Limes Górnogermańsko-Retycki.pdf

Limes Górnogermańsko-Retycki

Limes Górnogermańsko-Retycki –

rozciągający się między Ren em a

Dunaj em 550 km fragment rzymskiego

systemu umocnień granicznych – tzw.

limesu . Zaliczany do największych

zabytków archeologicznych w Europie

Środkowej . Wpisany na l istę

dziedzictwa kulturowego UNESCO w

2005.

Limes

Łacińska nazwa limes oznacza granicę

lub przesiekę. Nazwy limes germański

( łac. Limes Germanicus ) i limes retycki

(łac. Limes Raeticus ) pochodzą od nazw

rzymskich prowincji g ranicznych

Germanii Górnej ( łac. Germania Superior ) oraz Recji ( łac. Raetia ). Rzymski limes oparty na systemie umocnień

granicznych stanowił pierwszą w historii jasno zdefiniowaną granicę państwa.

Warownia rzymska Saalburg pod Bad Homburg (rekonstrukcja)

Limes w Europie przebiegał wzdłuż rzek Ren i Dunaj. Limes Górnogermańsko-Retycki tworzył najdłuższą granicę

lądową na europejskim odcinku limesu, rzadko pokrywając się z liniami rzek czy łańcuchów górskich, stanowiących

naturalne granice regionów. Jedynie pomiędzy Großkrotzenburgi em a Miltenberg iem granica przebiegała na Men ie.

Funkcje

Funkcje rzymskich umocnień

granicznych są przedmiotem dyskusji.

Najnowsze badania wykazują, że Limes

Górnogermańsko-Retycki nie tworzył

zasadniczo militarnej linii

demarkacyjnej, a wyznaczał

gospodarcze i kulturowe granice

cesarstwa.

Wiadomo, że umocnienia graniczne

Limesu Górnogermańsko-Retyckiego

nie były w stanie powstrzymywać

ataków Germanów. W okolicach wież

wartowniczych znajdowały się wolne

przejścia graniczne dla kupców oraz

osób pracujących na terenie cesarstwa,

a głównym zadaniem strażników była kontrola ruchu granicznego. Tereny po obydwu stronach limesu były

zasiedlane przez rzymskich osadników, co przyczyniało się do romanizacji ludów mieszkających poza granicami

imperium.

Przebieg Limesu Górnogermańsko-Retyckiego

Limes Górnogermańsko-Retycki

Imperium rzymskie dzięki swej udanej polityce gospodarczej z dobywało coraz większe wpływy w

północno-wschodnich rejonach Europy, daleko poza swoimi granicami. Cesarstwo posiadało wiele przejść

granicznych służących w głównej mierze wymianie handlowej. O gospodarczych wpływach Rzymu świadczą m.in.

znaleziska archeologiczne z terenów tzw. wolnej Germanii rozciągającej się po Jutlandię i Skandynawię .

Budowa

Historia

Historia limesu sięga roku 9, kiedy to Rzymianie pod wodzą

Warusa ponieśli klęskę w bitwie w Lesie Teutoburskim, pokonani

przez plemiona germańskie d owodzone przez Arminiusz a. W

czasie walk poległy 3 rzymskie legiony (XVII, XVIII i XIX)- ok.

20 tys. ludzi, a zrozpaczony Warus wraz ze swoimi oficerami

popełnił samobójstwo. Klęska w Lesie Teutoburskim b yła jedną z

największych w historii Rzymu. Rzymianie wycofali się na lewą

stronę Renu oraz na prawą stronę górnego Dunaju. Rzymski

podbój Germanii został zatrzymany.

Rekonstrukcja drewnianej palisady i rowu, Saalburg

pod Bad Homburg

Sto lat później Rzym zdecydował się skrócić granicę pomiędzy

Renem a Dunajem a przy tym zaanektować g ospodarczo

(rolniczo) interesujące tereny Wetterau. Za panowania cesarza

Domicjan a (81-96) powstał plan wzniesienia umocnień na granicy

z Germanią.

Limes Germanicus powstawał w kilku etapach. Najpierw założono

prostą sieć posterunków granicznych zlokalizowanych w

przesiekach. Ok. 100 wzniesiono mniejsze drewniane wieże

strażnicze otoczone wałami ziemnymi, tak by z jednej wieży

widać było dwie sąsiadujące (ok. 800 m). Ok. 130 r. limes

wzmocniono palisadą z przepołowionych pni dębowych . Ok. 170

zastąpiono dotychczasowe drewniane wieże strażnicami

kamiennymi. Po ok. 30-50 latach wymieniono palisadę na wał i

rów. W podobny sposób powstawał Limes Raeticus . Tu jednak

zamiast palisady, wałów i rowów, wzniesiono od początku mur

wysoki nawet do 3 m. Na podstawie różnic w budowie limesu,

badacze uważają, że prace konstrukcyjne leżały w gestii

poszczególnych prowincji.

Warownia Saalburg pod Bad Homburg, wejście boczne

(rekonstrukcja)

Poza główną linią limesu odkryto inne linie graniczne. Uważa się,

że powstały one wskutek regulacji przebiegu granic w czasach

rzymskich. Świadczą o tym np. wykopaliska w rejonie

Odenwaldu , pokazujące, że granica rzymskich fortyfikacji

Odenwaldlimes została przesunięta o ok. 1 km na wschód po 60

latach od wzniesienia pierwotnych umocnień.

Warownia w Walzheim, Porta Praetoria

(rekonstrukcja)

Limes Górnogermańsko-Retycki

Palisada, wały i rowy

Najnowsze badania archeologiczne sugerują, że wizerunki

przedstawiające palisadę, wał oraz rów razem są błędne. Na

podstawie wyników prac wykopaliskowych uważa się, że mamy

do czynienia z dwoma następującymi po sobie fazami budowania

umocnień. Na przykład dendrochronologiczne badania

pozostałości palisady z roku 130 pokazały, że uległa ona

rozpadowi po ok. 30-50 latach i nigdy potem nie była naprawiana.

Wiadomo natomiast, że wkrótce w jej miejsce zbudowano wał i

rów.

Warownia Biriciana, Weißenburg w Bawarii

(rekonstrukcja)

Osobliwości techniczne

Limes Górnogermańsko-Retycki posiada wiele odcinków

przebiegających „ pod linijkę “ , dokładnie po linii prostej.

Najdłuższy z takich odcinków liczy prawie 80 km - rozpoczyna się

przy strażnicy koło Walldürn (Odcinek 8) a kończy przy Haghof

na południe od Welzheim . Tak długim prostym odcinkiem nie

może poszczycić się nawet Wielki Mur Chiński.

Towarzysząca infrastruktura

Wokół Limesu Górnogermańsko-Retyckiego znajdowały się

liczne bazy wojskowe oraz cywilne punkty zaopatrzenia połączone

ze sobą siecią dróg. W ok. 10 km odstępach lokalizowano małe

warownie dla jednostek pomocniczych, z których pochodziły

obsady wież strażniczych. Pierwsze warownie wzniesiono nad

Neckare m oraz w Odenwaldzie, najpierw jako konstrukcje

ziemno-drewniane, a od 150 jako kamienne, np. warownie

położone w górach Taunus (warownia w Saalburgu koło Bad

Homburg , warownia Kleiner Feldberg oraz warownia

Kapersburg). Szczególnie duża warownia dawnej jednostki konnej

(łac. ala) leży w obecnym mieście Aalen. W obliczu zagrożenia

warownie mogły być wzmocnione posiłkami legionistów oraz wojskami stacjonującymi w stolicach prowincji.

Drewniana wieża strażnicza koło Lorch (rekonstrukcja)

Osady cywilne (łac. vici ) miały duże znaczenie gospodarcze i kulturowe. We wczesnej fazie rzymskiej ekspansji

zakładane były nawet poza umocnieniami granicznymi, np. miasto Waldgirmes w dolinie Lahnu .

Limes Górnogermańsko-Retycki

Upadek

Na temat upadku limesu zachowało się niewiele przekazów

pisemnych. Dlatego też historycy przyjmowali przez długi czas, że

limes został zniszczony w czasie szturmu Germanów w 259-260.

Nowsze badania i znaleziska archeologiczne dowodzą jednak

powolnego upadku limesu na przestrzeni III w. wskutek wpływu

połączonych czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

Walki za czasów Aleksandra Sewera

Głównej przyczyny upadku limesu należy upatrywać w osłabieniu

militarnym granicy, kiedy to stacjonujące tam wojska

odwoływano do zadań na innych granicach cesarstwa, w

szczególności do obrony prowincji południo-wschodnich. Rzym

czuł się zagrożony przez powstałe w 224 państwo Sasanidów.

Wskutek czego coraz więcej jednostek, szczególnie konnych (tzw.

ale), zostało odwołanych z Limesu Górnogermańsko-Retyckiego.

W 232 młody cesarz Aleksander Sewer wraz ze swoją matką

Mamaeą p rzewodził wyprawie przeciwko Sasanidom. Wśród

stacjonujących na wschodniej granicy jednostek doszło do

rokoszy. Cesarz musiał wezwać kolejne wojska z limesu. W

walkach Rzymianie ponieśli znaczące straty, nie uzyskując ani

przewagi ani pokoju.

Kamienna wieża strażnicza koło warowni Zugmantel w

Taunusie (rekonstrukcja)

W międzyczasie w 233 Germanie Alamanowie wykorzystywali

słabość Rzymian, plądrując i grabiąc nadgraniczne przysiółki

limesu germańskiego. Wzdłuż granicy stacjonowała wówczas

jedynie infanteria pomocnicza, która nie mogła równać się z

dobrze uzbrojoną germańską ciężką konnicą. W swoich

wyprawach Germanowie zapuszczali się nad Ren oraz na

przedgórze alpejskie. Wiele obozów rzymskich zostało

zniszczonych, m.in. warownia Saalburg.

Limes pod Lich, Hesja

Cesarz Aleksander Sewerus wraz z matką ściągnęli na północ cesarstwa w 235. Ich kwaterą główną stało się

legionowe miasto Mogontiacum (obecna Moguncja) . W obliczu nowych walk z Germanami, legioniści spodziewali

się podwyżki żołd u. Ich roszczenia nie były problemem nowym. Już cesarz Karakalla w czasie wyprawy przeciwko

Alemannom i Germanom w 213 nie był w stanie zaspokoić ich żądań. Również znana z chciwości Mamaea nie była

skłonna do ustępstw. Wkrótce też rozpoczęła z Germanami negocjacje. Doprowadziło to buntu wojska, które

wybrało nowego cesarza - Maksymina Traka , dotychczasowego oficera odpowiedzialnego za wojskowe

wykształcenie nowicjuszy. Mamaea i Aleksander Sewerus zostali najprawdopodobniej zamordowani w marcu 235 w

Bretzenheim w dzisiejszej Nadrenii-Palatynacie .

Maksymin obiecał podwyżkę żołdu, nadzwyczajne premie (łac. donativum ) oraz amnestię w przypadku wszystkich

przewinień dyscyplinarnych. Latem 235 poprowadził wyprawę w głąb germańskiego terytorium, zażegnując

niebezpieczeństwo kolejnych najazdów.

Limes Górnogermańsko-Retycki

Upadek gospodarczy

Po najazdach Germanów w 233 umocnienia graniczne zostały zmodernizowane. Warownie zostały odbudowane i

częściowo wzmocnione. Prawdopodobnie wtedy zbudowano system wałów i rowów, które miały utrudniać atak

konnicy. System ten w wielu miejscach zastąpił palisadę.

Wiele ze zniszczonych osad cywilnych nie zostało jednak w pełni odbudowanych. Powodem ociągającej się

odbudowy limesu były zbyt małe środki pieniężne płynące z Rzymu. Znaleziska archeologiczne potwierdzają

pospieszne niezbędne naprawy budynków gospodarczych. Nie tylko nie odbudowywano domów mieszkalnych czy

łaźni, również wiele warowni nie zostało przywróconych do stanu sprzed najazdów. Niektóre warownie zostały

nawet zmniejszone, np. warownia Kapersburg czy Miltenberg-Ost. Najwyraźniej już wtedy liczono się z mniej

licznymi obsadami warowni.

Ponadto, coraz częściej jednostki stacjonujące na limesie były odwoływane do rozwiązywania konfliktów

wewnątrzpaństwowych. W 236 Maksymin Trak ruszył ze swymi wojskami do Panonii. W szóstym roku panowania

w 238 został on zamordowany przez własnych żołnierzy podczas oblężenia miasta Akwileja w drodze powrotnej do

Rzymu .

Rozbudowa limesu oraz duża siła nabywcza obecnych tam jednostek były siła napędową dla rzemiosła , handlu i

usług w regionie przygranicznym. Wycofanie armii spowodowało załamanie rozwoju gospodarczego, a brak

środków finansowych i siły roboczej były główną przeszkodą w odbudowie limesu.

Wyprawy Germanów w 260

O najazdach germańskich w latach 259-260, które przyczyniły się

do upadku limesu, świadczą liczne znaleziska archeologiczne.

Najbardziej znane stały się znaleziska z Neupotz, które wydobyto

w latach 1967-1997 na terenie żwiro wiska koło Neupotz. Odkryte

przedmioty pochodzą z tego samego okresu co znaleziska z

Hagenbach o raz Otterstadt . W sumie wiadomo o 18 znaleziskach z

III w. wydobytych z Renu pomiędzy Seltz a Mannheim .

Po ciężkich atakach germańskich z ok. 260, Rzymianie

zdecydowali się na odwrót na lewy brzeg Renu oraz na południe

od Dunaju za nowo powstałą linię umocnień tzw. Dunaj-Iller-Ren

limes. Limes Górnogermańsko-Retycki został tym samym

opuszczony. Historycy często łączą ten fakt z odwołaniem

żołnierzy z ich pozycji na limesie do walk między prawowitym

cesarzem Galien em a uzurpator em Postumuse m.

Wyprawy Alamanów (pomarańczowy), Juthungów

(czerwony) i Franków (różowy), 260 r. N=Neupotz,

A=Augsburg

Nie potwierdzono do tej pory czy wraz z wycofaniem się wojsk, tereny na wschód od Renu (tzw. Ziemie

Dziesięcinne) opuściła również rzymska ludność cywilna. Wiadomo jednak, że część poddanych rzymskich

pozostała i wymieszała się z nadchodzącymi Germanami. Na tej podstawie cesarze rzymscy rościli sobie prawo do

tych ziem przynajmniej do IV w.

Historia badań naukowych

Zainteresowanie Limesem Górnogermańsko-Retyckim jako pozostałością po czasach rzymskich rozbudziło się

ponownie w okresie renesansu . Uczeni jak Simon Studion (1543-1605) odkrywali warownie i studiowali łacińskie

inskrypcje. Studion, na przykład, prowadził wykopaliska archeologiczne na terenie warowni Benningen n a linii

Neckaru w odcinku limesu Neckar-Odenwald. Powstawały również regionalne komisje do spraw limesu, np. w

Großherzogtum Hessen albo Großherzogtum Baden .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: