Rynek i gospodarka rynkowa

1.      Wymiana i rynek.

A.    Istota i warunki wymiany.

1.      Gospodarka naturalna

Typ gospodarki, w której producent wytwarza dobra w celu bezpośredniego zaspokojenia własnych potrzeb, nie występuje wymiana.

Różnica między gospodarką naturalną, a rynkową polega na specjalizacji działalności gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

2.      Specjalizacja

Czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnościach poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do danej działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje, więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyści marginalne.

Powoduje podział pracy i zasobów w skali gospodarki tj. wyodrębnieniu się przedsiębiorstw produkujących określone dobra, oraz podział pracy i zasobów w obrębie przedsiębiorstw polegający na wyodrębnieniu i uproszczeniu różnych, uzupełniających się nawzajem czynności, wykonywanych przez wyspecjalizowanych pracowników.

3.      Główne przesłanki wymiany

-          Specjalizacja działalności gospodarczej i podział pracy i zasobów w skali gospodarki

-          Realizacja procesu wytwarzania przez odrębne podmioty własności

4.      Towar

Wszelkie dobra zarówno ekonomiczne jak i pierwotne będące przedmiotem wymiany.

5.      Rodzaje wymiany

-          Bezpośrednia-barter- polega na wymianie jednego towaru na inny

-          Pośrednia-wymiana towarów za pośrednictwem pieniądza

6.      Wymiana

W wymianie mamy dwie strony: sprzedawca posiadający towary i nabywca, który pragnie je kupić. Wymiana dochodzi do skutku, jeżeli:

-          Sprzedawca sprzedaje towary, które nie są mu bezpośrednio potrzebne, w zamian za ekwiwalent ( towar lub pieniądz), który przynosi mu korzyć osobistą.

-          Nabywca przekazuje sprzedawcy ekwiwalent towaru, który przyniesie mu korzyść osobistą.

-          Nabywca i sprzedawca są zgodni, co do ilości ekwiwalentu towaru będącego przedmiotem wymiany

-          Nabywca jest w stanie uiścić ustalony ekwiwalent.

·         Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na nie. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści ( brak przymusu) i anonimowość polegające na odpersonifikowaniu aktu kupna-sprzedaży.. W sensie obiektywnym oznacza, że wymiana jest ekwiwalentna, czyli że przedmioty wymiany są równocenne.

·         Jeżeli transakcje są wykonywane w sposób ciągły możemy mówić o rynku.

·         Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

B.     Pojęcie rynku.

-          Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.

-          Inaczej rynek to zespół kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie ą uzależnione, kształtują popyt, podaż i określają poziom cen.

1.      Warunki istnienia dojrzałego rynku:

-          Dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych własności

-          Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

-          Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek: komisja papierów wartościowych, giełdy, banki, instytucje powiernicze

-          Integralność rynku, czyli wzajemnie uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku np. rynku dóbr fizycznych i rynku finansowego

2.      Rynek jest formą więzi pomiędzy:

-          Producentami (a producentami)

-          Producentami a gospodarstwami domowymi

-          Producentami i gospodarstwami domowymi a instytucjami finansowymi

-          Pomiędzy instytucjami finansowymi a bankiem centralnym

-          Pomiędzy wszystkim wyżej wymienionymi podmiotami a instytucjami centralnymi i lokalnymi

Więzi te urzeczywistniają się za pośrednictwem:

-          Cen rynkowych

-          Płac i innych form wynagrodzeń

-          Kredytów i stóp procentowych

-          Dochodów płynących z aktywów finansowych

Za pośrednictwem tych dat ekonomicznych nawiązują się więzi pomiędzy podmiotami.

3.      Modele przepływu towarów

C.    Rodzaje rynków.

1.      Ze względu na charakter konkurencji, od stopnia wyrównania ceny:

a)     Rynek doskonały

-          Rozproszenie po stronie popytu i podaży- cena jest parametrem

-          Brak barier wejścia na rynek

-          Przejrzystość (transparencja)- kupujący i sprzedający dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji, w tym zwłaszcza o cenach

-          Jednorodność dóbr – dobra o tym samym przeznaczeniu maja jednakowe cech fizyczne i postrzegane są przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego, jaki producent je wytworzył

b)     Niedoskonała

-          Jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność produkcji i zbytu danego towaru.

2.      Według dostępu do rynku:

-          Otwarty-każdy ma do niego dostęp

-          Zamknięty-trzeba spełniać warunek wejściowy

3.      Ze względu na rodzaj towarów będących przedmiotem wymiany rynki podzielimy następująco:

-          Rynek dóbr konsumpcyjnych

-          Rynek dóbr produkcyjnych

-          Rynek ziemi, a wiec rynek tytułów prawnych do dóbr pierwotnych

-          Rynek dóbr kapitałowych w formie obiektów produkcyjnych

-          Rynek pieniężny, na którym towarem jest waluta krajowa lub waluty obce

-          Rynek kapitału finansowego, na którym towarami są papiery wartościowe, takie jak weksle, bony skarbowe, obligacje i akcje

-          Rynek tytułów prawnych, do tzw. wartości niematerialnych, takich jak patenty, licencje, znak firmowy

4.      Ze względu na stopień zorganizowania:

-          Zorganizowany-zbiór przepisów, na jakich dokonuje się transakcji

-          Niezorganizowany

5.      Według przedmiotów obrotu:

-          Dóbr i usług konsumpcyjnych

-          Czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału)

6.      Według zasięgu geograficznego:

a)     Wewnętrzne:

-          Lokalny

-          Regionalny (może być wojewódzki, ale np. też europejski, lub państw specjalizujących się w jakimś surowcu)

-          Krajowy

b)     Zewnętrzne:

-          Międzynarodowy

-          światowy

-          Globalny

7.      Według zrównoważenia rynku

-          Sprzedawcy (producenta) – długotrwała przewaga popytu nad podażą; występuje niedostateczne zaspokojenie potrzeb; brak dbałości o jakość, pojawia się spekulacja, sprzedawca jest w korzystnej sytuacji względem nabywcy-rynek nakazowy

-          Nabywcy (konsumenta) – nadwyżka podaży nad popytem; uprzywilejowana jest rola nabywcy

8.      Według jednorodności i różnorodności dóbr i usług

-          Homogeniczny (jednorodne), – jeśli jest jeden towar na danym rynku (rynek pszenicy, cukru, ropy)

-          Heterogeniczny (niejednorodne), – np. rynek pracy – rożne zawody wymagające różnych zdolności.

9.      Według relacji jednostka-państwo

-          Wolny - brak bezpośredniej kontroli władzy nad gospodarką – podmioty mają swobodę transakcji i cen

-          Regulowany – jest nad nim kontrola, poprzez np. ceny minimalne i maksymalne, minimalne i maksymalne kwoty wymiany

-          Doskonały - nabywcy nie mają wpływu na cenę; wszystkie towary jednego rodzaju są identyczne, co do jakości; zmiany cen powodują zmiany popytu i podaży. Produkcja jest w pełni elastyczna – czynniki produkcji są mobilne. Rynek jest bardzo przejrzysty – sprzedający i kupujący mają pełne informacje na dany temat, (np. cen płaconych za dany towar).

10.  Ze względu na stopień legalności:

-          Legalne (białe)

-          Półlegalne (szare)

-          Nielegalne(czarne)

D.    Formy rynku z uwzględnieniem ilości uczestników

2.      Mechanizm rynkowy.

A.    Cena nominalna (absolutna)

-          Pieniężny ekwiwalent jednostki towaru, liczba jednostek pieniężnych wymienianych na jednostkę towaru.

B.     Cena relatywna

-          Porównanie cen różnych towarów i ustalenie cen relatywnych informuje producenta lub konsumenta, ile musi poświęcić danego dobra, aby przy swoim ograniczeniu dochodów mógł kupić interesujący go towar. Cena relatywna wyraża stosunek ceny jednego towaru do ceny innego towaru.

-&#...