Rozpuszczalniki organiczne
Cechy wspólne rozpuszczalników:
- są płynne w warunkach normalnych (ciśnienie atmosferyczne, temperatura)
- są nierozpuszczalne lub trudno rozpuszczalne w wodzie
- rozpuszczają wielkocząsteczkowe substancje organiczne
- odznaczają się lotnością
- są silnie lipofilne
- oddziaływują na OUN – mają działanie narkotyczne.
Wspólne cechy toksykologiczne:
- dobra rozpuszczalność w tłuszczach i dobra przenikalność przez skórę.
- Powinowactwo do tkanek bogatych w tłuszcz.
- Toksyczne działanie na układ nerwowy i narządy miąższowe.
Toksyczność:
- oddziaływują na OUN è działanie narkotyczne
- są lotne
- lipofilne, bardzo dobrze rozpuszczają się w tłuszczach,
- powinowactwo do tkanek nerwowych, szpik, nerki, wątroba
Podział rozpuszczalników:
-Węglowodory alifatyczne – ropa naftowa, benzyny
-aromatyczne – zawierają w cząsteczce pierścień benzenowy (benzen, toluen, ksylen)
-chlorowane – zawierają w cząsteczce jeden lub więcej atomów chloru (chloroform)
-inne – dwusiarczek węgla, związki złożone
-alkohole – metanol, etanol, glikol. Węglowodory alifatyczne (składnik benzyn)
ropa naftowa i jej pochodne
N-Heksen – najbardziej toksyczny
>5 węgla – gazy;
<5 węgla – ciecze,
<18 węgla – stale
Objawy zatrucia:
- działanie narkotyczne–ból głowy
- porażenie ośrodków–oddechowy, krążenia
Pierwsza pomoc przy zatruciu rozpuszczalnikami ropopochodnymi:
- w zatruciu wziewnym wynieść ze skażonej strefy
- podąć tlen
- w zatruciu doustnym nie płukać żołądka
- zagrożenie aspiracją i obrzękiem płuc
Odtrutki nie ma Węglowodory aromatyczne
zawierają w cząstce pierścień benzenowy
Podział :
Homologii :
- benzen, (jest rakotwórczy),
- toluen, ksyleny – używane w produkcji farby i lakierów
Pochodne :
- anilina –półprodukt do produkcji barwników
- nitrobenzen –niebezpieczny, używana w przemyśle zbrojeniowym do produkcji środki wybuchowe
Właściwości fizykochemiczne:
- ma duże powinowactwo do tłuszczy
- ulęgają przemianom
BENZEN C6H6
- temp wrzenia50*C
- łatwopalny, o właściwościach wybuchowych
Występowanie: - otrzymuje się w wyniku suchej destylacji węgla lub ropy naftowej.
Możliwość zatrucia - głównie w przemyśle gumowym, chemicznym, farmaceutycznym, przy produkcji i wykorzystaniu farb i lakierów.
Losy w organizmie: - wchłania się głównie z dróg oddechowych, rzadko przez skórę i z przewodu pokarmowego.
- w organizmie ulega przemianie do fenoli
- powstający w reakcji fenol i wielofenole sprzęgają się do glukuronidów lub siarczanów a następnie przez nerki wydalane z organizmu.
Mech działania toksycz:
- silne działanie narkotyczne na OUN.
- duża lipofilność określa jego powinowactwo do struktur lipidowych organizmu, to powoduje uszkodzenie ich struktury oraz zmiany przewodnictwa.
- ma duże powinowactwo do szpiku kostnego, gdzie uszkadzają młode komórki krwinek czerwonych lub białych.
- metabolizm benzenu hamuje działanie niektórych swoistych enzymów komórkowych, biorących udział w replikacji komórki.
- ma działanie rakotwórcze (tworzeniu dużych ilości związków epolisydowych i wolnych rodników *OH).
Zatrucie ostre inhalacyjne lub doustne.
Objawy w znacznej ekspozycji:
- zaburzenia widzenia
- szybki i płytki oddech
- pojawiają się zaburzenia rytmu serca
- następuje utrata przytomności oraz śpiączka.
Objawy w niewielkiej ekspozycji:
- z bólami i zawrotami głowy
- z nudnościami i wymiotami
- z ogólnym osłabieniem
- euforią
Zatrucie przewlekłe:
Inhalacyjne zaczyna się:
- utratą łaknienia
- bólami głowy,
- sennością lub pobudliwością
- bladością powłok skórnych
- rozwija się niedokrwistość, która może przejść w aplazję szpiku.
- Krwawe wybroczyny, któremu towarzyszy wydłużony czas krzepnięcia
Działanie odległe:
- możliwość wystąpienia białaczki, (przeważnie limfatycznej)
Metody pomiaru narażenia:
-nitracyjna z metyloetoyloketonem
-nitracyjna z acetonem
-chromatografii gazowej
-pomiar ilości wydalanego z moczem fenolu u osoby eksponowanej – prostymi metodami kolorymetrycznymi.
Stężenia:
- najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy – 30 mg/m3
- dopuszczalne stężenie w moczu pod koniec ekspozycji dziennej – 70 mg/dm3
- stężenie toksyczne dla człowieka – 0,2 g/kg.
Zgony w przewlekłym zatruciu występuje;
- po ciężkiej aplazji szpiku,
- w wyniku niedokrwistości,
- w wyniku martwicy lub zwyrodnienia tłuszczowego mn sercowego, wątroby i nadnerczy
- po rozległych wewnątrzustrojowych zmianach krwiotwórczych.
TOLUEN C6H15 – CH3
Występowanie:
-Jest jednym z produktów suchej destylacji węgla.
-Toluen techniczny zawiera nieznaczne ilości benzenu i ksylenu.
-Jest stosowany jako rozpuszczalnik farb i lakierów
-Jest stosowany jako produkt wyjściowy w syntezie barwników organicznych, oraz materiałów wybuch
Wchłanianie: -wchłania się z dróg oddechowych, przez skórę
Losy w organizmie:
-około 20% wydalana jest w stanie niezmienionym.
-80% ulega biotransformacji do kwasu benzoesowego, który w przeważającej części sprzęga się z glicyną, tworząc kwas hiputowy, który wydalany jest z moczem.
- działa silnie na układ nerwowy i ma silnie działanie drażniące.
- jest szybko biotransformowany do mało toksycznego kwasu benzoesowego, który w ciężkich zatruciach prowadzi do kwasicy metabolicznej, lecz nie tak groźnej jak w zatruciu alkoholem metylowym czy glikolem.
Zatrucia ostre:
Objawy ze strony ukł nerw – porażenie dla życia ważnych ośrod nerwowych.
Zatrucie ostre
- bóle głowy, zaburzeniami równowagi
- oszołomienie
- nudności, wymioty
- utrata przytomności.
- podrażnienie błon śluzowych, zapalenie spojówek, gardła
- pojawienie się zaburzeń nerwowych z zawrotami i bólami głowy
- bóle w okolicy serca
- wzmożone odruch ścięgnowe
- drżenie kończyn.
Objawom tym towarzyszą; nudności, wymioty, brak łaknienia, ogólna bladość powłok skórnych.
We krwi obserwuje się zmniejszoną ilość krwinek czerwonych.
Metody oceny narażenia:
- chromatografia gazowa
- w powietrzu przy użyciu autoanalizatora w podczerwieni.
-Oznaczenia zawartości kwasu hipurowego w moczu.
Stężenie:
-najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – 100 mg/m3
-stężenie toksyczne dla człowieka wynosi 0,5 – 1g/kg.
Nie jest rakotwórczy
KSYLENY C6H4(CH3)2
1,2-, 1,3-, 1,4 Dimetylobenzen
Występowanie: -Otrzymywany jest ze smoły pogazowej lub przez aromatyzacje ropy naftowej.
Właściwości: -Słabo lotny
-łatwopalna ciecz o charakterystycznym zapachy zbliżonym do benzenu.
Zatrucia -głownie w przemyśle petrochemicznym, w poligrafii gdzie jest stosowany jako rozpuszczalnik farb drukarskich (wchłanianie par ksylenu).
-wchłania się z dróg oddech, z przewodu pokarm i przez nieuszkodzoną skórę.
-biotransformacja zachodzi w mikrosomalnym układzie utlenień komórek wątroby przy udziale cytochromu P–450.
-u ludzi głównymi metabolitami tej przemiany są kwasy toluinowe.
-wydalanie z organizmu jest zjawiskiem złożonym. Część ksylenu jest wydalana w postaci nie zmienionej przez płuca.
- 50–90%wydzielana jest z moczem w postaci sprzężonej z kwasem glukuronowym lub z glicyną.
- w małych ilościach może się kumulować w tkance tłuszczowej, w szpiku, w śledzionie i w tkance nerwowej.
Mech działania toksycz: -jest ściśle związany z powinowactwem do tk tłuszczowej a przede wszystkim do tk nerwowej i do szpiku.
-powoduje to działanie neurotoksyczne oraz działanie prowadzące do aplazji szpiku.
Objawy zatrucia:- wiąże się ściśle z mechanizmem działania toksycznego:
-obserwuje się objawy neurotoksyczne
-objawy narkotyczne
-zmiany hematologiczne.
Zatrucie ostre, głównie inhalacyjne lub doustne:
W ciężkich przypadkach występuje
-utrata przytomności a po przebudzeniu występuje podniecenie
-bóle głowy, żołądka
-bezsenność
W lżejszym zatruciu dominuje:
-zmęczenie
-zawroty głowy
-nudności, wymioty
-drętwienie rąk, nóg
-zaburzenia w oddychaniu
-niepokój
Zatrucia przewlekłe (inhalacyjne):
-obserwuje się zaburzenia nerwowe
-bóle, zawroty głowy
-zmęczenie,
-senność na przemian z silnym podnieceniem
-wzmożone odruch ścięgnowe
-drżenie rąk i nóg
-występuje brak łaknienia
-wymioty, skłonność do biegunek
-słodkawy smak w ustach
Ksylen działając długotrwale powoduje podrażnienie błon śluzowych, nieżyt nosa i gardła.
Przewlekłe stykanie się z parami ksylenu wywołuje leukopenię, rzadziej leukocytozę oraz zmiany w układzie czerwonokrwinkowym.
Na skórze mogą pojawiać się wypryski oraz odczyny zapalne.
-pary ksylenu oznacza się metodą kolorymetryczną
-na stanowisku pracy metodą chromatografi gazowej z wzbogaceniem próbki.
Stężenie: -najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy wynosi 100 mg/m3
-DSB kwasu metylolipurowego w moczu na koniec zmiany dziennej wynosi 0,7g/dm3
Leczenie zatruć; benzenem, ksylanem, toluenem:
Postępowanie doraźne:
-wynieść pacjenta ze środowiska skażonego
-podać tlen do oddychania
-płukanie żołądka
Postępowanie ogólne:
-hamować pobudzenie, drgawki podając i.v. leki (np. diacepam)
-zapewnić poszkodowanemu bezwzględny spokój, leżenie w łóżku
-nie podawać adrenaliny, efedryny gdyż mogą wywołać migotanie komór i zgon.
-Monitorować pacjenta – EKG w celu wykrycia ewentualnych zaburzeń rytmu
Specjalne problemy terapeutyczne
- w niedokrwistości można stosować wielokrotne przetaczanie krwi.
Pierwsza pomoc:
-wynieść ze skażonej strefy
-podąć tlen
-płukanie żołądka do 1 godz od zatrucia
Odtrutki niema
ANILINA.
-działanie bezpośrednie = działanie narkotyczne
-po przemianie działa na hemoglobina i ją utlenia (powoduje metHbine) NITROBENZEN
Tworzy metHb– wewnątrz uduszenie
Leczenie:
-usunąć ze skażonej strefy
-płukanie żołądka = do 1 godz
-nie pozwolić do powstania metHb (podąć wit C i błękit metylenowe)
Odtrutki nie ma
W przypadku zatrucia aniliną i nitrobenzenem odtrutką jest błękit metylenowy (1% roztwór 0,1 mi/kg m.c.) redukujący metHb do Hb. Można zamiennie podać wit C Rozpuszczalniki Chlorowane ...
Niechybny