Uwaga selektywna, podzielna i jako system rozdzielania informacji
Co to jest uwaga?
UWAGA to system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych.
Funkcje uwagi selektywnej
o selekcja źródła informacji
o zdolność do przeszukiwania pola percepcyjnego
o przedłużona koncentracja
o podzielność
o przerzutność
Selekcja źródła informacji
Dotyczy problemu: kiedy, gdzie i w jaki sposób odbywa się proces wyboru bodźców ważnych (sygnały) ze względu na przyjętą zasadę selekcji, przy jednoczesnym odrzuceniu informacji nieistotnych (szum) i zakłócających (dystraktory).
Zdolność do przeszukiwania pola percepcyjnego
Dokonuje się ono zgodnie z mechanizmem automatycznego kodowania cech i selektywnej integracji właściwości poszukiwanego obiektu w postać, będącą sumą czy też założeniem tych charakterystyk.
Eksperymenty badające tę funkcję uwagi miały na celu wskazanie tzw. cech priorytetowych, automatycznie przyciągających uwagę przez nasz wzrok.
Przedłużona koncentracja
(inaczej: czujność uwagi)
Umożliwia monitorowanie otoczenia przez dłuższy czas w poszukiwaniu bodźców określonego typu.
Podlega ona wielu ograniczeniom, zazwyczaj związanym z postępującym w czasie wyczerpaniem czy też niskim poziomem aktywacji systemu poznawczego.
Podzielność uwagi
Możliwość koncentracji na dwóch lub większej liczbie źródeł informacji. Człowiek jest zdolny do jednoczesnego wykonywania kilku czynności np. możemy jednocześnie jeść i oglądać telewizję
Przerzutność uwagi
Zdolność uwagi do przełączania się między dwoma zadaniami, „obsługiwanymi” przez niezależne procesy przetwarzania informacji.
Wiąże się to często z kosztami poznawczymi np. ze zwiększoną ilością czasu potrzebnego na wykonanie zadania, albo ze zwiększonym ryzykiem popełnienia błędu.
Teorie uwagi
o Zasada „wszystko albo nic” Broadbenta (model zwrotnicy)
o Model osłabiacza Treisman (model szyjki od butelki )
o Teoria zasobów Kahnemana (uwaga podzielna)
Zasada „wszystko albo nic”
BROADBENT
model zwrotnicy = model filtra
Teoria uwagi selektywnej (Broadbent, 1958)
o pole uwagi ma zbyt małą przepustowość, aby opracować wszystkie informacje docierające z narządów zmysłowych
o informacje, które zostają przepuszczone przez filtr uwagowy, blokują całkowicie drogę innym informacjom, czyli potrafimy odbierać informacje tylko z jednego kanału (prawego lub lewego ucha czy z lewego lub prawego pola widzenia)
Model szyjki od butelki
Treisman
Modyfikacja modelu filtra - koncepcja Treisman (1960).
o ludzie analizują komunikat nieśledzony
o gdy w eksponowanym materiale następowała specyficzna zmiana - tekst eksponowany do ucha śledzonego był kontynuowany w „uchu nieśledzonym”, badani powtarzali tekst będący sensowną kontynuacją, nie zdając sobie sprawy ze zmiany źródła informacji.
o informacja nieśledzona jest analizowana semantycznie
Uwaga podzielna
Kahneman
o uwaga rozumiana jako pewne dobro, które można inwestować w wykonywanie rozmaitych czynności
o im więcej uwagi zainwestujemy w daną czynność tym może być ona lepiej wykonana, ale jednocześnie tym mniej uwagi zostaje do wykorzystania przy wykonywaniu innych czynności
o uwaga jest "dobrem", które posiadamy w ograniczonych ilościach
Modele funkcjonowania mechanizmu uwagi
o Uwaga jako państwo o ustroju totalitarnym
o Uwaga jako konfederacja współzależnych państw
o Uwaga jako zbiór państw całkowicie niepodległych
Eksperyment pilotowy
o Osoby badane: 38 studentów à 13 mężczyzn i 25 kobiet
o Komputerowy test DIVA: 20-minutowy test badający aspekty uwagi
o Procedura: udzielenie słownej instrukcji osobie badanej przez eksperymentatoraà uruchomienie programu wstępnego à pierwsza część programu (detekcja) à drugie zadanie (detekcja + kwadraty)
W
lewy kwadrat
prawy kwadrat
lewy klucz reakcyjny
prawy klucz reakcyjny
M
ramka „nieważna”
ramka „ważna”
LITERA WZORZEC
R
L
O
F
G
U
A
I
K
Zmienne niezależne
o Pojedyncze lub podwójne zadanie
o Seria (trzykrotne powtórzenie wszystkich warunków eksperymentalnych)
o Wielkość zbioru liter na ekranie (3,4 lub 5)
o Zakłócenia lub ich brak (litery w ramce zewnętrznej)
Zmienne zależne
o Czas reakcji poprawnych
o Liczba fałszywych alarmów
o Liczba ominięć
o d' suma błędów obu rodzajów (fałszywy alarm lub brak naciśnięcia klucza reakcyjnego)
o β proporcja fałszywych alarmów do sumy błędów
Wyniki badania
o Czas reakcji był znacznie dłuższy w warunkach zadania podwójnego niż w wypadku zadania pojedynczego
o Czas reakcji był dłuższy w miarę zwiększania się wielkości zbioru liter spośród których trzeba było wybrać literę sygnał
o Wskaźnik liczby błędów (d’) był znacznie wyższy w warunkach zadania podwójnego niż w warunkach zadania pojedynczego
o Badani zaczynają wykonywać zadanie w sposób zautomatyzowany dopiero przy przejściu z serii drugiej do trzeciej podczas gdy w łatwiejszej wersji zadania – już od samego początku czyli serii pierwszej
o Jeśli chodzi o drugie zadanie utrudniający okazał się fakt wykonywania dwóch zadań jednocześnie, nie zaś czynniki powodujące wzrost stopnia trudności jednego z nich
o Wskaźnik β ma wartość ok. 0,47 co oznacza, że badani popełniali w zasadzie tyle samo fałszywych alarmów co ominięć
Wnioski
o Manipulacja zmienną „dystrakcja” okazała się zbyt słaba czyli niedostosowana do możliwości dorosłego człowieka
o Systemy odpowiedzialne za kontrolę każdej czynności działają w sposób półautonomiczny (nie są ani całkowicie od siebie niezależne ani nie wykazują podatności na swoiste wzajemne oddziaływania
o Systemy nadzorujące obie czynności czerpią z tej samej puli zasobów uwagi, ale dysponują nimi w sposób niezależny
o Tym samym wyniki eksperymentu są zgodne z predykcjami sformułowanymi na podstawie modelu drugiego:
KONFEDERACJA WSPÓŁZALEŻNYCH PAŃSTW
Eksperyment 1
o Osoby badane: 61 mężczyzn w wieku ok. 17 lat (uczniowie Techniku Energetycznego w Krakowie)
o Materiały i procedura: test DIVA użyty w eksperymencie pilotowym
o Wyniki: krótszy czas reakcji (generalnie lepsze wykonanie zadania), czas reakcji znacznie krótszy w warunkach zadania pojedynczego niż w warunkach zadania podwójnego, również ogólna liczba błędów była znacznie mniejsza niż w eksperymencie pilotowym
o Wyniki tego eksperymentu świadczą o względnej autonomii 2 systemów odpowiedzialnych za wykonanie obu zadań. Tak jak w eksperymencie pilotowym zmienne dotyczące zadania pierwotnego nie miały wpływu na poziom wykonania zadania wtórnego, ale sam fakt wykonywania obu jednocześnie, miał negatywny wpływ na poziom wykonania każdego z nich.
...
umkc