EX UNIVERSA- Pismo św.
1. Zasady kościelnej interpretacji Pisma św.
2. Idea wybrania w Pięcioksięgu
3. Charakterystyka i idee przewodnie Dzieła Deuteronomistycznego
4. Rola mędrców w dawnym Izraelu. Wpływ mądrości na NT.
5. Problemy społeczne w nauczaniu proroków
6. Nauka Jezusa o królestwie Bożym w Mk 4
7. Męka Chrystusa według synoptyków
8. Miłosierdzie Boże w Ewangelii św. Łukasza
9. Chrystologia IV Ewangelii
10. Powołanie pierwszych uczniów u synoptyków i Ew. św. Jana.
v Hermeneutyka biblijna- wykład zasad rozumienia tekstu biblijnego.
· Neumetyka (o sensie Pisma św.)
Ø Sens wyrazowy- znaczenie poszczególnych wyrazów i ustalonego dla nich układu gramatycznego, logicznego, filozoficznego i psychologicznego- Pius XII Divino afflante Spiritu (1943r.).
v Sens dosłowny- stosowanie słów w ich gramatycznym etymologicznym znaczeniu- przeważająca część Pisma św.
· Porównanie- uwydatnienie właściwości podmiotu za pomocą dwóch członów połączonych spójnikami: jak, jako, niby, podobnie,...(Syr48,1)
· Przypowieść- rozbudowane porównanie mające dokładnie określić właściwości i cechy przedmiotu- opowiadanie zmyślone, ale prawdopodobne.
· Bajka- przypisanie właściwości ludzi zwierzętom lub roślinom- opowiadanie zmyślone i nieprawdopodobne (Sdz9,8-15)
v Sens przenośny- zastosowanie pojedynczych lub wszystkich wyrazów zdania w znaczeniu pochodnym i przystosowanym, a nie podstawowym (1Kor5,7).
· Metafora- (przenośnia)- przypisanie podmiotowi właściwości nie przysługujących mu z natury rzeczy (J12,7)
· Metonimia (zamienna)- zastąpienie właściwego wyrazu innym, pozostającym z nim w realnym związku dla uzyskania skrótu myślowego (Łk16,29).
· Alegoria- rozwinięta metafora, obejmująca część lub cały utwór, zbudowana na zasadzie dwóch planów znaczeniowych- jednego w postaci obrazowej i konkretnej, drugiego domyślnego o charakterze uogólnionym (J15,1-11)
· Ironia- wyrażanie myśli przez taki układ wyrazów, który dosłownie rozumiany oznaczałby ideę przeciwną niż zamierzona przez autora.
· Hiperbola- figura stylistyczna przesadnie wyolbrzymiająca cechy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska i rozszerzająca proporcje związków poszczególnych jego elementów (J21,25).
· Symbolizm- wyrażenie jednej rzeczywistości za pomocą innej- funkcja prezentująca (Mt16,19).
v Zasada jedności sensu wyrazowego- jedno znaczenie, jeden sens każdej wypowiedzi w Piśmie św.
v Sens integralny- odczytywanie tekstu biblijnego w szerokim kontekście historii zbawienia- refleksja nad tekstem w oparciu o mądrość Objawienia- uzasadnieniem jedności ST i NT wynikająca z dzieła zbawczego Chrystusa.
v Sens wywnioskowany- wynik rozumowania na podstawie tekstu biblijnego- tekst stanowi jedną przesłankę rozumowania, drugą podsuwa rozum- nie jest w pełni biblijny (Wj3,6)
v Sens pełniejszy (przedmiot dyskusji)- wypełnienie wszystkich proroctw i obietnic Boga- obfitsze wyrażenie myśli Boga za pośrednictwem człowieka, niż hagiograf w danej chwili potrafił wyrazić.
q Sens typiczny (duchowy)- osoba, rzecz lub wydarzenie w ST ma oprócz sensu wyrazowego jeszcze specjalne znaczenie, którego pełny zakres można dostrzec w opowiadaniach, analogicznych tekstach NT (typ- antytyp)- Leon XIII Providentissimus Deus (1893r.); Benedykt XV Spiritus Paraclitus (1920r.); PiusXII Divino afflante Spiritu (1943r.); KO 15-16.
v Rodzaje sensu typicznego ze względu na przedmiot
· Dogmatyczny- Chrystus lub Kościół
· Moralny- obyczaje i pouczenia moralne
· Anagogiczny- życie wieczne
v Warunki sensu typicznego
· Typ (osoba, rzecz lub wydarzenie)- rzeczywistość historyczna lub co najmniej literacka i ma swój własny sens wyrazowy (Rdz14,18-22)
· Podobieństwo między typem i antytypem (kapłaństwo Melchizedeka i Chrystusa)
· Podobieństwo typu i antytypu- wynik postanowienia Bożego (Hbr7,15-23)
· Odczytywanie typologii biblijnej- związek z ideą historii zbawienia, zrealizowaną w Chrystusie (KO 4;15;17)
v Sens biblijny przystosowany (akomodacja biblijna)- ST studium przygotowawczym do pełniejszego zrozumienia objawienia NT- „In Vetere Testamento Novarum latet, in Novo Vetus patet” (NT w ST się ukrywa, ST w NT się otwiera)
· Heurytyka (kryteria odnajdywania sensu biblijnego )- poprawne zrozumienie Pisma św. od strony literackiej (krytyka literacka i historyczna Pisma św., filozoficzne przesłanki interpretacji tekstu biblijnego, kryteria dogmatyczne hermeneutyki biblijnej.
q Krytyka literacka i historyczna Pisma św.
v Podstawowe zjawiska języka biblijnego
· Oryginalne języki biblijne: hebrajski(większość ksiąg ST), aramejski (niewielka część ST), grecki (2Mch, Mdr; Ba; NT)
· Rodzaje literackie- oryginalne lub przyjęte z ówczesnego środowiska kulturowego formy i sposoby wypowiadania się specyficznie dla autorów biblijnych.
Ø Proza (epika): mowy, kazania, modlitwy, dokumenty (umowy, listy, spisy), rytuał liturgiczny, sentencje prawne, opowiadania (popularne i historyczne).
Ø Poezja (liryka i dramat): pieśni, psalmy, Pnp
Ø Ewangelia
Ø Midrasz- połączenie elementów opowiadania historycznego ze swoistą interpretacją teologiczną i historiozbawczą.
Ø Apokaliptyka- połączenie historii z ukształtowaną na wzór prorocki refleksją o przyszłość.
· Style hagiografów biblijnych
Ø Paralelizmy (poezja)- dwukrotne, a czasem i wielokrotne wyrażanie w kolejnych stychach tej samej myśli: synonimiczny (każdy z członów wyraża tę samą myśl), antytetyczny (człony wiersza wyrażają myśli przeciwstawne), syntetyczny (drugi człon dopowiada jakąś myśl do pierwszego), klimaktyczny (połączenie w jednej wypowiedzi myśli hagiografa poprzez różne rodzaje paralelizmów).
Ø Symetria- układ odpowiadających elementów zdania, perykopy czy nawet całej księgi- podobieństwo do paralelizmu stychów; układ poszczególnych elementów: równoległy, koncentryczny i chiastyczny.
Ø Antopomorficzny- przypisywanie Bogu cech ludzkich- usta (Iz1,20), oddech (Iz30,33), radość (Ps104,31), gniew (Wj4,14).
Ø Idiomatyka
§ Znaczenie badań literackich Pisma św.- poprawne odczytanie myśli hagiografa, zrozumienie jego psychiki, nastroju, mentalności, siły argumentacji.
v Podstawy analizy literackiej tekstu biblijnego
· Znajomość etymologii wyrazów
· Rekonstrukcja kompozycji tekstu(księgi): poezja- rytmika i paralelizm, proza- słownictwo, rodzaj literacki
· Kontekst logiczny- wzajemne powiązanie wyrazów w danej wypowiedzi, dzięki któremu ma ona sens- bliższy, dalszy, odległy
· Kontekst literacki- odczytanie tekstu biblijnego w ramach tendencji teologicznych środowiska, w którym powstał
· Antylogia (różnice, sprzeczności)
v Krytyka historyczna tekstu biblijnego- odtworzenie kontekstu historyczno- sytuacyjnego
· Autor i adresaci księgi- wiarygodność przekazu, zrozumienie; wiedza o autorze- zrozumienie wątków osobistych, obrazów, powtórzeń, zainteresowań teologiczny; znajomość adresatów- zmiany redakcyjne, konieczność doboru odpowiedniej argumentacji, ustalenie czasu powstania księgi, zrozumienie koncepcji teologicznych.
· Czas i miejsce powstania księgi- czas-środowisko świadków przekazu, wyjaśnienie aluzji do wydarzeń historycznych, sytuacji adresatów, zwyczajów, warunków ekonomicznych, kulturowych, religijnych; miejsce powstania- scharakteryzowanie odbiorców, dobór treści i argumentacji.
· Środowisko życiowe (Sitz im laben)- wszystkie możliwe uwarunkowania (religijne, kulturowe, ekonomiczne) decydujące o wyborze przez autora określonej formy literackiej
· Znajomość archeologii, historii, i geografii biblijnej.
v Metody badań historyczno- literackich
· Formgeschichte (historia form)- poznanie etapów przedliterackiego formowania się tekstu biblijnego- wyodrębnienie się w Biblii poszczególnych rodzajów literackich, ustalenie współczynników decydujących o wyborze danego rodzaju literackiego, studium porównawcze form literackich tekstu biblijnego z formami literatury poza biblijnej (bliski wschód).
· Traditonsseschichte (historia tradycji)- dzieje tekstu biblijnego między powstaniem a ostateczną wersja redakcyjną.
· Redaktionsgeschichte (historia redakcji)- ukazanie tekstu biblijnego w postaci horyzontalnej- współzależność konstrukcji literackiej i teologicznych perspektyw poszczególnych autorów; ostateczna postać tekstu, jego kontekstu, intencje i koncepcje teologiczne autora.
q Filozoficzne przesłanki interpretacji tekstu biblijnego
v Przydatność filozofii w interpretacji tekstu Biblii- Tomizm
v Próby adaptacji współczesnych kierunków filozoficznych w hermeneutyce biblijnej
· Filozofia historii- klasyfikacja tradycji Pięcioksięgu, zaproponowana przez Wellhausena- grunt historii filozofii Hegla
· Filozofia języka- dwa skrajne stanowiska:
Ø Język religijny pozbawiony sensu i nie adekwatny do języka doświadczenia ludzkiego
Ø Metoda analizy językowej (strukturalizm) lub badania w ramach semiotyki (teoria znaków) tekstu biblijnego
Ø Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, co dane wydarzenie biblijne chce powiedzieć człowiekowi (właściwe)
· Demitologizacja (filozofia ezystencjalna Heideggera)- zrozumienie Pisma św. wymaga oczyszczenia z mitologicznych naleciałości języka
q Kryteria dogmatyczne hermeneutyki biblijnej
v Biblia jako jeden depozyt wiary- Biblia wraz z Tradycją, stanowi „jeden, święty depozyt słowa Bożego, uczy wierzyć i bez błędu prawdy, jaka z woli Bożej miała być utrwalona dla naszego zbawienia„ (KO10-11)
v Analogia wiary (Rz12,6)- zgodność prawd głoszonych przez Kościół jako objawione z orędziem Biblii, całokształtem wiary
v Sensus Ecclesiae- zwyczaje nauczania Kościoła
v Jednomyślność Ojców Kościoła w sprawach wiary i obyczajów- PiusXII Divino afflante Spiritu (1943r.), KO 23
v Orzeczenie papieży i soborów powszechnych
v Papieska Komisja Biblijna (1902r.-Leon XIII)
q Proforystyka (wykład sensu Pisma św.)- przekład tekstu z języków oryginalnych
v Parafraza- omówienie tekstu biblijnego- zastąpienie wyjaśnieniami trudniejszych zwrotów
v Glosa- krótkie wyjaśnienia tekstu biblijnego, umieszczone między linijkami rękopisu lub na marginesie
v Scholion- krótkie objaśnienia pojedynczych słów i całych perykop
v Postylla- krótkie wyjaśnienia tekstu biblijnego zapisanego po tekście na marginesie
v Katery- (łańcuchy)- objaśnienia zabrane z dzieł Ojców Kościoła, wpisane dokoła tekstu zajmującego centralną część karty
v Komentarz- wszechstronne omówienie tekstu biblijnego – uwzględnienie wyjaśnień filologicznych, historyczno- literackich, teologicznych
v Monografia- gruntowne i wszechstronne omówienie jednego problemu biblijnego
v Teologie biblijne- syntetyczne prace o charakterze naukowym lub popularno-naukowym – ukazanie problematyki teologicznej pewnej grupy ksiąg, jednego Testamentu lub całej Biblii
v Zakorzenienie w świadomości Izraelitów przekonania o szczególnym związku Boga z ich narodem – związek idei przymierza z ideą wybrania.
v Trzy przymierza w Pięcioksięgu:
· Z Noem (Rdz8-9)- odniesienie obietnicy do całej ludzkości, każdej istoty żyjącej, a nawet do całej natury- tęcza- znak powszechnego i wiecznego przymierza
· Z Abrahamem (Rdz15-17)- obietnica licznego potomstwa („jak gwiazdy na niebie”) i kraju na własność (Kanaan); zawarcie przymierza również z potomstwem- bezwarunkowy dar (łaska)- przejście między podzielonymi na połowy (ooprócz ptaków) zwierzętami; obrzezanie- znak przymierza.
· Na Synaju (Wj24; odnowienie Wj32)- Izrael obiektem wyboru Boga (wyprowadzenie z niewoli egipskiej); przymierze warunkowe- Bóg stawia warunki, ale najpierw się objawia; przedstawienie propozycji ludowi przez Mojżesza- uroczyste zobowiązanie do przestrzegania warunków; dialog między Bogiem i ludźmi, wyjście Jahwe z inicjatywą i świadome podjęcie zobowiązań przez lud.
Ø Zawarcie przymierza- Jahwe Bogiem Izraela, Izrael Jego ludem (Pwt29,12)
Ø Wybranie i powołanie Izraela do spełnienia szczególnego zadania w Bożym planie zbawienia- dobrowolna decyzja Boga, dar darmo dany, niepojęta i bezinteresowna miłość oraz wierność obietnicom (Pwt7,7)
Ø Izrael „ludem nabytym” przez Jahwe, Jego własnością, kimś, na kim Bogu niezmiernie zależy, kto jest Mu niezwykle drogi (Pwt14,2)
Ø Wybranie, powołanie zawarcie przymierza- zmiana istnienia- wywyższenie Izraela (lud święty)- spełnienie funkcji kapłańskich (Wj19,6); przeznaczenie na szczególną służbę Bogu- pośrednictwo między Jahwe i ludzkością.
Ø Wierność Izraela- zachowywanie przykazań
Ø Idea wybrania (bahar- tajemniczy Boży dekret, przez który Izrael stał się narodem wybranym, przeznaczonym do wyjątkowego zadania; ganah- nabyć)- jedna z centralnych prawd ST- mowa o wybraniu przez Boga całego Izraela lub poszczególnych osób (król, kapłan, prorok); przedmiot wybrania Bożego- osoby, miejsca kultu, Jerozolima
¨ Tradycja jahwistyczna- idea wybrania Izraela początkami swymi sięga czasów patriarchów izraelskich – zawiera opowiadanie o powołaniu Abrahama i wyprowadzeniu go z Ur w wyniku obietnicy; Jahwe zapowiadając Mojżeszowi, że odda Izraelowi ziemię Kanaan, utożsamia się z Bogiem Ojców, Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba (Wj3,16)- ciągłość wybrania Bożego.
¨ Tradycja elohistyczna- Elohim tak samo się opiekuje rodziną Abrahama, jak od czasów Mojżesza całym narodem izraelskim
¨ Credo historyczne (Pwt26,1-9)- połączenie historii patriarchów z historią Mojżesza.
q Jak Bóg okazał swą miłość przez wybór Izraela, tak Izrael powinien okazać swą wdzięczność przez wybór Boga.
v Nadanie autorom tych ksiąg miana proroków wcześniejszych (starszych)
v Zaliczone do ksiąg historycznych- opis wydarzeń z życia narodu wybranego od wyjścia z niewoli egipskiej do Kanaanu
v M. North- ojciec Dzieła Deuteronomistycznego- najprostszy język Hebrajski w ST
v Mowy głoszone w ważnych momentach historii- mówcami przeważnie przywódcy, którzy nawiązują do przeszłości, wyciągają wnioski praktyczne, dotyczące postępowania poszczególnych ludzi.
· Jozue (Joz23-24)- konieczność zachowania jedności między poszczególnymi plemionami i przestrzeganie przepisów Tory
· Samuel (1Sm12)- dokonując przeglądu historycznego wydarzeń z epoki sędziów, przypomina narodowi dotychczasowe dzieje, nakreśla zasady postępowania na przyszłość- wprowadzenie do instytucji królestwa.
· Salomon (1Krl8,14-61)- mowa o zbudowaniu świątyni i z okazji jej poświęcenia – wskazanie na doniosłe znaczenie świątyni dla obecnych i przyszłych czasów.
v Różnorodność opisów co do stylu, szaty zewnętrznej, celu, pochodzenia,- pewne ujednolicenie- Deuteronomista
...
jareccki