A N D O K I D E S M O W Y Edycja komputerowa: www.zrodla.his toryc z n e .prv.pl Mail: historia@z.pl MMIV � 2 Nota bibliografic zna: Andokides, Mowy , t � um. I. Ptaszek, Krak�w 2002. 3 I. Mowa o misteriach1 (1) M�owie! Od dnia, w kt�rym bezzw�ocznie przyby�em do tego miasta2, znacie niemal wszyscy gorliwo�� i zdecydowanie moich wrog�w, by wyrz�dzi� mi szkod� we wszelki mo�liwy spos�b, czy to z u�yciem �rodk�w dozwolonych prawem, czy te� uciekaj�c si� do bezprawia. Nie b�d� si� wi�c nad tym rozwo- dzi�. Domaga� si� od was b�d� jedynie sprawiedliwo�ci, kt�rej przyznanie b�dzie dla was tak �atwe, jak dla mnie zasadne jej uzyskanie. (2) Po pierwsze, powinni- �cie zwr�ci� uwag� na fakt, �e przybywam dobrowolnie i nic nie zmusza mnie do tego, bym tu pozosta�. Nie wskazywa�em �adnych por�czycieli, ani nie przebywa- �em w areszcie3. Sta�o si� tak dlatego, i� ca�� sw� wiar� pok�adam przede wszyst- kim w sprawiedliwo�ci, a nast�pnie w was. Wy bowiem, zapoznawszy si� ze spra- w�, wydacie wyrok w spos�b bezstronny i nie pozwolicie, bym dozna� niespra- wiedliwej krzywdy z r�k moich wrog�w �ju� raczej oddacie sw�j g�os, by mnie ocali� zgodnie z waszymi prawami i z�o�onymi przez was przysi�gami. (3) Mam prawo przypuszcza�, �e o winie tych, kt�rzy stan�liby przed s�dem z w�asnej woli, mieliby�cie takie samo zdanie jak owi pozwani [kt�rzy zawsze uwa�aj� si� za niewinnych]. Natomiast ci, kt�rzy przyznali si� do winy przez sam fakt, i� nie 1 Pocz�tek misteriom da�a Demeter, kt�ra w trakcie poszukiwa� swej c�rki � Persefony � zatrzyma�a si� w Eleuzis. Niewiele wiemy o samych uroczysto�ciach zwi�zanych z misteriami, gdy� obj�te by�y one �cis�� tajemnic�. Szerzej o misteriach eleuzy�skich � por. T. Zieli�ski, Reli- gia misteri�w [w:] Religia staro�ytnej Grecji. Religia hellenizmu, Wroc�aw 1991, s. 150-165 oraz J.N. Bremmer, Greek Religion, G&R New Surveys in the Classics No. 24, Oxford 1994, s. 84-86 (misteria eleuzy�skie) oraz 94-95 (bibliografia). 2 Mia�o to miejsce cztery lata wcze�niej, w 403/402 roku p.n.e. 3 Zwyczajowo w przypadku tzw. ???�???? (tj. pisemnego doniesienia wzywaj�cego do uwi�zie- nia winnego � por. ni�ej � 10) oskar�ony obywatel musia� albo dostarczy� por�czycieli (?????- ???), albo uda� si� do wi�zienia do czasu rozpocz�cia procesu. 4 chcieli stan�� przed s�dem, zostan� i przez was uznani za winnych, skoro sami o sobie tak s�dz�. A zatem jest rzecz� s�uszn�, by�cie wobec tych, kt�rzy stan�li przed s�dem ca�kowicie przekonani, �e nie dopu�cili si� �adnego wyst�pku, podzie- lali przekonanie ich samych i nie uznawali ich z g�ry za winnych. (4) Rozpatrzmy moj� spraw� jako przyk�ad. Doniesiono mi, �e moi wrogowie rozsiewali pog�o- ski, jakobym nie mia� si� stawi� na proces, lecz zamierza� wyruszy� z miasta, by zbiec. Z jakiego powodu Andokides mia�by chcie� stawi� si� przed s�dem? Je�li st�d wyjedzie, b�dzie m�g� korzysta� ze wszelkich przyjemno�ci �ycia. Gdyby po- wr�ci� na Cypr4, sk�d przyby�, m�g�by obj�� darowane mu liczne i bardzo dobre ziemie. Czy b�dzie on zatem chcia� nara�a� si� na niebezpiecze�stwo? W jakim celu? Czy nie widzi, co si� dzieje w naszym mie�cie?5 Ja jednak, m�owie, kieruj� si� motywacjami ca�kowicie odmiennymi od tych, [kt�rymi kieruj� si� moi wrogo- wie]. (5) Gdybym mia� �y� na obczy�nie i gdybym mia� obj�� tam rozmaite dobra, nie przyj��bym ich, gdy� nigdy nie pogodzi�bym si� ze �wiadomo�ci� �ycia poza ojczyzn�. W�a�nie dlatego, �e taka jest wewn�trzna sytuacja Aten, jak nakre�lili to moi wrogowie, czuj� si� obywatelem tego, a nie �adnego innego miasta, nawet gdyby mia�o to by� miasto prze�ywaj�ce teraz szczytowy okres swego rozkwitu. Kieruj�c si� tymi przes�ankami staj� przed wami i powierzam wam swoje bezpie- cze�stwo. (6) Prosz� was, m�owie, by�cie okazali mi nieco wi�cej �yczliwo�ci i sympatii, mnie, kt�ry mam si� broni�, ni� moim oskar�ycielom. Wiecie bowiem o tym dobrze, i� je�li nawet wys�uchacie obu stron w spos�b obiektywny, broni�- cy si� b�dzie mia� i tak mniejsze szans�. Oskar�enie ma przecie� wiele czasu na opracowanie taktyki i obmy�lenie r�nych sztuczek retorycznych, a ponadto nicze- go przy tym nie ryzykuje. Ja za� przygotowuj� sw� obron� pe�en strachu o moje bezpiecze�stwo i �ycie, staj�c twarz� w twarz z najwi�kszymi uprzedzeniami wobec mojej osoby. Z tych powod�w wypada, by�cie okazali wi�cej �yczliwo�ci mnie ni� oskar�ycielom. (7) Winni�cie jeszcze i to rozwa�y�, �e dotychczas ju� wielokrot- nie oskar�ycielom wysuwaj�cym liczne i powa�ne oskar�enia natychmiast udowad- niano k�amstwo, pope�nione w spos�b tak oczywisty, �e wy zdawali�cie si� znaj- dowa� wi�ksz� przyjemno�� w karaniu oskar�aj�cych ni� oskar�anych. Z drugiej za� strony �wiadkowie, kt�rzy przez swe fa�szywe zeznania spowodowali �mier� 4 Mowa O swoim powrocie dowodzi, �e Andokides sp�dzi� na Cyprze znaczn� cz�� swego wygnania (tam w�a�nie uda� si� opuszczaj�c Ateny jesieni� 415 roku p.n.e.). By� on przez jaki� czas w przyjaznych stosunkach z Euagorasem, kt�ry odzyska� tron Salaminy w 410 roku p.n.e. 5 Mo�e tu chodzi� zar�wno o s�abo�� polityczn� Aten w 399 roku p.n.e. jak i o nastroje spo- �eczne zwi�zane z mo�liwo�ci� rewizji dawnych proces�w politycznych. 5 niewinnych ludzi, byli karani jedynie za krzywoprzysi�stwo, podczas gdy by�o ju� za p�no, by pom�c ofiarom tego wykroczenia. Odk�d tego typu przypadki staj� si� coraz cz�stsze, s�uszne si� zdaje, by�cie nie uwa�ali s��w oskar�ycieli za wiarygodne. O tym, czy oskar�enie jest powa�ne, czy nie, rozstrzygn�� mo�ecie ze s��w oskar�yciela; natomiast o tym, czy jest prawdziwe, czy fa�szywe, nie jeste�- cie w stanie rozstrzygn��, zanim nie wys�uchacie mojej obrony, (8) Zastanawiam si�, m�owie, sk�d zacz�� moj� obron�. Czy powinienem zacz�� od tego, co w�a�ci- wie powinno by� powiedziane na ko�cu, a mianowicie, �e bezprawnie doniesiono na mnie?6 Czy te� od dekretu Izotimidesa, �e zosta� ju� zniesiony? A mo�e powinie- nem najpierw powiedzie� o ustanowionych prawach i zawartych przysi�gach, czy te� po prostu zacz�� opowiada� ca�� histori� od pocz�tku? Powiem wam, dlacze- go si� tak zastanawiam � nie wszyscy bowiem reagujecie na oskar�enia w iden- tyczny spos�b, a ka�dy z was ma jedno takie oskar�enie, do kt�rego chcia�by, bym ustosunkowa� si� w pierwszej kolejno�ci. Z kolei odpowiedzie� na wszystkie oskar�enia jednocze�nie jest rzecz� niemo�liw�. Wydaje mi si�, �e najlepszym rozwi�zaniem w tej sytuacji b�dzie opowiedzie� wam t� histori� od pocz�tku i ni- czego przy tym nie pomija�. Je�li bowiem poznacie dok�adnie wszystkie fakty, �atwiej b�dzie ustali�, �e zarzuty moich oskar�ycieli s� zmy�lone. (9) S�dz�, �e wy ju� teraz zastanawiacie si� nad kwesti� sprawiedliwego wyroku i �e jeste�cie ju� przygotowani na jego wydanie. Dlatego pok�adaj�c w was zaufanie, stan��em przed tym s�dem; dostrzeg�em bowiem, �e wy, tak w sprawach prywatnych jak i pa�stwowych, najbardziej staracie si� o to, by g�osowa� zgodnie ze z�o�on� przy- si�g�. To w�a�nie, i tylko to, zachowuje jedno�� miasta, wbrew woli tych, kt�rzy chc�, by by�o inaczej. Prosz� was o to, by�cie wys�uchali mojej obrony z �yczli- wo�ci� i by�cie nie przyjmowali wobec mnie postawy moich przeciwnik�w, ani nie przys�uchiwali si� podejrzliwie moim s�owom, czy te� czyhali na moje potkni�- cia j�zykowe. Wys�uchajcie mojej obrony a� do samego ko�ca i dopiero w�wczas wydajcie wyrok, kt�ry uznacie za najw�a�ciwszy i najbardziej odpowiadaj�cy waszej przysi�dze. (10) Jak ju� wam, m�owie, powiedzia�em, rozpoczn� m� obro- n� od pocz�tku. Najpierw om�wi� rzeczywisty pow�d z�o�enia na mnie donosu7, kt�ry doprowadzi� do tego procesu, a mianowicie profanacj� misteri�w eleuzy�- 6 Aluzja do amnestii z 403 roku p.n.e. Wed�ug Andokidesa zabrania�a ona oskar�ycielom po- nownego wnoszenia spraw do s�du. 7 Tzw. ???????? � por. wy�ej przypis 3. W przek�adzie, w celu unikni�cia sztuczno�ci j�zyko- wej, terminem donos obj�to trzy greckie odpowiedniki: ????????, �?????? i ??????????. Zakres semantyczny ka�dego terminu zostanie podany wtedy, gdy rozgraniczenie mi�dzy rodzajem dono- su b�dzie mia�o istotne znaczenie dla zrozumienia intencji m�wcy. 6 skich. Wyka��, �e nie dopu�ci�em si� �adnej bezbo�no�ci, �e nigdy na nikogo nie donosi�em, �e nigdy nie przyzna�em si� do winy, �e nie wiem, czy informatorzy, kt�rzy z�o�yli wam donosy, m�wili prawd�, czy nie. To wszystko wam udowod- ni�. (11) Zebra�o si� Zgromadzenie Ludowe, by wys�ucha� trzech strateg�w, Nikia- sa, Lamachosa i Alkibiadesa, kt�rzy mieli wyp�yn�� z ekspedycj� wojskow� na Sycyli�8. [Prawd� m�wi�c] triera dowodzona przez Lamachosa ju� odp�yn�a. Pod- czas Zgromadzenia wsta� nagle Pytonikos9 i przem�wi� do ludu: Ate�czycy! Wy tu wysy�acie wojsko i zamierzacie podj�� tak wielkie przygotowania do wyprawy, wy nara�acie si� na wielkie niebezpiecze�stwo, a tymczasem, czego dowiod�, Al- kibiades, wasz strateg w tej wyprawie, urz�dza w domu wraz z innymi misteria eleuzy�skie. Je�li zagwarantujecie nietykalno��10 <temu>, kt�rego ja wska��, nie wtajemniczony w ten ceremonia� s�u��cy jednego z m��w, obecnego tu zreszt�, opowie wam o tych misteriach. Je�li nie przyznacie tej gwarancji, oddaj� si� do 8 Latem 415 roku p.n.e. By�o to najwyra�niej nadzwyczajne zgromadzenie, gdy� historyk Tukidydes nic o nim nie wspomina, cho� mog�oby to by� ewentualnie to posiedzenie Eklezji, o kt�rym mowa w Thuc. VI 27. 9 Donos z�o�ony publicznie przed Zgromadzeniem Ludowym b�d� Rad� to tzw. ??????????. Jego autor stawa� si�. automatycznie oskar�ycielem w wynik�ym st�d procesie. Procedur� t� wprowadzi�, wed�ug tradycji, Solon w 594/593 roku p.n.e. Pocz�tkowo stosowano jaw przypadku przest�pstw nowych i nie uj�tych w istniej�cych przepisach prawnych, a stanowi�cych zagro�enie dla ustroju pa�stwa. Zgodnie z ni� oskar�y� mo�na by�o ka�dego, kto d��y� do obalenia demokracji, dopu�ci� si� zdrady lub przyj�� od nieprzyjaci� �ap�wki. Na tej pods...
tadad