym samym tytule. Badacze ci uznali, że ów wzorzec pochodzi od jakiejś inteligen-

cji, ponieważ charakteryzuje się on specyfikacją . Specyfikacja oznacza, że dane zdarzenie

pasuje do znanego już, niezależnego wzorca, o którym wiemy, że wskazuje na działanie inteli-

gencji. Ostatecznym kryterium wykrywania projektu jest więc wyspecyfikowana złożoność .

Trzeba jednak pamiętać, że filtr eksplanacyjny stanowi wiarygodne kryterium jedynie

dla wykrywania projektu, ale już nie dla jego eliminowania. Jest tak dlatego, że inteligentne

przyczyny mogą działać, naśladując przyczyny nieinteligentne, a tego filtr nie jest w stanie

wykryć. 8

Filtr eksplanacyjny stosuje się w takich dziedzinach nauki, jak archeologia, która zaj-

muje się odróżnianiem ludzkich artefaktów od rzeczy powstałych przez przypadek; kryp-

tografia, w której poszukuje się zakodowanych informacji; w wyżej wspomnianym programie

badawczym SETI, którego badacze poszukują śladów inteligencji pozaziemskiej; ale wy-

korzystują go również firmy ubezpieczeniowe, pragnące uchronić się przed oszustami, lub

detektywi, usiłujący dowiedzieć się, czy czyjaś śmierć była dziełem przypadku, czy też została

zaplanowana. Przykłady można by mnożyć. 9

Projekt w układach biologicznych

Pojawia się tutaj jeszcze jedna ważna kwestia: czy filtr eksplanacyjny stosuje się do

biologii? Robert Pennock, profesor nauk przyrodniczych i technologii oraz filozofii, uważa,

że w wymienionych wyżej naukach wnioskuje się o projekcie na podstawie wiedzy zastanej o

ludzkim intelekcie i motywach, jak również o różnych naturalnych procesach przyczynowych.

Nie wiadomo jednak, co miałoby stanowić jakiś niezależny, obiektywny wzorzec dla sys-

temów biologicznych, który sugerowałby działanie inteligencji. 10

_______________________

8 Por. William A. D EMBSKI , „The Explanatory Filter: A three-part filter for understanding how to separate

and identify cause from intelligent design”, http://www.arn.org/docs/dembski/wd_explfilter.htm .

9 Por. też Dariusz S AGAN , „Spór o naukowość współczesnej teorii inteligentnego projektu na przykładzie

Michaela Behe’ego koncepcji nieredukowalnej złożoności”, Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 2004, R. 13, Nr

3 (51), s. 44-45 [37-54], http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=8 ; Kazimierz

J ODKOWSKI , „Rozpoznawanie genezy: istota sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Roczniki Filozoficzne 2002, t. L,

z. 3, s. 191-193, 195-196 [187-198], http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=32 ;

Piotr B YLICA , „Testowalność teorii inteligentnego projektu”, Filozofia Nauki 2003, nr 2, s. 43-46 [41-49], http://

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: