Chruściki (Trichoptera) okolic Kartuz (Pojezierze Pomorskie).pdf

(678 KB) Pobierz
b
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wydział Biologii
Justyna Kwidzińska
Chruściki ( Trichoptera ) okolic Kartuz
(Pojezierze Pomorskie)
Praca magisterska wykonana
w Katedrze Ekologii i Ochrony Środo-
wiska
pod kierunkiem
dr hab. Stanisława Czachorowskiego
prof. UWM
O LSZTYN 2001 R .
- 2 -
1. Wstęp
Chruściki to szeroko rozpowszechniony rząd owadów ( Insecta ), których larwy wystę-
pują we wszystkich typach wód śródlądowych. Łacińska nazwa Trichoptera – włoskoskrzy-
dłe pochodzi od skupionych na skrzydłach imagines drobnych włosków. Według najnow-
szych danych opisano 12 669 gatunków (wymarłych i współcześnie żyjących), tworzących 62
rodziny i 598 rodzajów (C ZACHOROWSKI 2001). Liczba ta wzrosła w ciągu ostatnich dwóch
lat o około 1,5 tys. taksonów.
Oznaczenie rzeczywistej liczby gatunków jest trudne. Szacuje się, że współcześnie
występuje około 50 tys. gatunków chruścików, z czego około 40 tys. żyje w tropikalnych re-
gionach południowo-zachodniej Azji (S CHMIDT 1984). Z badań przeprowadzonych przez
prof. Johna Morse’a wynika, że pod względem jakościowym i ilościowym najbogatsza jest
trichopterofauna Regionu Orientalnego (przypada tu 1,22 gatunków Trichoptera/km 2 ) (M OR-
SE , dane nie publikowane).
W Europie opisano ponad 900 gatunków, z czego w Polsce do tej pory udokumento-
wano występowanie ponad 275 gatunków z 18 rodzin (C ZACHOROWSKI 2001). Niektóre z
nich najprawdopodobniej już wymarły, wiele innych w niedalekiej przyszłości może spotkać
ten sam los.
Chruściki to duża grupa owadów, można wśród nich spotkać wiele linii rozwojowych
silnie wyspecjalizowanych, jak i takie, które zachowały cechy pierwotne. Istnieją wyraźne
różnice między fauną Trichoptera północnej i południowej półkuli, także na poziomie rodzin
(C ZACHOROWSKI 2001).
Postacie dorosłe Trichoptera są typowymi owadami lądowymi aktywnymi wieczorem
i w nocy. Najczęściej można je spotkać w pobliżu wody. Rozmiary chruścików są bardzo
różne: od 2 do 30 mm. Ubarwione są skromnie, dominują odcienie brązowe, szare i czarne,
z mniej lub bardziej widocznym rysunkiem (nie dotyczy to oczywiście gatunków zasiedlają-
cych obszary tropikalne, te są ubarwione bardziej jaskrawo). Skrzydła pokryte są włoskami,
często mają metaliczny połysk, w spoczynku są składane dachówkowato nad odwłokiem. Na
głowie znajdują się oczy złożone i trzy przyoczka, cechą charakterystyczną są skierowane do
przodu i przekraczające długością kilkakrotnie długość ciała czułki. Imagines mają uwstecz-
niony aparat gębowy, niektóre gatunki w tym stadium wogóle nie pobierają pokarmu. Posta-
cie dorosłe chruścików żyją od kilku tygodni do kilku miesięcy.
Chruściki przechodzą rozwój z przeobrażeniem zupełnym. W cyklu życiowym wystę-
pują: jajo, stadia larwalne (najczęściej pięć), poczwarka oraz imago. Jaja składane są poje-
dynczo lub w pakietach do wody lub są przyczepiane do roślinności nadwodnej. Wylęgające
się larwy mają wydłużony kształt, dobrze wykształcony aparat gębowy i sklerotyzowaną gło-
wę. Wśród larw chruścików występują formy wolnożyjące, ale zdecydowana większość żyje
w przenośnych domkach. Wielkość larw waha się w granicach od 2 do 40 mm długości, zaś
domków może dochodzić do 50 – 60 mm (C ZACHOROWSKI 2001).
Larwy Trichoptera to prawdziwi podwodni konstruktorzy (C ZACHOROWSKI 2001).
Wykorzystując produkt gruczołów wargowych jakim są jedwabne nici, tworzą sieci łowne,
norki i różnego kształtu przenośne domki. Materiał użyty do budowy i kształt domku zależy
od gatunku chruścika (S TAŃCZYKOWSKA 1986). Larwy chruścików reprezentują różne formy
odżywiania się. Są wśród nich drapieżcy ( Rhyacophilidae, Polycentropodidae ), detrytusofagi
( Philopotamidae, Limnephilidae ), fitofagi ( Hydroptilidae, Leptoceridae ), gatunki wszystko-
żerne ( Limnephilidae, Molannidae, Phryganeidae ), niektóre żywią się gąbkami ( Leptocerida-
e: Ceraclea ) lub glonami ( Hydroptilidae ) (C ZACHOROWSKI 1998).
Przepoczwarczenie odbywa się wewnątrz domku (formy bezdomkowe w tym okresie
budują domek poczwarkowy). Po kilkunastu dniach poczwarka przegryza pokrywę
i wychodzi z wody jako imagines.
Larwy chruścików żyją w różnych środowiskach wodnych: w strumieniach, rzekach,
jeziorach. Opanowały różne środowiska, często niedostępne dla innych organizmów. Niektóre
gatunki żyją wysoko w górach, np. w Himalajach (na wys. około 5 800 m n.p.m.), kilka ga-
tunków z Nowej Zelandii i Australii żyje w środowisku morskim, co jest rzadkością
w świecie owadów (H OLZENTHAL I B LAHNIK 1999). Larwy Trichoptera żyją zasadniczo
w płytkim litoralu, ale są też spotykane gatunki, które mogą występować na 40, a nawet 80 m
głębokości (S TAŃCZYKOWSKA 1986). Są pospolite w wodach śródlądowych, nie biorąc pod
uwagę liczniejszych muchówek ( Diptera ), są też najważniejszym elementem makrobentosu,
zwłaszcza w regionach neotropikalnych (C ZACHOROWSKI 2001). Chruściki są zróżnicowane
pod względem ekologicznym. Licznie występują w potokach, strumieniach i chłodnych gór-
skich rzekach (w niektórych potokach stanowią do 40% fauny, żyją nawet przy bardzo by-
strym prądzie). Mniej licznie fauna chruścików zasiedla duże rzeki i wody stojące, zwłaszcza
ciepłe. Wiele gatunków żyje w zbiornikach okresowych i torfowiskach. Larwy kilku gatun-
ków można też spotkać w wilgotnej ściółce (wtórny lądowy tryb życia), inne zasiedlają źródła
helokrenowe (C ZACHOROWSKI 2001).
W jeziorze widoczne jest strefowe rozmieszczenie larw, różne gatunki preferują inne
siedliska (C ZACHOROWSKI 1998):
strefy najpłytszego litoralu (niezarośniętego)
- 4 -
strefy helofitów (najpłytszy litoral zarośnięty przez roślinność wynurzoną)
strefy roślinności elodeidowej (strefy głębszego litoralu).
Chruściki można również podzielić na grupy ekologiczne (C ZACHOROWSKI 2001):
limnebionty (gatunki jeziorne, wyłącznie lub głównie występujące w jeziorach)
limnefile (gatunki jeziorolubne, często i licznie występujące w jeziorach)
limnekseny (gatunki przypadkowe w jeziorach)
Larwy chruścików są wrażliwe na zanieczyszczenia wód i dlatego bywają wykorzy-
stywane jako bioindykatory (T UROBOYSKI 1979).
Stan poznania trichopterofauny Pojezierza Pomorskiego na tle Pojezierza Mazurskie-
go, jak i Polesia Lubelskiego wypada stosunkowo słabo, nie ma zwartych i syntetycznych
opracowań dotyczących chruścików Pomorza (C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowaniu
do druku).
Dane pochodzące z końca XIX w. są bardzo fragmentaryczne. Pierwszą znaczącą pra-
cą zawierającą informacje o chruścikach Pomorza jest praca S IEBOLDA (1851), który stwier-
dził występowanie 47 gatunków Trichoptera . Inne opracowania dotyczą danych
z pojedynczych ekspedycji (B RISCHKE 1886, za: C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowa-
niu do druku), czy ogólnych informacji o faunie całej Europy (M C L ACHLAN 1875, 1880, za:
C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowaniu do druku). Dane o charakterze systematycz-
nym czy zoologicznym dotyczące chruścików Pojezierza Pomorskiego znajdują się w pracach
H AGENA (1858, 1859, 1868, za: C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowaniu do druku).
Duże zainteresowanie trichopterofauną przynosi wiek XX. Ogólne informacje na temat regio-
nalnego rozmieszczenia zawierają opracowania E NDERLEINA (1908), U LMERA (1909, 1913)
i S ZULCZEWSKIEGO (1937, za: C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowaniu do druku). Dla
Polski najważniejsze dane z tego okresu o występowaniu chruścików w jeziorach zawarte są
w pracach D EMELA (1923), J AKUBISIAKOWEJ (1933) i R ZÓSKI (1935).
Po II Wojnie Światowej informacje o pojedynczych gatunkach chruścików Pomorza
znalazły się w publikacjach J ELINOWSKIEGO (1950 za: C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygo-
towaniu do druku), J ASKOWSKIEJ (1960, za: C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowaniu do
druku) i R IEDEL (1961, za: C ZACHOROWSKI I P IETRZAK , w przygotowaniu do druku).
Pierwszym pełnym opracowaniem gatunków Trichoptera stwierdzonych na Pomorzu
jest praca T OMASZEWSKIEGO (1965), zawiera pełne zestawienie dotychczasowych badań.
Wykazał on występowanie 96 gatunków chruścików na Pomorzu oraz 34 gatunki na Pobrzeżu
Bałtyku. Ważnym krokiem w poznaniu fauny chruścików były badania prowadzone w okoli-
cy Kartuz (R IEDEL 1972). Jednakże intensywne badania z uwzględnieniem ekologii oraz re-
- 5 -

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin