159[1].pdf

Filozoficzne Aspekty Genezy

— 2007/2008, t. 4/5

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=159

Taner Edis

Dlaczego „teoria inteligentnego projektu”

jest bardziej interesująca

niż tradycyjny kreacjonizm *

Gdy teoria inteligentnego projektu (ID – Intelligent Design ) przy-

kuwa uwagę naukowców głównego nurtu, traktowana jest jako naj-

nowsze wcielenie kreacjonizmu. Literatura ID potęguje to wrażenie.

Zwolennicy ID przeważnie ograniczają się do krytyki „darwinizmu”,

przez który rozumieją naturalistyczne teorie ewolucji. Niektórzy teore-

tycy projektu akceptują ideę wspólnoty pochodzenia, zaś inni ją od-

rzucają. Ruch ID jednoczy jednak pogląd, że różnorodności i złożono-

ści życia nie da się wyjaśnić działaniem bezrozumnych mechanizmów

– zwłaszcza darwinowskiego mechanizmu zmienności i selekcji.

Gdyby teoria inteligentnego projektu była wyłącznie zbiorem neo-

kreacjonistycznych twierdzeń, odnoszących się do biologii, względnie

łatwo można by ją poddać krytyce. Na przykład autorem najważniej-

szego argumentu na rzecz ID, sformułowanego na gruncie biologicz-

nym, jest biochemik Michael Behe, 1 wedle którego pewne mechani-

Taner E DIS , „Why «Intelligent Design» Is More Interesting Than Old-Fashioned Cre-

ationism”, Talk Reason , 6 October 2005, http://www.talkreason.org/articles/interesting.cfm

(04.03.2009). Artykuł ukazał się pierwotnie w czasopiśmie Georgia Journal of Science 2005,

vol. 63, no. 3, s. 190-197, http://facstaff.gpc.edu/~jaliff/GAJSci63-3.pdf (04.03.2009). Z

języka angielskiego za zgodą Autora przełożył Dariusz S AGAN . Recenzent: Leszek

S IERGIEJCZYK , Instytut Chemii Uniwersytetu w Białymstoku.

Michael J. B EHE , Czarna skrzynka Darwina. Biochemiczne wyzwanie dla ewolucjo-

nizmu , przeł. Dariusz Sagan, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy , t. 4, Wydawnictwo

Taner Edis, Dlaczego „teoria ID” jest bardziej interesująca...

zmy molekularne są „nieredukowalnie złożone”. Jego zdaniem struk-

tury, takie jak wić bakteryjna, nie mogą utworzyć się w procesie stop-

niowego przekształcania serii form pośrednich, ponieważ wszystkie

ich liczne składniki muszą połączyć się ze sobą jednocześnie. Krytycy

natychmiast wykazali, że układy i ich części nie zawsze musiały peł-

nić te same funkcje, co obecnie. W rezultacie Behe przestał ostatnio

forsować swój pierwotny argument.

Aktualna argumentacja Behe’ego i innych zwolenników ID na

rzecz projektu biologicznego polega na opisywaniu ogromnej złożo-

ności układów biochemicznych i sugerowaniu, iż teza o ich utworze-

niu w procesie stopniowym jest nieprzekonująca. Żądają oni, by to

„darwiniści” wskazali pełną sekwencję następujących po sobie zmian,

gdyż w przeciwnym razie ewolucjonizm darwinowski można odrzucić

jako czystą spekulację. 2 Niewielu naukowców uległo takim próbom

przeniesienia ciężaru dowodu. Co prawda, świadectwa, przemawiające

na przykład za tym, że wici eubakteryjne są spokrewnione z mechani-

zmami wydzielniczymi i wyewoluowały z nich, 3 są niekompletne, ale

należy uznać je za przekonujące. Biologowie muszą uaktualnić swoje

odpowiedzi na stare argumenty kreacjonistyczne, wyrażone obecnie w

języku biochemii, ale w zasadzie teoria ID nie stanowi wyzwania dla

biologów.

Rozważmy teraz teorię ID w obrębie nauk fizycznych. W odróż-

nieniu od przedstawicieli kreacjonizmu młodej Ziemi, którzy są biblij-

nymi literalistami, teoretycy projektu zazwyczaj akceptują ideę liczą-

cego miliardy lat Wszechświata lub nie zajmują stanowiska w kwestii

jego wieku. Niemniej ID obejmuje również tezy fizyczne. Główna

strategia w tym zakresie polega na wskazywaniu domniemanych zaga-

Cornelius G. H UNTER , Darwin’s Proof: The Triumph of Religion over Science ,

Brazos Press, Grand Rapids, MI. 2003.

Ian F. M USGRAVE , „Evolution of the Bacterial Flagellum”, w: Matt Y OUNG and Taner E DIS

(eds.), Why Intelligent Design Fails: A Scientific Critique of the New Creationism , Rut-

gers University Press, New Brunswick, NJ. 2004.

MEGAS, Warszawa 2008.

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2007/2008, t. 4/5

dek, takich jak subtelne zestrojenie w astronomii i kosmologii fizycz-

nej, oraz uznawaniu ich za świadectwo na rzecz projektu. 4 Choć argu-

menty dotyczące subtelnego zestrojenia spotykają się z przychylnością

części liberalnych teologów i zwolenników ID, trudno uznać, że przy-

czyniają się one do rozwoju nauki. 5 Gdyby teoretycy projektu propo-

nowali tylko nowe narzędzia do wyrażenia starych intuicji na temat

boskiego projektu, naukowa reakcja na ID nie musiałaby wykraczać

poza niewielkie modyfikacje standardowych odpowiedzi na twierdze-

nia kreacjonizmu. Taka krytyka ID nie byłaby ciekawym zajęciem in-

telektualnym.

Jednak, mimo iż duża część literatury ID poświęcona jest powta-

rzaniu starych błędów, pewne aspekty teorii ID stanowią interesujące

błędy – w tym wypadku zdanie sobie sprawy, dlaczego ID jest teorią

błędną, może przyczynić się do rozwoju naszej wiedzy i lepszego zro-

zumienia ewolucji. Interesujące są na przykład te twierdzenia teorety-

ków projektu, które dotyczą inteligencji .

Zwolennicy ID brali udział w żarliwych filozoficznych debatach

na temat tego, czy wymogiem teorii naukowych jest formułowanie

wyjaśnień naturalistycznych. Ich zdaniem naturalizm metodologiczny

jest nieuzasadnionym ograniczeniem sposobów badania świata. Chcie-

liby oni, aby czynniki inteligentne uznano za jedną z fundamentalnych

przyczyn w wyjaśnieniach naukowych. Brzmi to rozsądnie. Takie na-

uki, jak archeologia, wyjaśniają przecież wiele znalezisk poprzez od-

wołanie do aktywności człowieka. Teoretycy projektu mówią jednak o

czymś więcej niż tylko o zdolności do rozpoznawania działania istot,

na temat których mamy duży zasób niezależnej wiedzy. 6 Inteligencję

ludzką i zwierzęcą śmiało można postrzegać jako część świata przyro-

Guillermo G ONZALEZ and Jay W. R ICHARDS , The Privileged Planet: How Our Place in

the Cosmos is Designed for Discovery , Regnery Publishing, Washington, DC. 2004.

William J EFFERYS , „Review of The Privileged Planet ”, Reports of the National Center

for Science Education 2005, vol. 25, no. 1-2, s. 47-49, http://ncseweb.org/rncse/25/1-2/re

view-privileged-planet (04.03.2009).

Gary S. H URD , „The Explanatory Filter, Archaeology, and Forensics”, w: Y OUNG and

E DIS (eds.), Why Intelligent Design Fails… .

Taner Edis, Dlaczego „teoria ID” jest bardziej interesująca...

dy. Teoria ID stanowiłaby skrajnie rewolucyjny punkt widzenia tylko

wtedy, gdyby działanie inteligencji jakoś przekraczało zdolności me-

chanizmów naturalnych.

Aby rozwinąć te idee, teoretycy projektu zaobserwowali, że we

współczesnych naturalistycznych wyjaśnieniach naukowych uwzględ-

niane są wyłącznie procesy losowe i podlegające prawom schematycz-

ne zdarzenia – czyli „przypadek i konieczność”, by użyć słów biologa

Jacquesa Monoda. 7 Fizyk może przewidzieć orbitę planety, rozwiązu-

jąc odpowiednie równania teorii grawitacji, lub uznać, że rozpad pro-

mieniotwórczy przebiega całkowicie losowo. Na ogół światem fizycz-

nym rządzi wspólne działanie przypadku i konieczności. Podobnie

rzecz się ma w biologii, gdy wyjaśnieniu podlega proces adaptacji

ewolucyjnej. Źródłem nowości w genomie są ślepa zmienność i muta-

cje, które w przeważającym stopniu zachodzą przypadkowo. Zmien-

ność staje się następnie przedmiotem działania nielosowej selekcji. In-

nymi słowy, dominujące teorie biologiczne także biorą pod uwagę

łączne działanie przypadku i konieczności. Co więcej, podejście to od-

niosło we współczesnej nauce tak ogromne sukcesy, że sprzyja ono

przyjęciu ogólniejszego stanowiska fizykalizmu, zgodnie z którym

każde zdarzenie w świecie ma podłoże fizyczne. 8 Teoretycy projektu

twierdzą, że takie ujęcie nie jest właściwe – wskazują, że inteligentny

projekt jest trzecim, niezależnym trybem wyjaśniania, nieredukowal-

nym do przypadku i konieczności. Zgodnie z teorią ID inteligencja

wykracza poza sferę fizyki.

Wielu czołowych przedstawicieli ID za kluczowy aspekt swojej

teorii uważa tezę, że sensowna informacja może być tworzona tylko

przez inteligencję i że inteligencja przekracza działanie przypadku i

konieczności. 9 Zwłaszcza William Dembski, czołowy teoretyk pro-

Jacques M ONOD , Chance and Necessity: An Essay on the Natural Philosophy of

Modern Biology , Vintage Books, New York 1972.

Andrew M ELNYK , A Physicalist Manifesto: Thoroughly Modern Materialism , Cam-

bridge University Press, Cambridge, U.K. 2003.

Phillip E. J OHNSON , The Wedge of Truth: Splitting the Foundations of Naturalism ,

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2007/2008, t. 4/5

jektu, otwarcie argumentuje, że inteligentny projekt stanowi trzecią

opcję eksplanacyjną. 10 Zaproponował on ponadto, jak twierdzi, ścisłą

matematyczną metodę rozpoznawania, czy jakiś zbiór danych zawiera

„złożoną wyspecyfikowaną informację” (CSI – complex specified in-

formation ), która jest rzekomo oznaką przyczynowości inteligentnej.

W myśl propozycji Dembskiego CSI to w istocie uprzednio ustalony

wzorzec, niezwykle trudny do wytworzenia w wyniku wspólnego

działania przypadku i konieczności. W sercu jego wariantu teorii ID 11

znajdują się dwa twierdzenia:

1. Istnieje ścisła matematyczna procedura wykrywania CSI, sta-

nowiącej niezawodną oznakę inteligentnego projektu.

2. Aktywność inteligentna nie jest redukowalna do jakiejkolwiek

formy wspólnego działania przypadku i konieczności.

Gdyby powyższe twierdzenia dało się utrzymać, to zwolennicy ID

mogliby żywić uzasadnione nadzieje, że inicjują naukową rewolucję.

W gruncie rzeczy mogliby mówić o swego rodzaju sukcesie, nawet

gdyby podejmowane przez nich próby obalenia teorii ewolucji biolo-

gicznej zakończyły się fiaskiem. Byłoby to możliwe z tego powodu,

że teoria ID, zwłaszcza w wersji Dembskiego, dotyczy przede wszyst-

kim zagadnienia złożoności i inteligencji – nie zaś tylko biologii. Nie

wszystko musi być dla ID stracone, nawet jeśli biologowie mają (a

niemal na pewno mają) rację w kwestii wspólnoty pochodzenia i nie-

których mechanizmów ewolucji. Jeżeli twierdzenia 1 i 2 są słuszne,

William A. D EMBSKI , „Signs of Intelligence”, w: William A. D EMBSKI and James M.

K USHINER (eds.), Signs of Intelligence: Understanding Intelligent Design , Brazos Press,

Grand Rapids, MI. 2001.

William A. D EMBSKI , Intelligent Design: The Bridge Between Science and Theology ,

InterVarsity Press, Downers Grove, IL. 1999; William A. D EMBSKI , The Design Revolution ,

InterVarsity Press, Downers Grove, IL. 2004.

InterVarsity Press, Downers Grove, IL. 2000.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: