Powell Corey S. - Wal i pal.pdf - świat nauki - joliet_

ASTRONOMIA

z University of Manchester uýyli do zba-

dania wewn«trznych niedost«pnych ob-

szarw M82 zespo¸u radioteleskopw

znajdujcych si« w Wielkiej Brytanii

(MERLIN Ð Multi-Element Radio-Link-

ed Interferometer Network). Rezultat

wida na zdj«ciu: przedstawia ono szcze-

g¸y wstrzsu, podczas ktrego maso-

wo produkowane s gwiazdy.

Aby uzyska ten obraz, grupa z Man-

chesteru musia¸a po¸czy swoje wyni-

ki z danymi pochodzcymi z telesko-

pw Very Large Array (VLA) w Socorro

(Nowy Meksyk). Tak utworzony obraz

pokrywa obszar mniej wi«cej 3000 na

2000 lat æwietlnych (M82 ma oko¸o

40 tys. lat æwietlnych szerokoæci) z roz-

dzielczoæci porwnywaln z najlep-

szymi naziemnymi teleskopami optycz-

nymi. Kaýdy okrg¸y kszta¸t to pozo-

sta¸oæ po wybuchu supernowej, czyli

szcztki po detonacji masywnej m¸odej

gwiazdy.

W tym rejonie w cigu ostatniego ty-

siclecia wybuch¸o oko¸o 50 superno-

wych, czyli mniej wi«cej 10 razy wi«cej

niý w naszej znacznie rozleglejszej Ga-

laktyce. ãM82 to ogromne laboratorium

do badaÄ narodzin i æmierci masyw-

nych gwiazdÓ Ð mwi Wills. Pozosta-

¸oæci po supernowych rozszerzaj si« i

powoli zlewaj w rozcig¸ poæwiat«

radiow M82, czyli wspln pozosta-

¸oæ wybuchw z ostatnich 10 mln lat.

Galaktyczne spotkania tego typu zda-

rzaj si« w naszym kosmicznym s-

siedztwie niezwykle rzadko. M82 znaj-

duje si« w odleg¸oæci 10 mln lat æwietl-

nych Ð oko¸o pi« razy dalej niý galak-

tyka Andromedy Ð i jest najbliýsz nam

galaktyk, w ktrej gwa¸townie rodz

si« gwiazdy.

Takie kolizje by¸y jednak znacznie

cz«stsze we wczesnym Wszechæwiecie

i narodziny gwiazd stanowi¸y kamienie

milowe w historii wielu galaktyk, w tym

rwnieý naszej Drogi Mlecznej. Tak wi«c

Ð jak zauwaýa Wills Ð ãbadania M82 to

dopiero pocztekÓ. Astronomowie pa-

trz na t« galaktyk« niczym na kamieÄ

z Rosetty Ð ma im pomc zrozumie, jak

niekszta¸tne chmury gazu przekszta¸ci¸y

si« w regularne systemy pe¸ne gwiazd,

ktre dziæ widzimy.

W tym celu Muxlow i inni podejmu-

j wsp¸prac« z astronomami z VLA, by

bada bardzo oddalone obiekty wykry-

te przez Kosmiczny Teleskop HubbleÕa

w tzw. Hubble Deep Field (ma¸ym frag-

mencie nieba po¸oýonym ko¸o dyszla

Wielkiego Wozu). Mimo ýe nie da si«

pozna tych s¸abych i nieregularnych

plamek z tak precyzj jak M82, obser-

wacje radiowe powinny jednak poka-

za, czy s to Ð jak si« podejrzewa Ð m¸o-

de galaktyki, ktre aý ãkaszlÓ m¸odymi

gwiazdami. Takie odkrycie powiza¸o-

by nasz wsp¸czesny æwiat i bezkszta¸t-

ne czasy Wielkiego Wybuchu Ð tego naj-

wi«kszego i najbardziej gwa¸townego

twrcy.

hinduskiej, jedn r«k niszczy,

a drug buduje. Nieregularna

galaktyka znana jako M82 jest tego naj-

lepszym przyk¸adem. Od lat podr«cz-

niki opisywa¸y j jako galaktyk« eksplo-

dujc, a to ze wzgl«du na jej niere-

gularny kszta¸t. Niedawno astronomie

doszli jednak do wniosku, ýe to, co wi-

dz, jest nie tylko æmierci; to takýe

gwa¸towne narodziny. Zaburzenie zwi-

zane z oddzia¸ywaniem z jej pot«ýn s-

siadk Ð galaktyk M81 Ð wydaje si«

rozrywa M82, tak ýe py¸ i gaz gwa¸-

townie przekszta¸caj si« w gwiazdy.

Gwiazdy te z kolei starzejc si« wybu-

chaj jako supernowe i æciskaj okolicz-

ny gaz, co prowadzi do dalszego lawi-

nowego powstawania gwiazd.

Proces narodzin gwiazd zosta¸ juý

w zasadzie poznany teoretycznie, lecz

nigdy dotd nie obserwowano go w ta-

kich szczeg¸ach. Gaz, z ktrego powsta-

j gwiazdy, zas¸ania jednoczeænie æwia-

t¸o dochodzce z obszaru, gdzie najwi«cej

si« dzieje. Jednakýe fale radiowe przeni-

kaj go swobodnie. Wiedzc to, Tom W.

B. Muxlow, Alan Pedlar i Karen A. Wills

Corey S. Powell

GALAKTYKA M82 jest aý usiana pozosta¸oæciami po wybuchach supernowych

(okrg¸e kszta¸ty) , co wida na tym zdj«ciu radiowym.

16 å WIAT N AUKI Listopad 1997

Wal i pal!

Radiowe oczy przygldaj si«

narodzinom i æmierci gwiazd

N atura, tak jak åiwa w mitologii

Powell Corey S. - Wal i pal.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: