Padmasambhawa

ODPOWIEDZI NA PYTANIA ZADANE PRZEZ JESZIE TSOGYAL

W pustelni Samye Czimphu, Pani Tsogyal, księżniczka z Kharczien, błagała mistrza Padmakarę: proszę, zwróć uwagę, wielki mistrzu! Chociaż ukazałeś nieinteligentnej dziewczynie takiej jak ja, że cały świat i [wszystkie]
jego istoty są dharmakają, to jednak ponieważ stale towarzyszy mi nawyk omamionej percepcji, moja praktyka Dharmy wciąż błąka się w teoretycznym rozumieniu. Proszę cię: obdarz mnie łaskawie wyjaśnieniami, które umożliwią mi zintegrowanie wszystkiego, co robię, z wrodzoną naturą dharmaty!

Padmasambhawa odparł: Słuchaj, Tsogyal! Kiedy praktykujesz nauki Tajemmnej Mantry wielkiego pojazdu, musisz posiadać te trzy kluczowe punkty: kluczowy punkt ciała, pozycję; kluczowy punkt oczu, spojrzenie; oraz kluczowy punkt umysłu, sposób spoczywania. Przede wszystkim, w odosobnionym miejscu, usiądź na wygodnej poduszce ze skrzyżowanymi nogami, prostym kręgosłupem i rękoma opartymi [na podołku]. Jeśli twoje ciało pozostaje w swoim oryginalnym stanie, medytacja pojawi się w sposób naturalny. Jeśli nie przyjmie się fizycznej pozycji, medytacja nie dojdzie do skutku. Następnie, jeśli chodzi o spojrzenie, nie zamykaj oczu, nie mrugaj, ani nie gap się na boki. Patrz prosto i niezachwianie przed siebie. Ponieważ wzrok i świadomość łączy ta sama natura, medytacja pojawia się

w sposób naturalny. Bez właściwego spojrzenia, nie będzie medytacji. Kluczowym punktem umysłu jest to, by nie pozwolić naturalnemu stanowi swojego zwykłego umysłu ścigać nawykowych wzorców z przeszłości. Nie pozwól, aby spoglądał wprzód na przyszłe aktywności przeszkadzających uczuć, i nie pozwól, aby zmyślał cokolwiek

w swoim obecnym stanie poprzez konceptualizację. Jeśli świadomość spoczywa w naturalnym stanie, medytacja pojawia się w sposób naturalny. Jeśli jesteś rozproszona, nie będzie medytacji. Jeśli w ten sposób pozwolisz swoim trzem bramom spocząć w naturalnym stanie, wszystkie subtelne i niesubtelne myśli rozproszą się, a twój umysł
uwolni się sam z siebie. Nosi to nazwę śamathy (szine), spokojnego spoczywania. [Kiedy twój umysł] nie napotyka na przeszkody, nie ma żadnego oparcia i jest nagi w spontanicznej pełni uwagi, [nosi to nazwę vipaśjany]. Jeżeli obie [śamatha i vipaśjana] w świadomej chwili są żywe i przejrzyste jako niepodzielna tożsamość, nosi to nazwę
śamathy nieoddzielnej od vipaśjany. Intelektualne zrozumienie jest wtedy, kiedy świadomość utrzymuje się jako przedmiot. Doświadczenie ma miejsce wtedy, kiedy odkrywasz jego brak umiejscowienia, natomiast
urzeczywistnienie pojawia się wówczas, gdy te stany umysłu pozostają żywo przejrzyste jako esencja twojej praktyki medytacyjnej. Nie jest to w żaden sposób różne od urzeczywistnienia buddów trzech czasów. Nie jest to coś sztucznego, co opiera się na głębokich wyjaśnieniach mistrza, ani też rezultat inteligencji ucznia. Nosi to nazwę przybycia do naturalnego stanu podstawy. Medytując w ten sposób, można doświadczyć błogości, przejrzystości i braku myśli. Świadomość wolna od konceptualnego myślenia nosi nazwę nie-myśli i ma trzy rodzaje: "Żadnej dobrej myśli" oznacza wolność od lgnięcia do medytującego i obiektu medytacji. "Żadnej złej myśl" to przerwanie przepływu niesubtelnego i subtelnego konceptualnego myślenia. "Żadnej neutralnej myśli" jest rozpoznaniem naturalnego oblicza świadomości jako nie mającej umiejscowienia. Podczas tego stanu braku myśli, przejrzystość jest nie napotykającą na przeszkody, nagą promiennością. Istnieją trzy rodzaje przejrzystości. "Spontaniczna przejrzystość" jest stanem uwolnienia się od obiektu. "Pierwotna przejrzystość" nie pojawia się na jakiś określony czas. "Naturalna przejrzystość" nie została przez nikogo stworzona. Istnieją cztery rodzaje błogości. "Uczucie błogości" to wolność od przeciwstawnych stanów harmonii. "Błogość bez koncepcji" to wolność od bólu koncepcji. "Błogość niedualistyczna" to wolność od lgnięcia do dualistycznego zróżnicowania. "Błogość nieuwarunkowana" to wolność od przyczyn i warunków. Kiedy powstają te cztery rodzaje doświadczenia, potrzebujesz trzech analogii nie przywiązywania się: nie przywiązywanie się do błogości przypomina szaleńca; nie przywiązywanie się do przejrzystości przypomina sen małego dziecka; nie przywiązywanie się do braku myśli jest jak jogin, który udoskonalił swoją jogiczną dyscyplinę. Jeśli posiadasz wszystkie trzy, jesteś wolna od wad medytacji. Jeśli przyciąga cię lgnięcie do tych trzech doświadczeń, zboczysz w trzy stany istnienia. Lgnąc do błogości, znajdziesz się w sferze pragnienia, lgnąc do przejrzystości, znajdziesz się w sferze formy, a lgnąc do braku myśli, znajdziesz się w sferze bezforemnej. Nawet jeśli myślisz, że nie przywiązujesz się, ani nie lgniesz do nich, [ciągle] utrzymujesz subtelne wewnętrzne przywiązanie. W celu odcięcia tej pułapki, istnieje "dziewięć pogodnych stanów sukcesywnego przebywania", które rozpoczynają się od czterech pogodnych stanów dhjany, mających na celu pozbycie się pożądliwych myśli. Pierwsza dhjana ma na celu uwolnienie od konceptualnego myślenia postrzegającego i postrzeganego; ciągle jednak jest zaangażowana w odróżnienie obiektu i aktu medytacji. Druga dhjana ma na celu uwolnienie od konceptualnego myślenia i zdolności odróżniania, podczas gdy [praktykujący] ciągle skupia się na smaku samadhi radości. Trzecia dhjana ma na celu osiągnięcie nieporuszonego umysłu, ale z wdechem i wydechem. Samadhi czwartej dhjany obejmuje całkowite uwolnienie się od konceptualnego myślenia

i niczym nie zakłóconą, czystą percepcję. Cztery bezforemne, pogodne stany eliminują konceptualne myślenie sfery
formy. Zatrzymując się na myśli "wszystkie zjawiska są jak przestrzeń", zbaczasz w [sferę percepcji] Nieskończonej Przestrzeni. Zatrzymując się na myśli "świadomość jest nieskończona i nie posiada kierunku", zbaczasz

w Nieskończoną Świadomość. Zatrzymując się na myśli "przejrzysta percepcja nie jest ani obecna, ani nieobecna, nie może też być obiektem intelektu", zbaczasz w [stan] Ani Percepcji Ani Jej Braku. Zatrzymując się na myśli
"ten umysł nie zawiera w sobie żadnego bytu, jest nieistniejący i pusty", zbaczasz w [sferę percepcji] Nicości.

W tych stanach istnieją niewielkie splamienia konceptualizacji, umysłowych olśnień i doświadczeń dualistycznego umysłu. Pogodne wygaśnięcie [polega na] pozbyciu się koncepcji wszystkich tych stanów. Analityczne wygaśnięcie jest wygaśnięciem zaangażowania się sześciu świadomości ich obiektami, co obejmuje spokojne spoczywanie

w nieprzerwanym ruchu oddechu i dualistycznego umysłu. Wygaśnięcie nieanalityczne to dojście do swojej wrodzonej natury. Jest to ostateczne niezróżnicowanie. Wśród dziewięciu stanów uspokojenia, czwartym stanem dhjany jest "samadhi, które wytwarza vipaśjanę". W ten sposób, samadhi tych czterech dhjan pozostaje się

w harmonii z wrodzoną naturą i najbardziej znaczącym wśród czterech rodzajów światowego samadhi.

Cztery bezforemne stany uspokojenia to pułapki samsary. Uspokojenie wygaśnięcia jest łagodnym samadhi śrawaki.

Rozpoznając te stany możesz odróżnić różne rodzaje samadhi, oczyścić przeszkody w swojej praktyce medytacyjnej i uniknąć zbaczania na manowce. Pięć ścieżek jest włączonych w trzy. Po odcięciu tych pułapek i praktykowaniu nieskazitelnej medytacji, pozostajesz podczas medytacyjnego stanu uspokojona w błogości, przejrzystości i braku myśli.[ Jak mówi Tulku Urgyen Rinpocze: "Te trzy właściwości (błogość, przejrzystość i brak myśli) to podstawowe cechy natury umysłu i same w sobie nie są one pułapkami. Kiedy uwaga zostaje nakierowana na te właściwości, chwyta je i daje się przez nie zabarwić jako wartościowe 'doświadczenia', do których należy dążyć i które należy utrzymywać, tworzy się subtelne przywiązanie; jest to subtelna fascynacja, która stanowi bezpośrednią przyczynę dalszej egzystencji samsarycznej.] W stanie pomedytacyjnym, zjawiska powstają bez przeszkód i są tak niesubstancjalne jak sen lub magiczne złudzenie. Rozumiejąc naturę przyczyny i skutku, po brzegi wypełnij miarę zasługi, osiągnij "ciepło samadhi" i w ten sposób udoskonal ścieżkę nagromadzenia. Praktykując w ten sposób przez długi czas, widzisz w rzeczywistości, nieumiejscowioną i widzącą siebie, obecną w sobie naturę. Rozpoznanie
swojego naturalnego oblicza jest ścieżką widzenia. Doświadczając zjawiska, świadomości i pustki jako nieumiejscowionych i widzących siebie, postrzegasz bezpośrednio nieuwarunkowaną, wrodzoną naturę. Zaciemnienia przeszkadzających uczuć zostają zniszczone u korzenia. Dzięki zrozumieniu, że przyczyna i skutek są puste, samsara nie ma trwałej egzystencji. Nosi to nazwę pierwszego bhumi, Radosnego. Stan medytacyjny jest
nieoddzielny od stanu buddy, a w stanie pomedytacyjnym wszystko pojawia się jako magiczna iluzja.

Po zaznajomieniu się z tym stanem i ustabilizowaniu go, wszystkie zjawiska stają się niedualistyczne. Jeśli rozpozna się je jako przejaw siebie, zjawiska i umysł staną się jednym. Kiedy pustka powstaje jako przyczyna i skutek, urzeczywistniasz współzależne powstawanie. Podczas stanu medytacyjnego wszystkie zjawiska są nieumiejscowione i obecne jako esencja świadomości. Niewielka obecność obiektywnych zjawisk podczas stanu pomedytacyjnego, jest ścieżką doskonalenia. Utrzymując to przez długi czas realizujesz, że samsara i nirwana są niedualistyczne, poza powstawaniem i zanikiem, niezmieszane i całkowicie doskonałe, nieumiejscowione i postrzegające siebie. Zaciemnienia percepcji całkowicie zanikają i w tej chwili, w której wszystko pojawia się jako
pierwotna pełnia uwagi, staje się to ścieżką wchłonięcia, stanem buddy. I ponownie Tsogyal spytała: proszę, zwróć uwagę, wielki mistrzu! Jest to wrodzona natura rzeczy, jak jednak należy postępować do czasu osiągnięcia stabilizacji?

Padmasambhawa odparł: Słuchaj, Tsogyal! Istnieją trzy sposoby postępowania. Przede wszystkim, aby ugruntować się na ścieżce, istnieje wspólne postępowanie, które jest ogólne. Następnie, aby to uwydatnić, istnieje tajemne postępowanie jogicznej dyscypliny. Na koniec, istnieje ostateczne zachowanie prawdziwej takości.

Zachowanie jest bardzo ważne, ponieważ większość naszego życia spędzamy na codziennych działaniach po medytacji. Intelektualnie możesz rozumieć wysoki pogląd, ale jeśli nie postępujesz w zgodzie z jego znaczeniem,
schodzisz ze ścieżki. Możesz osiągnąć doskonały stan medytacji, ale jeśli nie utrzymasz go w okresie po medytacji, to on zaniknie. Zrozum więc żywotny punkt przyczyny i skutku: unikaj negatywnych czynów i wykonuj nawet najdrobniejsze pozytywne czyny. Jest to właściwa ścieżka, esencja nauk Buddy, kluczowy punkt poznania.

Jeśli po osiągnięciu cennego ludzkiego ciała chcesz we właściwy sposób praktykować świętą Dharmę, nie pozwól, aby twoje trzy bramy nawet przez chwilę błąkały się w pospolitości. W dzień praktykuj pozostawianie swojej świadomości w niezafałszowanym stanie, i pozwól, aby sześć zmysłów doświadczało [świata] w sposób swobodny, jak snu lub magicznej iluzji. W nocy zmieszaj głęboki sen z dharmatą w niekonceptualnym stanie wolnym od projekcji lub rozpuszczania myśli. Oczyść omamione doświadczenie stanu snu, skierowując ją na właściwą ścieżkę; czyli: ćwicz się w miłości, współczuciu, bodhicitcie i zaznajomieniu się z fazami rozwojową i spełniającą.

Rano i wieczorem, wykonaj siedmioraką czystość [ Jest to to samo co siedem gałęzi: pokłony, składanie ofiar, wyznanie win, rozradowanie, prośba o obracanie kołem Dharmy, błaganie [Buddów], aby nie odchodzili do nirwany, oraz dedykowanie zasługi dla pożytku wszystkich istot.] i nie zaniedbuj codziennych ofiar z tormy itd. Wyznaj swoje błędne czyny stusylabową mantrą. Bądź uważna w związku z żywotnym punktem przyczyny i skutku. Raz po raz rozmyślaj nad trudnościami osiągnięcia wolności i wyposażeń, [rozmyślaj nad] śmiercią i nietrwałością oraz nad wadami samsary. Ćwicz się w bodhicitcie. Ćwicz się w fazie rozwojowej, [w tym,] że
wszystko, co pojawia się i istnieje, jest mandalą bóstwa. Odnoście fazy spełniającej, spocznij w stanie niedualizmu, który jest zjawiskiem nie posiadającym własnej natury, jak odbicie księżyca w wodzie. W końcu dedykuj zasługę.

Praktykując w ten sposób, znajdziesz się w harmonii z ogólnymi pojazdami, przechodzisz na właściwą ścieżkę i uguntowujesz podstawy dla ścieżki jogi. Po ugruntowaniu podstawy ścieżki i osiągnięciu doświadczenia, zrozumienia i zaufania do poglądu i prawdziwego stanu, praktykuj tajemne postępowanie jogicznej dyscypliny. Tajemne postępowanie uwydatnia tę ścieżkę i odcina konceptualne myślenie. W ten sposób może postępować praktykujący, który silnie zaznajomił się z praktyką i osiągnął w niej stabilność. W kategoriach właściwej praktykimahajany, istnieje pogląd zrozumienia, że wszystkie obiekty są nierzeczywiste. Jeśli chodzi o Tajemną Mantrę, istnieje pogląd koła bóstw, [czyli] fazy rozwojowej, i niedualizmu poza skrajnościami, [czyli] fazy spełniającej. Kiedy postrzegasz wszystkie czujące istoty jako swoich rodziców, pozwoliłaś na powstanie ścieżki poprzez trening swojego umysłu w bodhcitcie. Aby przedrzeć się przez lgnięcie do ego i wiarę w [istnienie] demonów, udaj się na budzące grozę miejsce i rozłóż się na najstraszniejszym miejscu. Zacznij od przyjęcia schronienia w Trzech Klejnotach, rozwininięcia bodhicitty i zwrócenia się z błaganiem do swego guru. Następnie przez długi czas szczerze kultywuj niezmierzoną miłość, współczucie i bodhicittę dla wszystkich czujących istot, [których ilość] dorównuje [ogromowi] przestrzeni, na czele z duchem danego miejsca. Odpocznij i udaj się na spoczynek w ostatecznej bodhicitcie, stanie niewymyślonej wielkiej błogości poza powstawaniem, trwaniem

i zanikiem, w którym bogowie i demony są niedualni. Kiedy czujesz strach lub przerażenie, skoncentruj swój umysł na tych słowach: "Ten strach i przerażenie powstają z wiary w demony, a ona z niezrozumienia, że wszystkie czujące istoty są moimi rodzicami. Teraz ta projekcja myśli pojawia się jako demony. W jaki sposób moja bodhicitta, będąca tylko banałami i intelektualnymi ideami, może zrealizować prawdziwe znaczenie?" Skupiając swój umysł na tym, kultywuj szczere współczucie i bodhicittę i powierz swoje ciało, nie interesując się nim, wszystkim bogom i demonom, na czele z duchem tej społeczności. Mówiąc: "Weźcie moje ciało, krew i kości, jeśli tylko macie na to ochotę", pozwól umysłowi spocząć spokojnie w bodhicitcie. W ten sam sposób, kiedy masz myśl o bogu czy demonie, i twoja bodhicitta się chwieje, pomyśl: "Jest to projekcja, powstała wskutek wiary w demony",
i ofiaruj im ciało, nie interesując się nim. Potem spocznij w spokoju umysłu. Jeśli jakiś duch rzeczywiście się pojawi, skocz wprost w jego usta lub na jego podołek i całkowicie wyrzeknij się pojęcia umiłowania swego ciała. Kultywuj współczucie i dedykuj zasługę. Kiedy twoja wiara w demony zostanie odcięta, zanikają demoniczne manifestacje i magiczne przejawy, a duch tego miejsca dostanie się pod twoją kontrolę. Rozpuszczenie myśli

i okiełznanie demonów zachodzą równocześnie. Jeśli raz zrozumiesz, że wszystkie czujące istoty są twoimi rodzicami, nie będziesz w stanie uwierzyć w demony, ale jeśli nadal będziesz w nie wierzyć, [oznacza to,] że nie jesteś jeszcze w pełni wyćwiczona. Po drugie, aby odciąć przeciwności, rozpoznaj, że wszystkie obiekty są
nierzeczywiste. Po odcięciu wiary w demony i skupianiu się na złych wpływach jako czymś rzeczywistym, udaj się na najbardziej przerażające miejsce, aby uwydatnić twój pogląd o nierzeczywistości zjawisk. Przyjmij schronienie, rozwiń bodhicittę, i zwróć się z błaganiem [do swego guru]. Rozpoznając, że wszystkie obiekty są nierzeczywiste, wszystkie pojęcia złudzeniem, wszystkie rzeczy pustką, i że twoja obecna percepcja jest jak sen lub magiczne złudzenie, połóż się spać w tym stanie niewymyślonej pustki, w którym nic nie istnieje w sposób ostateczny. Kiedy czujesz strach lub przerażenie, skup swój umysł, rozmyślając w ten sposób: "Nie rozumiejąc, że strach i przerażenie są jak sen i magiczne złudzenie, wierzę w demony. Teraz projekcja ta powstała po to, żeby pokazać mi, że mój pogląd o złudzeniu jest wyłącznie intelektualnym rozumowaniem. W ten sposób nie zrealizuję prawdziwego znaczenia!" Skoncentruj się i skup swój umysł na tej myśli i spocznij swobodnie w stanie, w którym wszystko jest nierzeczywiste jak magiczna iluzja. Musisz rozpoznać nierzeczywistą naturę projekcji wiary w demony w chwili,

w której pojawiają się myśli lub magiczne przejawy. Zdecyduj, że nie mają one rzeczywistości, lecz najwyraźniej są magicznym złudzeniem. Jeśli faktycznie pojawi się jakiś duch, postanów, że jest on nierzeczywisty i skocz mu bezpośrednio na podołek. Wirujący wiatr demonicznego zjawiska zaniknie, a ty przenikniesz przezeń niepowstrzymany. W tej samej chwili, w której odetniesz swoją wiarę w demony, magiczny przejaw zniknie w sposób naturalny. Przezwyciężenie myśli i okiełznanie demonów ma miejsce równocześnie.

Po trzecie, aby przedrzeć się [przez przeszkody], ćwicz się w solidnej fazie rozwojowej, aby twoje doświadczenia zamanifestowały się w formie bóstwa. W celu uwydatnienia fazy rozwojowej i odcięcia wiary w demony

i dualistyczne lgnięcie do świata wraz z istotami, udaj się na budzące przestrach miejsce. Po przyjęciu schronienia, rozwiń bodhicittę i zwróć się z błganiem [do swego guru]. Wizualizuj otoczenie jako niebiański pałac, a wszystkie czujące istoty, zwłaszcza ducha miejsca, jako bóstwo jidama. Recytuj esencjonalną mantrę, wyostrzyj świadomość, rozjaśnij umysł i medytuj przez długi czas. Obejmij ostateczną pustkę żywotnym punktem. Połóż się spać w stanie, w którym wszystko się pojawia, a jednak nie posiada własnej natury. Kiedy pojawia się myśl budząca strach czy
przerażenie, skup swój umysł jednopunktowo na i myśl w następujący sposób: "Nie rozpoznawszy przerażającego demoniczego zjawiska jako jidama, stworzyłem wiarę w demony i złe duchy. Teraz jego projekcja pojawia się
jako magiczny przejaw. Moja faza rozwojowa to tylko słowa i intelektualne rozumienie. Jak może mi to pomoć

w osiągnięciu spełnienia?" Skoncentruj umysł w jednym punkcie, odrzuć skupienie się na własnym ciele lub umiłowanie go, i ofiaruj je podczas pudży [czod]. Wizualizuj, że wszystko to, co się pojawia i istnieje, jest bóstwem jidama. Poświęć swoje zwykłe ciało jako nektar i daj go wszystkim czującym istotom na czele z tymi, które popełniają negatywności. Spocznij swobodnie w stanie niewymyślonej niedualności. Wiara w demony powstaje dlatego, ponieważ wkrótce po tym jak pojawią się demoniczne zjawiska lub magiczne przejawy, nie rozpoznajesz, że zjawiska są mandalą bóstwa. Myśl: "To tylko projekcja" i pamiętaj o bóstwie. Dzięki osiągnięciu pewnej realizacji, zrozumiesz, że ty i demon posiadacie tą samą tożsamość, co bóstwo. Pomyśl więc: "Jak wspaniale jest spotkać jidama!" Weź w uścisk demona [skacząc na] jego podołek, wejdź mu przez usta i zmieszaj z nim nierozdzielnie swój umysł. Sprezentuj swoje materialne ciało jako ofiarę na pudży [czod]. Dzięki temu zrozumiesz, że zjawiska są bóstwem. W ten sposób znikną wszystkie koncepcje na temat demonów, magiczne przejawy w sposób naturalny, same z siebie się uspokoją, a duch miejsca dostanie się pod twoją kontrolę. Po czwarte, aby przedrzeć się [przez przeszkody], zrozum naturę niedualizmu dzięki ustabilizowanemu poglądowi fazy spełniającej.

Wykorzystaj swój strach, przerażenie i wiarę w demony do uwydatnienia niedualnej natury fazy spełniającej. Aby to zrobić, wykonaj praktykiwstępne i pozostań swobodna w stanie niedualizmu, w którym ciało i umysł nie są dwoma, zjawiska i umysł nie są dwoma, "ja" i inni nie są dwoma, przyjaciel i wróg nie są dwoma, bóg i demon nie są dwoma. Krótko mówiąc, spocznij w stanie, w którym nie ma żadnych dualistycznych zjawisk. Utrzymuj tę ciągłość, nie rozpraszając się. Jeśli praktykując to, pojawi się magiczny przejaw lub myśl o demonach, pomyśl: "Ta zrodzona z wątpliwości projekcja pojawia się dlatego, ponieważ mój umysł nie spoczywa jednopunktowo w niedualizmie!" Wkrótce po pojawieniu się wiary w demony, spocznij swobodnie w niedualności. Jeśli demon faktycznie się pojawi, skup swój umysł na jednym punkcie i pomyśl: "Jak wspaniale jest mieć szansę ćwiczenia się w naturze niedualności, będącej uwydatnieniem poglądu!" Skocz na podołek demona i nie zatrzymywany przez nikogo przejdź przez niego w niedualistycznej, niezakorzenionej pustce. Ostatecznie demon nie posiada żadnej rzeczywistości.

W ten sposób w twojej istocie pojawi się znaczenie niedualizmu. Dualistyczna myśl wiary w demony zostanie przerwana, a zewnętrzne, magiczne przejawy w sposób naturalny się uspokoją. Kiedy realizujesz niedualizm, osiągasz również kontrolę na negatywnymi siłami i przeszkadzającymi demonami. Dzieje się tak wskutek niedualizmu i współzależnego [powstawania] zjawisk i umysłu. Wskutek tego, kiedy jesteś spokojna, demony są również spokojne; kiedy jesteś ułagodzona, demony są także ułagodzone; kiedy jesteś wyzwolona, demony są również wyzwolone; a kiedy jesteś okiełznana, demony są także okiełznane. Demon jest twoim własnym demonem, i odcięcie jego [wpływu], uspokaja również i ciebie. Dlatego też większe znaczenie ma stanięcie w obliczu jednego budzącego przestrach miejsca, aniżeli praktykowanie medytacji przez trzy lata. To tajemne postępowanie ma na celu nie tylko myśl o demonach, ale również uwolnienie się od zaraźliwych chorób, takich jak trąd, oraz uczuć strachu, przerażenia, wstrętu, odrazy, nieśmiałości, tchórzostwa, zażenowania itd. Krótko mówiąc, bez względu na to, jaka powstanie myśl, odetnij ją jak [zostało to powiedziane] wyżej. W końcu, ostateczne postępowanie prawdziwej takości jest wolne od dualizmu bogów i demonów. Wolny od dualizmu czystości i brudu, węzeł dualistycznego skupiania się zostaje rozwiązany. Wolne od akceptowania dobra i odrzucania zła, wątpliwość i wahanie zostają odcięte. Wolne od impulsów unikania czy lgnięcia, wszystkie pojęcia samsary i nirwany całkowicie znikają w przestrzeni niedualnej pełni uwagi, a ty pozostajesz naga jako niedualistyczna jedność, esencja wielkiej błogości.

Jeśli nawet wówczas Pan Śmierci Dharmaradża porwie cię na haku, nigdy nie poczujesz stachu, ani przerażenia. Nawet jeśli sam Budda Wadżrasttwa się pojawi, nie będzie w tobie żadnych wątpliwości, ani niepewności. Samo to
nosi nazwę ostatecznego postępowania prawdziwego znaczenia. Dzięki tego typu tajemnemu postępowaniu, ugruntujesz podstawy naturalnego stanu, uwydatnisz pogląd, oczyścisz praktykę i przyswoisz sobie rezultat. Ta nauka jest wyjątkowo głęboka. I ponownie Tsogyal spytała: proszę, zwróć uwagę, wielki mistrzu! Błagam cię, udziel mi łaskawie kluczowych instrukcji, które odcinają źródło cierpienia w obecnej pełni uwagi i wprowadź na ścieżkę zarówno narodziny jak i śmierć.

Padmasambhawa odparł: Słuchaj, Tsogyal! Wskazując na kluczowe punkty praktyki poprzez pięć jog, przekażę ci głęboką instrukcję o wykorzystywaniu jako ścieżki wszystkiego, co robisz. Po pierwsze, odnośnie jogi snu, to chwila zasypiania przypomina śmierć. Dlatego też, odnów ślubowania samaja, przyjmij na nowo ślubowania śrawaki, oczyść strumień swojego umysłu, odetnij powikłania trzech trujących uczuć i unikaj zngażowania się

w rozmyślania o przeszłości i przyszłości. Pozostaw całkowicie wolne wszystkie zewnętrzne i wewnętrzne zjawiska w samadhi takości, stanie nie skupiania się na niczym. Zasypianie w stanie niewymyślonej fazy spełniającej, niekonceptualnej dharmakaji, to wykorzystwanie śmierci jako ścieżki. Rozpuść wszystkie zewnętrzne i wewnętrzne zjawiska, świat i istoty, centralną postać [mandali] i jej orszak w nasienną sylabę w swoim ośrodku serca. Idąc spać w stanie nie skupiania się na centrum, wykorzystujesz śmierć jako ścieżkę. Po drugie, joga budzenia się przypomina odradzanie się. Tuż po obudzeniu się, z wnętrza fazy spełniającej wyraźnie przypomnij sobie o nie napotykającej na przeszkody świadomości. Oczyszcza to odradzanie się. Następnie powinnaś zrozumieć kluczowe punkty przyczyny i skutku. Wprowadzi to żywotną substancję do dowolnej wykonywanej przez ciebie praktyki, i spowoduje większy postęp, niż cokolwiek innego. O świcie rozdziel czystą część pożywienia do nadi i wydziel nieczystą jego porcję. Kiedy wnętrza nadi są całkowicie puste, łatwo jest powstać zewnętrznym, wewnętrznym i tajemnym błędom. Wówczas nadi powstają jako kanał centralny, prana jako [prana] mądrości, elementy jako wielka błogość, a twój umysł jako niedualistyczna pełnia uwagi. Jest to również cel wykonywania wszelkiego rodzaju rytuałów związanych z leczeniem. Ponadto jest to powód, dla którego prawdziwie doskonały Budda budzi się o świcie do prawdziwego i całkowitego oświecenia. Po trzecie, joga jedzenia musi być połączona z przekazem mocy Tajemnej
Mantry. Jeśli praktykujesz fazę rozwojową, poświęć pożywienie jako nektar mądrości. Wizualizując bóstwo w swoim brzuchu, ciesz się z pożywienia, które jako bóstwo rozpuszcza się w bóstwie. Jeśli praktykujesz oczyszczanie zaciemnień, poświęć pożywienie jako nektar mądrości. Jedz, całkowicie spalając nasiona sześciu klas istot, które są
obecne w formie liter w twoim sercu. Jeśli praktykujesz zjednoczenie, poświęć pożywienie jako nektar niedualnych środków i poznania, i jedz na sposób jednoczenia. Jeśli praktykujesz fazę spełniającą, poświęć pożywienie jako mądrość współwyłaniających się zjawisk i pustki. Ciesz się z dharmaty jedzącej dharmatę. Krótko mówiąc, spocznij w niepodzielnie w dowolnym praktykowanym przez siebie samadhi i ciesz się nim. W ten sposób, bez względu na to co jesz, staje się przyczyną [zaistnienia] samadhi. Po czwarte, odnośnie jogi trwałości, praktykujący, który we właściwy sposób stosuje ścieżkę, nigdy nie powinien się angażować w zwykłe, przeszkadzające uczucia. Za pomocą specjalnej techniki powinien zidentyfikować wszystkie uczucia, które powstają i wprowadzić je na właściwą ścieżkę. Źródłem przeszkadzających uczuć jest pięć trucizn; tutaj [powiem o tym] jak wykorzystać je jako ścieżkę. Kiedy niespodziewanie pojawi się silne pożądanie, rozpoznaj je zachowując uważność i rozmyślaj nad jego przyczyną. Ono powstało wskutek zewnętrznego czynnika, powodującego powstanie impulsu do odbycia stosunku z atrakcyjnym mężczyzną lub kobietą.Teraz echo pożądania przypomina gwałtowny wytrysk wody. W końcu twój umysł całkowicie rozproszy się we wzorcu tego, do czego przywykłaś. Aby rozpoznać ten wzorzec, zrozum, że niewolący, zewnętrzny czynnik stanowi twór twego umysłu. Gdyby tak nie było, niemożliwe byłoby, aby umiłowanego przez ciebie przyjaciela inni ludzie uznali za wroga. Twój impuls do odbycia stosunku powstaje z twojego umysłu i manifestuje się jako pożądanie, tak jak wiatr wiejący z pustego nieba. Teraz [powiem] o tym jak należy patrzyć na esencję pożądania i jak wykorzystać ją jako ścieżkę. Spocznij w stanie, w którym atrakcyjny
czynnik zewnętrzny i impuls do odbycia stosunku są wolne od dualizmu, wskutek czego pożądanie staje się esencją niedualnej błogości i pustki. Wrodzona natura pustki nie została stworzona przez nic [oddzielnego od] jej przejawu, który pojawia się jako błogość. Jest to doskonałość pożądania, indywidualna mądrość rozróżniająca. W podobny sposób, patrząc w esencję gniewu i spoczywając w niej, rozpoznajesz niedualną esencję przejrzystości i pustki. Wrodzona natura jest pusta, a jej przejawem jest przejrzystość. Jest to doskonałość gniewu, mądrość podobna do zwierciadła. Patrząc w esencję głupoty i spoczywając w tym stanie, rozpoznajesz niekonceptualną pełnię uwagi. Wrodzona natura jest pusta, a jej przejawem jest brak myśli. Ta doskonałość głupoty jest mądrością dharmakaji.

W ten sam sposób, poprzez wprowadzenie dumy i zazdrości na ścieżkę, stają się one, [odpowiednio,] mądrością równości i mądrością wszechspełniającą. Krótko mówiąc, dziesięć negatywności powstaje z pięciu trucizn. Pięć trucizn powstaje z trzech trucizn. Dzięki rozpoznaniu tych trzech trucizn i wykorzystaniu ich jako ścieżki, podtrzymujesz nauki Tripitaki i kontynuujesz w trzech treningach. Dzięki wejrzeniu w esencję pożądania

i spoczywaniu w tym stanie, doświadczasz błogości, która staje się Winaja-pitaką. Odwracasz się od zwykłego pożądania, które jest ćwiczeniem dyscypliny. Dzięki wejrzeniu w esencję gniewu i spoczywaniu w tym stanie, doświadczasz przejrzystości, która staje się Sutra-pitaką. Odwracasz się od zwykłego gniewu, które jest treningiem samadhi. Dzięki wejrzeniu w esencję głupoty i spoczywaniu w tym stanie, doświadczasz braku myśli, który staje się Abhidharma-pitaką. Odwracasz się od zwykłej głupoty, która jest ćwiczeniem się w wiedzy rozróżniającej. Powinnaś rozpoznać wszystkie przeszkadzające uczucia, jakie powstają i w ten sposób wprowadzić je na ścieżkę. Piąta jest joga czasu i żywonych punktów. Mamy pięć czasów. Po pierwsze, o świcie oddzielają się czyste

i nieczyste składniki pożywienia. umysł jest rześki, ciało odświeżone, intelekt przejrzysty, a bindu wzmocnione.

Siła błędów i zalet jest mocniejsza, istotne jest więc, aby rozpoznać, że każda powstające myśl jest pożądaniem

i wprowadzić ją na szlachetną ścieżkę. Po drugie, o zmroku moc bindu słabnie, i może powstać uczucie niepokoju. Zwiększają się magiczne siły bogów i demonów. Ten czas przypomina śmierć. Siła błędów lub zalet jest większa,

a zatem istotne jest rozpoznanie każdej powstającej myśli jako strachu czy przerażenia, i wprowadzenie jej na szlachetną ścieżkę. Po trzecie, kiedy powstaje silne przeszkadzające uczucie lub niespokojna myśl, a ty nie wprowadzisz jej na ścieżkę, może cię to kosztować życie, albo spowodować złamanie twoich ślubowań, przeszkodzić [ci w osiągnięciu] samadhi i wypaczyć prawdziwą ścieżkę. Rozpoznaj je więc i wprowadź na ścieżkę. Po czwarte, w czasie, kiedy powstaje pierwotna, niedualistyczna pełnia uwagi, a twój umysł jest zjednoczony jako esencja braku myśli, wykorzystaj to jako ścieżkę metod. Będąc w stanie zastosowania kluczowych punktów w tych ćwiczeniach, praktykuj przez długi czas, nie rozpraszając się nawet na chwilę. Wówczas ukształtują się dążenia

i ogniwa przyczynowości. Jest to żywotny punkt, ważne więc jest podjęcie postanowienia. Niewłaściwe jest
mieszanie dążeń i ogniw przyczynowości z wszelkimi innymi rodzajami zwykłego, konceptualnego myślenia. Ponieważ ten, kto stwarza [dążenie], jest konceptualną myślą, przypomina to błędne użycie wyziębiającego leku
na chorobę "zimna". Po piąte, kiedy nadejdzie czas śmierci, znajdziesz się całkowicie pod wpływem swojej osobistej "wiążącej karmy"; dlatego też, kluczowe znaczenie ma ukształtowanie pozytywnych ogniw przyczynowych. Niech wszystkie negatywne czyny zostaną zapomniane; pamiętaj też o wszystkich pozytywnych
działaniach. Skoncentruj swój umysł jednopunktowo na określonej praktyce, którą wykonujesz, i w każdej poszczególnej chwili bądź wolna od omamionych doświadczeń. Krótko mówiąc, w tym czasie kluczowe jest ukształtowanie szlachetnego ogniwa przyczynowości. I ponownie Tsogyal spytała: proszę, zwróć uwagę, wielki mistrzu! Naucz mnie, proszę, kluczowych punktów stanów bardo.

Padmasambhawa odparł: Słuchaj, Tsogyal! Odnośnie bardo, okres od śmierci do odrodzenia się nosi nazwę bardo śmierci i narodzin. Składa się on z trzech punktów: najlepiej jest osiągnąć oświecenie przed doświadczeniem jakiegokolwiek bardo. Dobrze też jest osiągnąć oświecenie w bardo. [Jeśli to ci się nie uda,] dobrze jest wiedzieć jak się odrodzić. Punkt pierwszy składa się z czterech części: jak elementy się rozpuszczają; jak zanikają myśli; jak pojawia się niekonceptualna mądrość; i jak osiąga się stan buddy po rozpoznaniu własnej natury. Po pierwsze, kiedy element ziemi rozpuszcza się w wodzie, rozpada się węzeł-nadi w pępku, a ziemia-prana źle działa, ciało staje się
ociężałe, zaczyna zanikać świadomość, pojawia się też doświadczenie podobne do mirażu. Po drugie, kiedy woda rozpuszcza się w ogniu, rozpada się węzeł-nadi w sercu, woda-prana źle działa, wysychają nos i usta, świadomość staje się niespokojna, pojawia się też doświadczenie podobne do dymu. Po trzecie, kiedy ogień rozpuszcza się w wietrze, rozpada się węzeł-nadi w gardle, ogień-prana źle działa, temperatura ciała staje się ledwie uchwytna, percepcja się chwieje, pojawia się też doświadczenie podobne do świetlików. Po czwarte, kiedy wiatr rozpuszcza się w świadomości, rozpada się węzeł-nadi w tajemnym miejscu, wiatr-prana źle działa, oddech przestaje się wydobywać przez nos, świadomość zaczyna się gmatwać, pojawia się też nieznaczna percepcja światła.

W jaki sposób następuje zanik myśli? W dolnym końcu kanału centralnego znajduje się esencja w postaci litery A, [którą mamy] od naszej matki. Kiedy słabnie siła prawego kanału, ta esencja podnosi się do góry; oznaką tego jest wizja czerwieni. Wówczas zanikają stany myślowe pożądania. W górnym końcu kanału centralnego znajduje się esencja w postaci litery HUNG, [którą mamy] od naszego ojca. Kiedy słabnie siła lewego kanału, ta esencja schodzi w dół; oznaką tego jest wizja bieli. Wówczas zanikają stany myślowe gniewu. Następnie przestaje działać przenikający wiatr na koronie głowy, wskutek czego pojawia się wizja czerni. Wówczas zanikają stany myślowe głupoty. Kiedy te trzy trucizny zanikły w ten sposób, duma i zazdrość automatycznie zanikają, ponieważ te trzy trucizny rozpuściły się w trzech nadi. Potem zatrzymuje się zewnętrzny oddech. W jaki sposób powstaje niekonceptualna mądrość? Aż do tej chwili, po zaniku zewnętrznego oddechu, nie zanikł jeszcze zewnętrzny oddech. Wschodzące słońce i zachodzący księżyc spotykają się razem i prana-umysł wchodzi do kanału centralnego. Ponieważ te trzy znajdują się wewnątrz kanału centralnego, i jako że myśli zanikają na krótką chwilę, na okres, jakiego potrzeba na zjedzenie posiłku, pojawia się niekonceptualna pełnia uwagi, umysł dharmakaji buddów. W jaki sposób, poprzez rozpoznanie niekonceptualnej mądrości, osiąga się stan buddy? Dzięki sile przyzwyczajenia się do tego rozpoznania, i dzięki mocy ustabilizowania się w ustnych wyjaśnieniach, rozpoznasz tę powstałą z siebie, współwyłaniającą się mądrość i osiągniesz stan buddy, jednocząc aspekt matki i syna dharmakaji. W ślad za tym, przez otwór Brahmy wyłoni się świadomość i wniknie do dharmadhatu. To były wyjaśnienia dla osoby o największych zdolnościach, pragnącej osiągnąć stan buddy w bardo. Wyjaśnienia dla osoby o średnich zdolnościach, odnośnie osiągnięcia oświecenia w bardo, składają się z czterech punktów. Sposób, w jaki elementy się rozpuszczają, a stany myślowe zanikają, jest taki sam jak wyżej. Odnośnie punktu trzeciego, jak dharmata manifestuje się w bardo: jeśli nie rozpozna się niekonceptualnego stanu dharmakaji, jak w przypadku osoby o najwyższych zdolnościach, świadomość przebywająca w ośrodku serca wchodzi na ścieżkę nadi białego jedwabiu. Po wyjściu na zewnątrz, umysł oddziela się od materii, a [umierający] przez siedem dni znajduje się w stanie nieświadomości.] Teksty zazwyczaj mówią o trzech i pół dniach; tu jednak zastosowano starą metodę liczenia,

w której dzień ma 12 godzin.] Po przebudzeniu się z omdlenia, przez pięć dni dharmata manifestuje się w postaci dźwięków, kolorów, świateł i kręgów. Dźwięk jest naturalnym dźwiękiem elementu ognia, bezgranicznie

i gwałtownie. Ryczy jak piorun, który dzieli lato i zimę. Naturalna promienność świadomości manifestuje się

w przejrzystych i żywych kolorach. Promienie światła lśniące z wnętrza kolorów, są oślepiające jak miraż na
jesiennej równinie. Po czwarte: jak osiąga się stan buddy, rozpoznając swoje naturalne oblicze. Poprzez siłę praktykowania tego, co zostało podkreślone, te manifestacje dźwięków, kolorów i świateł pojawią się jako samoistna, współwyłaniająca się mądrość, a ty osiągniesz stan buddy. Jednostki różnią się pod względem treningu

i zaznajomienia się [z praktyką]. Jeśli chodzi o jogina, który wyćwiczył się w fazie spełniającej naturalna manifestacja mandali bóstwa, a ty osiągniesz stan buddy jako sambhogakaja. Jogin, który urzeczywistnił fałsz zjawisk, zrozumie, że te manifestacje dźięków, kolorów i świateł są jak sen lub magiczna iluzja, i osiągnie stan buddy jako nirmanakaja. Jogin, który rozpoznał, że wszystkie zjawiska samsary są indywidualnym doświadczeniem (tyb. rang nang), zrozumie, że te manifestacje dźwięków, kolorów i świateł, same powstają i same się wyzwalają,

i osiągnie stan buddy jako kaja esencji. Dlatego powinnaś przemierzyć bardo przy pomocy jakiejkolwiek praktyki,
dzięki której osiąga się doświadczenie i urzeczywistnienie. I na koniec, zagadnienie dotyczące tego, jak należy się odrodzić, składa się z pięciu punktów. Sposób, w jaki rozpuszczają się elementy i zanikają stany myślowe, jest podobny [do tego, co powiedziano] powyżej. Po trzecie, ciało mentalne kształtuje się stopniowo [w łańcuchu]
ośmiorakiego współzależnego powstawania.[ Osiem pierwszych ogniw dwunastoczłonowego łańcucha to: niewiedza, karma, świadomość, nazwa-i-forma, podstawy zmysłów, kontakt, wrażenia i żądza.] Niewiedza to
nierozpoznanie tego, że światło jest twoim własnym przejawem (rang nang). Karma pojawia się wskutek mocy tego, kiedy pięć rodzajów pranygromadzi się razem i stwarza egzystencję samsaryczną. Z niej wyrasta
wyraźniejsza świadomość i ma miejsce skupienie się na obiekcie. Następnie powstaje nazwa-i-forma [czyli pięć skandh] stanu bardo. Świadomość staje się ostrzejsza i szybsza, i stwarza podstawy zmysłów. Do kontaktu dochodzi wtedy, kiedy spotykają się one z obiektem. Wrażenie to odczucie przyjemności i bólu. Żądza zaś jest wtedy, gdy dajesz powstać swoim sympatiom i antypatiom. W ten sposób osiem czynników stwarza ciało mentalne.

Po czwarte, w jaki sposób zachodzą doświadczenia bardo? Manifestują się zjawiska z poprzednio[nagromadzonych] nawykowych tendencji; w ten sposób doświadczasz podróży do kraju i domu, w którym kiedyś mieszkałeś,

i dotrzymujesz w umyśle towarzystwa wszystkim bliskim krewnym. Twoje jedzenie i miejsce pobytu są nieokreślone, a twoje ciało mentalne żyje poza ofiarami całopalnymi. Możesz poruszać się bez przeszkód, z tym, że
nie możesz wejścia do łona swojej przyszłej matki, ani zbliżyć się do Siedziby Wadżry. W nieustannym lęku, przerażeniu i panice, doświadczysz wizji demonów pożerających ciała, dzikich zwierząt, gwałtownych burz

i zamieci [śnieżnych]. Wszędzie będziesz szukać schronienia i miejsca, gdzie można by się ukryć. Podstawy twoich zmysłów będą przejrzyste, a zdolności zmysłowe nienaruszone. Będziesz mieć czysty boski wzrok, którym możesz
dostrzec inne istoty w bardo. Po piąte: jak się odrodzić. Po tym jak zanikła poprzednia, własna promienność podstawowej świetlistości, doświadczasz pięciu zwykłych świateł-ścieżek. Współwyłaniającą się niewiedza nie rozpoznaje [tej świetlistej pełni uwagi] jako własnego, naturalnego oblicza. Konceptualna niewiedza konceptualizuje świetlistość jako coś innego. Skupiając się na tym zjawisku, odrodzisz się wśród sześciu klas istot, jak górski jeleń, schwytany w sidła lub pszczoła pochwycona przez kwiat.

Skupiając się na białym świetle, odrodzisz się wśród istot piekielnych, skupiając się na czerwonym świetle, odrodzisz się jako głodny duch. Wejście w czarne światło prowadzi do odrodzenia się w świecie zwierząt, podczas gdy wejście w [światło] żółte prowadzi do odrodzenia się jako człowiek. Skupienie się na zielonym [świetle] prowadzi do odrodzenia się jako bóg lub półbóg. W owym czasie musisz przypomnieć sobie o cierpieniu sześciu klas istot i nie skupiać się na żadnym z tych świateł. Świadomość bardo łatwo zmienia kierunek, jeśli więc możesz zachować uważność i pobudzić głęboką tęsknotę za krainami buddy, takimi jak Sukhawati, bez wątpienia się tam odrodzisz. Tsogyal ponownie zapytała: proszę, zwróć uwagę, wielki mistrzu! Czyż jogin, który nie osiągnął stabilności, nie powinien podjąć wysiłków [mających na celu] oczyszczenie przeszkód? W jaki sposób oczyszcza się
przeszkody na ścieżce?

Padmasambhawa odparł: Słuchaj, Tsogyal! Oczyszczanie przeszkód na ścieżce ma cztery punkty: oczyszczanie przeszkód trwających przez pewien czas doświadczeń samadhi; oczyszczanie przeszkód cielesnych chorób i bólu, oczyszczanie przeszkód konceptualnego myślenia oraz bogów i demonów w umyśle, oraz oczyszczanie przeszkód splamień powstałych wskutek negatywnych okoliczności. Punkt pierwszy to oczyszczanie przeszkód trwających przez pewien czas doświadczeń samadhi. Ospałość oznacza niezaktualizowanie promiennej świadomości, czyli nie zaznajomienie się z doświadczeniem przejrzystości. Ospałość jest zmieszana ze snem. Pobudzenie oznacza, że świadomość porusza się ku obiektowi lub w pogoni za czymś. Słowa "porusza się" oznaczają, że uwaga nie pozostaje spokojna. Bycie rozproszonym to zostanie schwytanym w percepcję kogoś innego. Bycie niespokojnym oznacza bycie spokojnym przez pewien krótki czas i niezdolność do pozostawania w ten sposób przez długi [czas]. "Podłoże" to twoja uwaga, która porusza się niezauważona, podczas gdy ty sądzisz, że pozostaje ona uspokojona.

Istnieją dwa rodzaje pobudzenia. "Pobudzenie przez kogoś innego" oznacza, że świadomość pobudza się wskutek okoliczności. "Pobudzenie prrzez siebie" oznacza, że pewne subtelne uczucie myślące: "To jest spokojne! To jest przejrzyste!" dostaje się do stanu medytacyjnego. Ospałość i pobudzenie to główne błędy, które powstają z braku koncentracji i ześliznięcia się w obojętność. Kiedy czujesz się ospała, nakieruj uwagę na ośrodek serca. Pozostań

skoncentrowana, medytując niezachwianie skupiona na jednym punkcie. W ten sposób nie oprzesz się ospałości czy letargowi, ale będziesz dalej posuwać się na ścieżce. Kiedy czujesz pobudzenie, nakieruj uwagę na miejsce poniżej pępka, skoncentruj się na nim i medytuj niezachwianie. W ten sposób całkowicie skupisz się na jednym punkcie

i nie popadniesz w błędy pobudzenia czy rozproszenia. Mówiąc ogólnie, jeśli twoja uwaga jest całkowicie skupiona w jednym punkcie, prawdopodobnie nie staniesz się ospała, ani pobudzona. Teraz, jeśli chodzi o wykorzystanie tego, co jest pożyteczne dla samadhi jako ścieżki, dobre samadhi błogości, przejrzystości i braku myśli, uczucia miłującej dobroci, współczucia, wyrzeczenia się, lub silne, przejrzyste oddanie - wszystkie one posiadają [specyficzny] "smak", któremu towarzyszą określone, fizyczne i werbalne, doświadczenia związane z praną, która

...