Stanisława Stachniewicz - Krótka gramatyka języka keczua.docx

Stanisława Stachniewicz

Krótka gramatyka języka keczua

Głoski alfabetu keczuańskiego

Samogłoski: a, u, i

Półsamogłoski: w, y

Spółgłoski: ch, ch’, chh, h (czasem pisane jako “j”), k, k’, kh, ll, m, n, p, p’, ph, q, q’, qh, r, s, t, t’, th

Osoby:

ja - nuqa, ńuqa

ty - qan, qam

on/ona - pay

my wszyscy[1] - nuqanchis, nuqanchik

my - nuqayku

wy - qankuna

oni/one - paykuna

Deklinacja rzeczownika i inne sufiksy dodawane do rzeczownika

Liczba mnoga: między rzeczownik a końcówkę dodaje się -kuna-.

Zdrobnienia: -cha (mniejsze zdrobnienie), -lla (większe), -challa (największe możliwe zdrobnienie)

Przyimki

mój -y

twój -yki

jego, jej -n

nas wszystkich -nchis

nasz -yku

wasz -ykichis

ich -nku

Dodawane są jako sufiks do rzeczownika, np:

              wasiy - mój dom

Jeśli wyraz kończy się na spółgłoskę lub samogłoskę akcentowaną, to przed przyimkiem wstawia się -ni-, np:

              yachaqniy - mój uczeń.

Liczebniki

1. huh

2. iskay

3. kinsa

4. tawa

5. pisqa

6. suhta

7. qanchis

8. pusah

9. iskun

10. chunka

11. chunka huhniyuh

12. chunka iskayniyuh

13. chunka kinsayuh

14. chunka tawayuh

15. chunka pisqayuh

16. chunka suhtayuh

17. chunka qanchisniyuh

18. chunka pusahniyuh

19. chunka iskunniyuh

20. iskay chunka

41. tawa chunka huhniyuh

100. pachaq

303. kinsa pachaq kinsayuh

1000. waranqa

sufiks -yuh: “i”; sufiks -ni- dodawany, jeśli cyfra kończy się na spółgłoskę (też y!),

czyli np “chunka iskunniyuh”=”dziesięć i dziewięć”=19.

Czasownik

Czasowniki odmieniają się przez liczbę, osobę będącą podmiotem zdania i osobę będąca przedmiotem zdania, np.:

              payta munani - kocham go,

              qanta munayki - kocham cię,

              qankunata munaykichis - kocham was.

Niektóre formy czasownika odmieniają się przez przypadki, są to: bezokolicznik (-y), imiesłów czynny (-sqa), imiesłów bierny (-spa), czasowniki w zdaniach podrzędnych (-sqa, -na).

Koniugacja zwykła

Czas teraźniejszy:

Czas teraźniejszy ciągły: między rdzeń a końcówkę czasownika dodaje się sufiks -sha-.

Czas przeszły

Czas przyszły

Imiesłowy

1) przymiotnikowy: do rdzenia czasownika dodaje się sufiks -spa,

              np: puriy - iść, purispa - idący;

2)bierny: do rdzenia czasownika dodaje się sufiks -sqa,

              np: munay - kochać, munasqa - kochany.

3) przysłówkowy: do rdzenia czasownika dodaje się sufiks -stin,

              np takiy - śpiewać, takistin - śpiewając

Rzeczowniki odsłowne tworzy się przez dodanie do rdzenia końcówki -h, -q: llank’ay - pracować, llank’ah - pracownik; kamay - stwarzać, kamaq - stwórca, jak również przez dodanie końcówki -na: mikuy - jeść, miku...