prawo_wrakowe.pdf

Łukasz Mrowiec

Aspekty prawne dotycz Ģ ce wraków w Polsce i na

Ļ wiecie.

Wody morskie i oceaniczne kiedy Ļ były własno Ļ ci Ģ niczyj Ģ . Tym samym to, co znaleziono w nich

traktowano według rzymskiej zasady res nullius cedit primo occupanti (łac., rzecz niczyja staje si ħ

własno Ļ ci Ģ pierwszego, który j Ģ zagarn Ģ ł.) Sytuacja zmieniła si ħ wraz z rozwojem techniki,

szczególnie w zakresie eksploracji i wydobywania przedmiotów z dna morskiego. Obecnie uznaje

si ħ , Ň e podobnie jak na l Ģ dzie, rzeczy znalezione w wodzie nale ŇĢ do tego, kto je zgubił lub w inny

sposób utracił, albo do jego spadkobierców prawnych, na przykład pa ı stwa, na terytorium którego

dokonano odkrycia.

W 1982 roku podpisano Konwencj ħ ONZ o Prawie Morza (United Nations Convention on Law of

the Sea - UNCLOS) 1 , która okre Ļ liła zasady podziału mórz i oceanów na strefy ekonomiczne pa ı stw

przybrze Ň nych. Akt ten oznaczał w praktyce zawłaszczenie morskich terytoriów do granicy 200 mil

morskich od brzegów, cho ę nadal nazywa si ħ je tylko "strefami ekonomicznymi".

Równie Ň Morze Bałtyckie zostało podzielone na strefy narodowe na mocy ustale ı Konferencji

UNCLOS. Granice polskich obszarów morskich ustanowiono w wyniku negocjacji z krajami

s Ģ siednimi (jak do tej pory, jedynie z Dani Ģ nie udało si ħ ustali ę ostatecznej granicy). W wyniku tych

podziałów terytorium naszego kraju powi ħ kszyło si ħ o 32 672 km2. Stanowi to ponad 10%

powierzchni l Ģ dowej. Zasoby Ň ywe i bogactwa mineralne tego obszaru, setki wraków oraz wszystko

inne, co si ħ tam znajduje, nale Ň y do Polski 2 .

Rysunek 1 Morska granica RP

1 Dz.U.02.59.543

2 NASZ BAŁTYK - EUGENIUSZ ANDRULEWICZ - Wiedza i ņ ycie - 11-1998

Bałtyk pełen wraków.

Szacuje si ħ , i Ň polskie wody kryj Ģ kilkaset wraków, pochodz Ģ cych z I i II Wojny ĺ wiatowej. Te

pełne detali i wyposa Ň enia pomniki historii, które spocz ħ ły na dnie polskiego Bałtyku na przestrzeni

wieków czekaj Ģ na odkrycie, a te, których pozycja jest znana - przypomnienie o nich. W wi ħ kszo Ļ ci

nie s Ģ one jeszcze naruszone działalno Ļ ci Ģ człowieka, dzi ħ ki czemu sprawiaj Ģ , i Ň nasze wody

morskie s Ģ jednymi z najciekawszych miejsc do uprawiania morskiej turystyki wrakowej na Ļ wiecie.

Dzieje si ħ tak z kilku przyczyn, które mo Ň na podzieli ę na:

geograficzno – hydrologiczne

historyczne

polityczne

ekonomiczne

Bałtyk z punktu widzenia oceanologii jest bardzo specyficznym morzem. Przeci ħ tne zasolenie wód

powierzchniowych wynosi około 7%0 i jest pi ħ ciokrotnie mniejsze od Ļ redniego zasolenia

wszechoceanu (35%0 ). Wpływaj Ģ na to warunki klimatyczne, du Ň e zlewisko oraz utrudniony

kontakt z wodami oceanu. Ponadto ze wzgl ħ du na poło Ň enie geograficzne charakteryzuje si ħ nisk Ģ

Ļ redni Ģ temperatur Ģ . Wszystko to stwarza doskonałe warunki, sprzyjaj Ģ ce zachowaniu przez wiele lat

materiałów znajduj Ģ cych si ħ w nim.

ĺ ródl Ģ dowy charakter Bałtyku, która sprzyjał rozwojowi Ň eglugi, portów i handlu morskiego oraz

burzliwa historia obfituj Ģ ca w liczne wojny morskie i konflikty w poł Ģ czeniu z wielk Ģ kapry Ļ no Ļ ci Ģ

pogody i niespodziewanymi sztormami powodowało, Ň e wiele jednostek pływaj Ģ cych znajdowało

swój kres na jego dnie. W czasach I i II Wojny ĺ wiatowej był on te Ň terenem licznych działa ı

militarnych, których wynikiem było zatoni ħ cie tu wielu jednostek.

Z powodów politycznych w czasach PRL pozostało Ļ ciami po II Wojnie ĺ wiatowej nikt si ħ nie

interesował, a władze stosowały wr ħ cz polityk ħ ich dewastacji, niejednokrotnie materiałami

wybuchowymi odrywaj Ģ c ich fragmenty ( Ļ ruby, kotwice, ła ı cuchy) i przekazuj Ģ c na rzecz przemysłu

uspołecznionego. Po transformacji ustrojowej, mimo burzliwego rozwoju nurkowania w Polsce

Bałtyk dla płetwonurków amatorów był mało dost ħ pny. Działo si ħ tak z powodu oficjalnego zakazu

wykonywania nurkowa ı morskich nie kontrolowanych przez władze pa ı stwowe oraz ograniczonym

ci Ģ gle dost ħ pie do sprz ħ tu nurkowego.

Nurkowanie do wraków zazwyczaj ł Ģ czy si ħ równie Ň ze znacznymi kosztami. Konieczno Ļę

skompletowania specjalistycznego sprz ħ tu, zdobycia odpowiedniego wyszkolenia i do Ļ wiadczenia,

czy same koszty organizacji wypraw znacznie przekraczały mo Ň liwo Ļ ci amatorów nurkowania.

Do pogorszenia si ħ stanu wraków przyczyniło si ħ natomiast płaskie piaszczyste dno, umo Ň liwiaj Ģ ce

rybakom połów przez trałowanie sieci, co cz ħ sto niszczy drewniane lub skorodowane konstrukcje.

Mimo tego wi ħ kszo Ļę znalezisk dostarcza badaczom wiele materiałów do bada ı .

Pierwsze z nich prowadzone były w latach 50, a zapocz Ģ tkowały je poszukiwania staro Ň ytnego

Wolina przez przez W. Filipowiaka. Owocne rezultaty zainspirowały P. Smolarka, zało Ň yciela

Muzeum Morskiego w Gda ı sku, do rozpocz ħ cia samodzielnych prac badawczych na wrakach

zalegaj Ģ cych dno zatoki Gda ı skiej. Najciekawsze z nich przeprowadzone zostały w 1969 roku na

wrakach „Solen” i „Miedziowiec” 3 .

3 Wi ħ cej na ten temat: Archeologia morska w Polsce stan obecny i perspektywy – Iwona Pomian, Dział Bada ı

Podwodnych Centralnego Muzeum Morskiego w Gda ı sku.

Klasyfikacje wraków

Wraki mo Ň na podzieli ę na wiele sposobów. Najbardziej u Ň yteczne s Ģ jednak klasyfikacje ze wzgl ħ du

na warto Ļę kulturow Ģ , rodzaj zagro Ň enia dla Ļ rodowiska oraz charakter ich zatoni ħ cia.

Ze wzgl ħ du na warto Ļę kulturow Ģ wyró Ň nia si ħ :

Wraki stanowi Ģ ce znaleziska archeologiczne

Wraki pó Ņ niejsze, a w Ļ ród nich:

Te, których wła Ļ ciciela da si ħ ustali ę

Te, których wła Ļ ciciela nie da si ħ ustali ę

Wraki militarne.

Drugim bardzo wa Ň nym podziałem jest podział ze wzgl ħ du na stopie ı zagro Ň enia dla Ļ rodowiska,

jaki mog Ģ stanowi ę . Powszechne u Ň ycie silników spalinowych oraz rozwój transportu morskiego

spowodował, i Ň na dnie znajduj Ģ si ħ bardzo niebezpieczne substancje, które po wydostaniu si ħ z

zamkni ħ tych zbiorników mog Ģ stanowi ę olbrzymie niebezpiecze ı stwo dla Ļ rodowiska, ale tak Ň e dla

zdrowia, a nawet Ň ycia ludzi. Szczególne niebezpiecze ı stwo stanowi Ģ wraki militarne, które

zaton ħ ły wraz z ładunkiem gazów bojowych, lub podobnych substancji, a które znajduj Ģ si ħ na

pozycjach cz ħ sto wykorzystywanych do połowów ryb. Zagro Ň enie to szczególnie wyra Ņ nie

wyst ħ puje na Morzu Bałtyckim, które w czasie obu wojen Ļ wiatowych było obszarem intensywnych

działa ı wojennych.

Problem ten okazał si ħ na tyle powa Ň ny, Ň e w 1997 r. Ministerstwo Ļ rodowiska Finlandii zwróciło si ħ

do konwencji HELCOM o wprowadzenie przez wszystkie pa ı stwa bałtyckie jednolitej klasyfikacji

wraków ze wzgl ħ du na stopie ı ich zagro Ň enia dla Ļ rodowiska morskiego, a tak Ň e zdefiniowanie

działa ı jakie nale Ň y podj Ģę dla wyeliminowania niebezpiecze ı stwa. Działania te doprowadziły do

sklasyfikowania i okre Ļ lenia potencjalnego zagro Ň enia około 450 wraków i przyznaniu im kodów 4 :

Wraki, których nazwa i pozycja s Ģ dokładnie znane oznaczono kodem A.

Wraki, których pozycja jest pewna i typ statku znany oznaczono kodem B.

Kodem C oznaczono wraki, których nazwa jest znana, ale pozycja okre Ļ lona jest

niedokładnie.

Ze wzgl ħ du na charakter zatoni ħ cia mo Ň na podzieli ę je na

Wraki zatopione w wyniku katastrof morskich

Wraki zatopione celowo:

W wyniku działa ı militarnych

W innym celu (turystycznym, szkoleniowym, jako przeszkody nawigacyjne)

Uregulowania prawne dotycz Ģ ce nurkowanie i wydobywania

zatopionego mienia z morza na Ļ wiecie.

Status prawny mienia zatopionego w morzu jest specyficzny i zale Ň y od konkretnego przypadku oraz

s Ģ du krajowego, przed którym toczy si ħ post ħ powanie.

4 Weryfikacja fi ı skiej klasyfikacji zagro Ň enia Ļ rodowiska morskiego poprzez wraki – publikacja Zakładu Oceanografii

Operacyjnej Instytutu Morskiego w Gda ı sku, http://wwwzoo.im.gda.pl/homepage/328/wraki.html 20 marca 2006

Generalna zasada mówi, Ň e je Ň eli znaleziska dokonano na wodach nale ŇĢ cych do danego pa ı stwa, to

w razie niemo Ň no Ļ ci ustalenia wła Ļ ciciela staje si ħ nim pa ı stwo. W przypadku jednak wraków

militarnych sytuacja jest troch ħ odmienna. Z zasad prawa morskiego, a zwłaszcza z Regulaminu

haskiego 1907r. wynika, i Ň takie wraki nie zmieniaj Ģ wła Ļ ciciela. Uznaje si ħ je, podobnie jak statki

pływaj Ģ ce za quasi-terytoria macierzystego pa ı stwa. Na tej podstawie stosunkowo niedawno

Hiszpania wygrała z USA proces, tocz Ģ cy si ħ przed s Ģ dem USA o wrak fregaty „Juno”, która

zaton ħ ła w 1802 r. na wodach terytorialnych USA, a została odnaleziona w latach 90. Z tego samego

prawa korzystaj Ģ zaginione polskie okr ħ ty ORP „Orzeł” oraz ORP „Grom”.

Je Ň eli znaleziska dokonano na wodach eksterytorialnych znalazca mo Ň e przywłaszczy ę sobie rzecz

tylko wtedy, je Ň eli w wyniku bezskutecznych poszukiwa ı wła Ļ ciciela oka Ň e si ħ , Ň e rzecz nale Ň y

traktowa ę , jak mienie porzucone na terenie niczyim. Zazwyczaj o tak Ģ decyzj ħ s Ģ du mo Ň na si ħ

stara ę , je Ň eli nikt nie interesuje si ħ wrakiem przez 360 lat, armator, wła Ļ ciciel lub towarzystwo

ubezpieczeniowe dawno zbankrutowali albo zrzekli si ħ praw do wraku, albo je Ļ li z okoliczno Ļ ci

jednoznacznie wynika, Ň e poszukiwania wła Ļ ciciela jest bezcelowe. Jako przykład mo Ň na poda ę

gło Ļ n Ģ spraw ħ , odnalezienia przez Amerykanina Mela Fishera w 1975 r. u wybrze Ň y Florydy dwóch

hiszpa ı skich galeonów "Nuestra Senora da Atocha" oraz "Santa Margerita". Statki te wchodziły w

skład flotylli, która wypłyn ħ ła z Hawany 5 wrze Ļ nia 1622 r. wioz Ģ c w swoich ładowniach dla króla

Hiszpanii Filipa IV ogromne skarby w postaci sztab złota i srebra oraz setek tysi ħ cy monet. Fisher ze

swoj Ģ ekip Ģ nurków wydobył z tych wraków złoto, srebro i kamienie szlachetne o warto Ļ ci ocenionej

na pocz Ģ tku lat 80-tych na sum ħ 300 milionów dolarów. Sprawa zawisła przed U.S. Supreme Court

w 1982 roku. Pocz Ģ tkowo twierdzono, Ň e statek le Ň ał na wodach terytorialnych stanu Floryda, ale po

dokładniejszym wytyczeniu granic okazało si ħ , Ň e le Ň y na pełnym morzu, co uczyło Mela Fishera,

reprezentowanego przez firm ħ Horan & Wallace, LLP legendarnym wr ħ cz odkrywc Ģ .

W niektórych przypadkach prawo do statku i prawo do ładunku s Ģ rozgraniczone. Taka sytuacja ma

miejsce np. w przypadku wraku s/s Islander, który od 1901 roku le Ň y gdzie Ļ w pobli Ň u Alaski. Na

jego pokładzie znajduje si ħ przesyłka bankowa w postaci złota. Przesyłka była ubezpieczona, wi ħ c

je Ň eli kto Ļ wyci Ģ gnie wrak – kadłub b ħ dzie nale Ň ał do niego, nie mniej jednak złoto b ħ dzie musiał

odda ę towarzystwu ubezpieczeniowemu.

Szczególna sytuacja ma miejsce w przypadku wraków niemieckiej floty wojennej z okresów II

Wojny ĺ wiatowej. Po wojnie Niemcy utraciły suwerenno Ļę , ich wojsko zostało rozwi Ģ zane, a mienie

wojskowe przeszło w r ħ ce aliantów. Wraki le ŇĢ ce na wodach eksterytorialnych nie zostały ani

podzielone, ani przywłaszczone, traktuje si ħ je wi ħ c jak porzucone. Nie mniej jednak cz ħ sto na ich

pokładzie znajduj Ģ si ħ przedmioty nale ŇĢ ce do prywatnych osób, uciekinierów, Ň ołnierzy, którzy

maj Ģ swoich spadkobierców i to im wła Ļ nie przysługuje prawo własno Ļ ci.

W wielu krajach nie wydaje si ħ pozwole ı na nurkowanie do wraków. Pa ı stwa zachodniej kultury

ekonomicznej doskonale zdaj Ģ sobie spraw ħ z faktu, i Ň obecno Ļę tych pozostało Ļ ci po minionych

czasach znacznie podnosi atrakcyjno Ļę turystyczn Ģ regionów i wr ħ cz pomagaj Ģ lokalnym firmom

rozwija ę t ħ niekonwencjonaln Ģ form ħ turystyki, jak Ģ jest morska turystyka wrakowa. Oczywi Ļ cie

mo Ň liwo Ļę nurkowania do niektórych wraków, które maj Ģ wyj Ģ tkow Ģ warto Ļę archeologiczn Ģ , lub

mog Ģ stanowi ę zagro Ň enie dla nurkuj Ģ cych jest ograniczana przepisami prawa lokalnego, ale cz ħ sto

stara si ħ udost ħ pni ę jak najwi ħ ksz Ģ ich ilo Ļę . Przykładem mo Ň e by ę Egipt, w którym organizowane

safari wrakowe s Ģ jednym z najlepiej rozwijaj Ģ cych si ħ form turystyki.

Wspomniane kraje skupiaj Ģ si ħ bardziej na restrykcyjnym sankcjonowaniu podwodnych grabie Ň y i

cz ħ stych kontrolach wyje Ň d Ň aj Ģ cych turystów oraz stosuj Ģ surowe kary, ł Ģ cznie z zabronieniem

dalszej działalno Ļ ci dla centrów nurkowych, które przymykaj Ģ oczy na zabieranie przez nurków

podwodnych „pami Ģ tek”. Podejmowanie si ħ nielegalnego wydobywania wraków, ich pozostało Ļ ci

lub zawarto Ļ ci cz ħ sto ko ı czy si ħ przepadkiem sprz ħ tu u Ň ytego podczas takiego nielegalnego

procederu (a wi ħ c urz Ģ dze ı mechanicznych, sprz ħ tu nurkowego a nawet łodzi, czy samochodów)

wysokimi karami grzywny lub nawet aresztem.

Uregulowania prawne dotycz Ģ ce nurkowania i wydobywania

zatopionego mienia z morza w Polsce.

Wydobywanie zatopionego mienia w Polsce jest uregulowane w głównie w dwóch ustawach, to jest

w Kodeksie Morskim 5 (Tytuł V Dział IV) oraz Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad

zabytkami 6 .

W tych przepisach mo Ň na zauwa Ň y ę tendencj ħ Ustawodawcy do maksymalnego skrócenia okresu

niepewno Ļ ci, co do statusu prawnego zatopionego mienia. Szereg uregulowa ı okre Ļ la te Ň bardzo

krótkie terminy, po których mienie to staje si ħ własno Ļ ci Ģ pa ı stwa. Np. art. 252§2 KM stanowi, Ň e

je Ň eli wła Ļ ciciel w terminie wyznaczonym przez Urz Ģ d Morski nie rozpocz Ģ ł wydobywania lub w

ci Ģ gu roku od upływu tego terminu nie uko ı czył wydobywania swego mienia, staje si ħ ono

własno Ļ ci Ģ pa ı stwow Ģ .

Wydobywaj Ģ cemu cudze mienie nale Ň y si ħ zwrot kosztów i wydatków oraz odpowiednie

wynagrodzenie. Warto jednak zauwa Ň y ę , i Ň zgodnie z art. 36u2 Ustawy o ochronie zabytków legalne

podejmowanie tego typu działa ı zale Ň y od uzyskania wcze Ļ niej stosownego pozwolenia. Sankcj Ģ za

naruszenie tego przepisu mo Ň e by ę areszt, ograniczenie wolno Ļ ci lub grzywny, jak równie Ň

przepadek mienia i przedmiotów, które słu Ň yły, lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia.

Orzekanie nast ħ puje na podstawie przepisów Kodeksu post ħ powania w sprawach o wykroczenia.

Je Ň eli wła Ļ ciciel jest nieznany, lub nie zgłasza si ħ po odbiór wydobytego mienia wydobywaj Ģ cy ma

obowi Ģ zek przekaza ę mienie urz ħ dowi morskiemu, lub wła Ļ ciwemu organowi wojskowemu, a urz Ģ d

morski przeprowadza post ħ powanie w celu ustalenia nieznanej osoby wła Ļ ciciela wydobytego

mienia na podstawie Rozporz Ģ dzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w

sprawie trybu ustalania wła Ļ ciciela mienia wydobytego z morza . 7

Podstawowym aktem prawnym, reguluj Ģ cym nurkowanie na wrakach w Polsce jest ustawa z dnia 21

marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej 8 .

Ustawodawca polski zdecydował si ħ chroni ę te wyj Ģ tkowe Ļ wiadectwa historii wprowadzaj Ģ c szereg

ogranicze ı swobodnego organizowania i przeprowadzania wypraw wrakowych.

Art. 35a wspomnianej ustawy nakłada na organizatorów wymóg uzyskania specjalnego pozwolenia

dyrektora wła Ļ ciwego urz ħ du morskiego na przeszukiwanie wraków statków lub ich pozostało Ļ ci. W

praktyce z trzech Urz ħ dów Morskich– w Gdyni, Słupsku i Szczecinie zdecydowana wi ħ kszo Ļę

pozwole ı jest wydawana w UM w Gdyni. Pozwolenie to musi zosta ę wydane w uzgodnieniu z

komendantem morskiego oddziału Stra Ň y Granicznej oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków

wła Ļ ciwymi dla siedziby urz ħ du morskiego oraz po zasi ħ gni ħ ciu opinii Szefa Biura

Hydrograficznego Marynarki Wojennej. Dodatkowo organizator mo Ň e zosta ę zobowi Ģ zany do

umo Ň liwienia inspektorowi inspekcji morskiej wzi ħ cia udziału w wyprawie.

Statek musi wypływa ę i wraca ę do portu polskiego, a wszystkie przedmioty wydobyte spod wody

nale Ň y przekaza ę dyrektorowi urz ħ du morskiego, który wydał pozwolenie.

Dz.U.1998.10.36

6 Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz.1568

7 Dz.U. 2004 nr 110 poz. 1167

8 tekst jednolity: Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1502

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: