Temperament (wg. Strelaua) podstawowe względnie stała czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będą pierwotnie zdeterminowanym przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania i (starzenia się) oraz od niektórych czynników środowiskowych.
Wyjaśnienie def.
Cechy temperamentu należą do osobowości, nie są niezależnym bytem. Jako część osobowości decydują o specyfice jednostki.
Użycie pojęcia cechy oznacza przyjęcie twierdzenia o istnieniu RID między ludźmi oraz indywidualnej stałości. Ludzie różną się nasileniem cech, nasilenie danej cechy jest dla każdego względnie stałe w dwóch aspektach: sytuacyjnym (podobne zachowanie w sytuacji sprzyjającej wyrażeniu danej cechy) i czasowym (podobne zachowanie mimo upływu czasu).
Cechy temperamenty są bardziej stabilne niż inne cechy osobowości, ale podlegają różnym zmianą związanym z dojrzewaniem, starzeniem się i specyficzną dla jednostki interakcją genotypu ze środowiskiem. Jest tak dlatego, że podstawową determinantą temperamentu jest struktura biologiczna i zmiany w niej zachodzące mają wpływ na temperament.
Biologiczne uwarunkowanie temperamentu powoduje, że jest on zjawiskiem wspólnym dla ludzi i zwierząt, że występuje w trakcie całego życia. Tempermentalne cechy osobowości kształtują się w ontogenezie.
Na temperament może wpływać środowisko lecz określone czynniki muszą działać długo i z dużą intensywnością np. temperatura, odżywianie, natężenie hałasu.
Cechy te temperamentu są manifestowanie w formalnej charakterystyce zachowania, dotyczącej intensywności (parametry energetyczne) i przebiegu w czasie (parametry czasowe). Temperament odnosi się do sposobu w jakim ktoś coś robi, przejawia się w każdym zachowaniu niezależnym do treści.
Energetyczny poziom zachowania (EPZ)EPZ- wszystkie te cechy które są wyznaczone różnicami indywidualnymi w mechanizmach fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny organizmu tj. za nagromadzanie jak i rozładowanie zmagazynowanej energii.
Funkcja mechanizmów fizjologicznych EPZ
-określenie wielkości pobudzenia powstającego pod wpływem danej stymulacji-określanie stopnia rozbieżności tego pobudzenia od optimum -określenia wielkości wzbudzanej motywacji do przywrócenia stanu optymalnego -regulacja korygująca stan rozbieżności Funkcja ta jest względnie stała i wyraża się ona w dwóch względnie stałych cechach odpowiedzialnych za EPZ – reaktywność i aktywność.
Reaktywność – cecha która determinuje względnie stałą i charakterystyczną dla danej jednostki intensywność (wielkość reakcji). Reaktywność jest rozbita na trzy odrębne własności:1.Reaktywność emocjonalna(RE)- tendencja jednostki do intensywnego reagowania na emotogenne bodźce, wyrażające się w dużej wrażliwości emocjonalnej i małej odporności emocjonalnej. 2.Wytrzymałość(WT)- zdolność do adekwatnego reagowania na sytuacje wymagające długotrwałego lub bardzo stymulującego działania oraz zdolność do działania w warunkach działania silnej stymulacji zewnętrznej.3. Wrażliwość sensoryczna(WS)- zdolność do reagowania na bodźce sensoryczne o niskiej wartości stymulacyjnej.
Reaktywność budzi wiele wątpliwości, początkowo traktowana jako cecha ogólna nie potwierdziła się w badaniach empirycznych. Po rozdzieleniu wątpliwości budzi relacja między wrażliwością a wytrzymałością- niektórzy uważają że to, to samo.
Aktywność- własność temperamentu która determinuje ilości i zakres podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej. Aktywność przejawia się w zachowaniach celowych (sprawczych). W RTT istnieje teza o istnieniu dwóch typów aktywności: 1. Aktywność jako pośrednie źródło stymulacji- jest to właściwość zachowania przejawiająca się w podejmowaniu lub w gotowości do podjęcia przez jednostkę działań, których celem jest dostarczenia stymulacji pochodzącej z zewnątrz organizmu.2. Aktywność jako bezpośrednie źródło stymulacji- przejawia się w podejmowaniu lub w gotowości do podjęcia przez jednostkę działań które same w sobie są źródłem stymulacji.
Charakterystyka czasowa zachowania i jej podstawowe wymiary(CCZ).
CCZ- zespół cech charakteryzujących przebieg reakcji w czasie. Podłożem fizjologicznym CCZ są dwie odrębne własności procesów nerwowych: -labilność przejawia się w szybkości powstawania i zanikania procesów nerwowych,-ruchliwość szybkość zmiany procesów nerwowych
Początkowo w RTT wyróżniano pięć cech charakteryzujących reakcje:-ruchliwość-szybkość-tempo-trwałość-regularność Badania wykazały, że struktura pięciu własności czasowych zachowania pozwala na wyodrębnienie dwóch cech ogólnych: 1.Żwawość(ŻW)- tendencja do szybkiego reagowania i utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwiej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych. 2.Perserweratywność(PE)- tendencja do trwania i powtarzania danego zachowania przez jednostkę po zaprzestaniu bodźca (sytuacji), wywołującego to zachowanie .
Struktura temperamentu.
Określone cechy pozostają ze sobą w stałych relacjach, związki te odzwierciedlają funkcjonalne sprężenie cech centralnym konstruktem uzasadniającym związki i współdziałanie cech jest w RTT pojęcie efektywniej regulacji stymulacji, opiera się ona na następujących założeniach.1. Funkcją systemów regulacyjnych stymulacji jest dostarczenie stymulacji odpowiadającej indywidualnemu zapotrzebowaniu na nią.2. Efektywność regulacji dotyczy stopnia dopasowania i ilości dostarczonej stymulacji do indywidualnych możliwości jej przetwarzania.3. Efektywna regulacja stymulacji jest gratyfikująca dla podmiotu- wzbudza emocje pozytywne i sprzyja dużej sprawności działania.4. Efektywna regulacja stymulacji sprzyja powstaniu relacji pomiędzy cechami tak że można je rozpatrywać jako struktury zharmonizowane.5. Zmiana stałej relacji między cechami świadczy o nieefektywnej regulacji stymulacji.6. Długotrwała i nieefektywna regulacja stymulacji prowadzi prawdopodobnie do zmian na poziomie mechanizmów fizjologicznych temperamentu.
Funkcjonalne znaczenie temperamentu.
Funkcja temperamenty zależy od tego czy w danych warunkach możliwa jest efektywna regulacja stymulacji. Ludzie dostosowują warunki zewnętrze i wybierają takie formy działania aby dopowiadały jego możliwością tempera mentalnym. Kiedy jednostka jest zmuszona do przystosowania się do warunków sprzecznych z jej cechami temperamentu to kształtuje się tempera mentalny czynnik ryzyka.Funkcja temperamentu: selekcja sytuacji i form działania
· Czasowe cechy temperamentu wpływają na wybór sytuacji i form działania o ekstremalnej wartości stymulacyjnej tj. wymagających elastyczności działania, plastyczności działania, szybkości reagowania i zręczności
· Energetyczne cechy temperamentu wpływają na wybór sytuacji i form działania o ekstremalnej energetycznej wartości stymulacyjnej
· Cechy temperamentu wyznaczają sposób funkcjonowania różnych dziedzin działalności człowieka
Torens79