Maria Węglińska - Jak pracować z obrazkiem.pdf

(1079 KB) Pobierz
Spis treści
Wstęp...................................................................................................................11
1. Problem badawczy w świetle literatury..............................................13
1.1. Wyjaśnienie pojęć.............................................................................13
1.2. Rodzaje poglądowości...................................................................14
1.3. Rola obrazków i ilustracji...........................................................15
1.4. Rodzaje ćwiczeń rozwijających mowę dziecka................................17
1.5. Oglądanie i omawianie obrazków w wypowiedziach metody-
ków.................................................................................................19
1.5.1 Omawianie pojedynczego, statycznego obrazka.................19
1.5.2.Omawianie pojedynczego, dynamicznego obrazka................21
1.5.3.Obraz jako pomoc w nauczaniu języka polskiego...........26
1.5.4.Omawianie historyjki obrazkowej........................................33
1.5.5.Wykorzystanie ilustracji w podręczniku............................37
1.6. Nadawanie tytułów obrazkom i ich cyklom...............................41
1.7. Praca z obrazkiem w przedszkolu................................................44
1.8. Organizacja uwagi uczniów na lekcji.........................................56
1.9. Wypowiedzi dzieci na podstawie obrazka w świetle badań psy-
chologicznych...............................................................................58
1.10. Praca z obrazkiem w świetle programów nauczania....................68
2. Podstawy metodologiczne i organizacja badań..................................77
2.1. Przedmiot i cele badań................................................................78
2.2. Problemy i hipotezy......................................................................79
2.3. Zmienne i ich wskaźniki...............................................................81
2.4. Metody badań i techniki badawcze.............................................84
7
2.5. Organizacja i przebieg badań.............................................85
2.6. Ogólna charakterystyka terenu badań
i badanych osób.................................................................86
4.2.3. Emocjonalność wypowiedzi...................................................................119
4.2.4. Nadawanie imion osobom i zwierzętom........................................121
4.2.5. Szczegóły treści obrazka....................................................................122
4.2.6. Syntetyczne ujęcie wyników analizy treściowej wypowiedzi
uczniów klas I-III na temat obrazka.................................................123
4.3. Praca nauczyciela a nadanie tytułu pojedynczemu obrazkowi..............125
3. Charakterystyka czynnika eksperymentalnego............................90
3.1. Planowanie pracy..............................................................92
3.2. Znajomość i przestrzeganie reguł
metodycznych.....................................................................93
3.2.1. Organizowanie uwagi uczniów przed
omawianiem obrazka.................................................93
3,2,2 . Omawianie obrazka................................................94
3.2.3. Elementy struktury obrazka..........................................95
3.2.4. Etapy pracy związane z wykorzystaniem
obrazka............................................................................96
Zakończenie i wnioski......................................................................................127
Bibliografia..................................................................................................131
4. Analiza ilościowa wypowiedzi uczniów klas I-III na temat ob-
razka w zależności od pracy nauczyciela......................................99
4.1. Praca nauczyciela a objętość wypowiedzi uczniów
klas I-III na temat obrazka....................................................99
4.1.1. Przeciętna liczba zdań i wyrazów...........................100
4.1.2. Liczba zdań..............................................................101
4.1.3. Rodzaje zdań...............................................................102
4.1.4. Rodzaje zdań złożonych...............................................104
4.1.5. Liczba przymiotników................................................105
4.1.6. Liczba przysłówków...................................................107
4.1.7. Liczba wyrazów nazywających stosunki
przestrzenne......................................................................109
4.1.8. Frekwencja poszczególnych części mowy
(udział części mowy).......................................................111
4.1.9. Globalne ujęcie wyników.............................................112
4.2. Analiza treściowa wypowiedzi uczniów klas I-III
na temat obrazka w zależności od pracy
nauczyciela......................................................................114
4.2.1. Zakres treści wypowiedzi uczniów klas
I-III na temat obrazka..................................................115
4.2.2. Typy wypowiedzi..........................................................116
8
Wstęp
We współczesnym szkolnictwie środki poglądowe odgrywają i będą
odgrywać coraz większą rolę. Dziecko już we wczesnym okresie swe-
go życia spotyka się z ilustracjami zamieszczanymi w książeczkach.
W przedszkolu i w klasach I-III obrazek, ilustracja, historyjka obrazkowa,
przeźrocza są bardzo często wykorzystywanymi środkami poglądowymi.
Sposób ich omawiania nie zawsze przebiega zgodnie z zaleceniami
psychologów czy metodyków. Wynika to zapewne ze słabej znajomości
wśród nauczycieli literatury metodycznej, w której omawiana jest pra-
ca z obrazkiem, a także z braku innych publikacji zajmujących się tym
zagadnieniem.
Obecnie nawet dzieci w młodszym wieku szkolnym częściej oglądają to, co
dzieje się na ekranie, niż czytają różne formy słowa drukowanego. Niepo-
kojącym zjawiskiem jest znacznie mniejsza sprawność czytania u dzieci
już na szczeblu propedeutycznym. Zachęcenie dzieci do kontaktu z różny-
mi formami słowa drukowanego wymaga od nauczy cieli szczególnej
pracy.
Coraz częściej mówi się i pisze o „zmierzchu galaktyki Gutenberga", a już
można zauważyć pojawienie się nowej galaktyki — „galaktyki obrazu".
Pojawił się nowy problem: obrazy informują nas częściej, szybciej i bardziej
przekonująco niż pismo. A zatem do odbioru obrazu dziecko należy przygo-
towywać już od najwcześniejszych lat życia.
W niniejszej pracy zwrócono szczególną uwagę na o b r a z e k jako pod-
stawowy środek poglądowy w edukacji szkolnej. Należy jednak pod-
kreślić, że dzieci powinny umieć wypowiadać się nie tylko na temat
obrazka, ale również na temat otaczającej ich r z e c z ywistości.
Zdaniem S. Szumana A. Dzierżanki[1957s. 52] „Obrazki (podobnie jak
rzeczywistość) mają pobudzać dziecko do myślenia oraz do mówienia o
tym, jakie myśli mu nasuwa oglądanie danego obrazka, gdy obserwuje to,
co na obrazku widać i gdy stara się ogarnąć i zrozumieć jego treść".
Niniejsza książka składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym
przedstawiono problem badawczy w świetle literatury. Rozdział drugi
11
prezentuje podstawy metodologiczne i organizację badań. W roz-
dziale trzecim dokonano charakterystyki czynnika eksperymental-
nego — jest nim praca nauczyciela zgodna ze wskazówkami metodycz-
nymi. W ostatnim omówiono wyniki empiryczne, dotyczące analizy
ilościowej i treściowej wypowiedzi uczniów klas I - III na temat
obrazka.
Niniejsza publikacja jest przeznaczona przede wszystkim dla mniej
doświadczonych nauczycieli nauczania początkowego. Jej adresatami
mogą być również studenci tego kierunku oraz wszyscy, których interesuje
ta problematyka. Dla nauczycieli z większą praktyką może być ona
inspiracją do doskonalenia własnego warsztatu pracy.
Należy podkreślić, że obrazek jako środek dydaktyczny był wykorzys-
tywany przez nauczycieli na l e k c j i (obecnie na z a j ę c i a c h).
Nie wystarczy samo wykorzystanie, sprawą najistotniejszą jest spo-
sób jego wykorzystania.
Celem autorki jest ułatwienie nauczycielom właściwej pracy z obraz-
kiem w toku organizowania zajęć oraz ukazanie im wpływu czynnika
pedagogicznego na wypowiedź uczniów klas I-III na temat obrazka.
Opracowanie to może pomóc nauczycielom w przeprowadzeniu anali-
zy rezultatów własnej pracy i zachęcić do częstszego stosowania wypo-
wiedzi dzieci na temat obrazka, historyjki obrazkowej, ilustracji.
Jestem przekonana, że badania dydaktyczne mają sens wtedy, gdy
służą praktyce i praktykę wspierają.
1. Problem badawczy w świetle literatury
1.1. Wyjaśnienie pojęć
W literaturze przedmiotu zauważyć można dążenie metodyków do uści-
ślenia pojęcia obrazek. I tak, J. Rytlowa [1973, s. 132] stwierdza, że w
praktyce szkolnej „terminy: obraz, obrazek, ilustracja, rysunek to prawie
synonimy oznaczające różne formy plastycznego przekazu". Zauważa ona,
że niektórzy metodycy starają się „uściślić te terminy, rozgraniczyć ich
zakresy, a przez to uzyskać większą precyzję". Jako przykład podaje po-
glądy H. Kiena, według którego „Obrazek (obraz) to plastyczne i arty-
styczne przedstawienie jakiegoś tematu: przedmiotu, postaci, krajobrazu,
zdarzenia itp." w celu wywołania przeżycia estetycznego. Jest on więc
czymś samodzielnym pod względem dydaktycznym. Według Kiena ilustra-
cja to „fragment rzeczywistości (przedmiot, postać, krajobraz, zdarzenie)
przedstawiony graficznie w tym celu, aby dać wiedzę, objaśnić, poinfor-
mować". Pod względem techniki ilustracja jest przeważnie rysunkiem reali-
stycznym i służy jako jeden ze środków poglądowego nauczania. W swej
pracy J. Rytlowa wyżej wymienione terminy używa wymiennie, uzasad-
niając to tym, iż „rozgraniczenie ich nie może być dość ścisłe".
Do metodyków, którzy dążą do uściślenia wymienionych pojęć należy rów-
nież J. Malendowicz [1974, s. 215]. Używa ona pojęć: obraz i ilustracja.
Według niej „i l u s t r a c j a, jak wskazuje jej nazwa, ilustruje, tj. objaśnia
tekst, przedstawia kształtem i barwą to, co wyrażone zostało słowem".
W niniejszej pracy terminy: obraz, obrazek, rysunek używane są wymien-
nie. O b r a z to dzieło plastyczne, które stanowi pod względem treści i for-
my wyodrębnioną i zamkniętą całość, niezależną od tekstu, jest czymś
samodzielnym pod względem dydaktycznym. I l u s t r a c j a to kompozycja
plastyczna, treściowo i formalnie związana z tekstem, któremu towarzy-
szy, a więc stanowi jego objaśnienie lub uzupełnienie.
Wymiennie również używane są takie pojęcia, jak jakość pracy dydak-
tycznej nauczyciela oraz praca nauczyciela.
13
1.2. Rodzaje poglądowości
J. Rytlowa [1973, s. 132] stwierdza, że w pracy szkolnej w zależności od
celu lekcji wykorzystywać będziemy „obrazki o wysokich walorach arty-
stycznych, a także obrazki mające przede wszystkim walory poz-
nawcze".
Obrazy (obrazki) występują w szkole w nauczaniu różnych przedmiotów,
zarówno na szczeblu propedeutycznym, jak i w starszych klasach szkoły
podstawowej.
1.3. Rola obrazków i ilustracji
Nie ulega wątpliwości, że na szczeblu propedeutycznym środki
poglądowe odgrywają szczególnie ważną rolę. Umożliwiają one bez-
pośrednie lub pośrednie poznawanie rzeczywistości. Istnieją ich różne
podziały. Jednym z nich jest podział na trzy podstawowe grupy:
a) wzrokowe,
b) słuchowe,
c) wzrokowo-słuchowe.
Do środków wzrokowych najczęściej zalicza się obrazy ruchome i
nieruchome oraz barwne i czarno-białe schematy. Odkrycie obrazu
jako pomocy niezbędnej w nauczaniu zawdzięcza się J.A. Komeńskiemu,
który koncepcję obserwowania obrazu przedstawił w pracy Orbis Pictus.
L. Wołoszynowa [1959, s. 55] stwierdza, że z punktu widzenia psy-
chologicznego można rozróżnić poglądowość przedmiotową, obrazową
(obrazy, tablice, makiety, modele, filmy, ilustracje, schematy) i słow-
ną. J. Rytlowa [1973, s. 132] podaje następujący wykaz różnych rodza-
jów obrazów, które mogą być wykorzystane na szczeblu prope-
deutycznym:
a) pojedyncze artystyczne obrazy o charakterze fabularnym —
kl. I - IV,
b) pojedyncze artystyczne obrazy o charakterze opisowym —
kl. II-IV,
c) historyjki obrazkowe — kl. I - IV,
d) obrazy historyczne — kl. III — IV,
e) cykle obrazków z dziejów kultury — kl. II - IV,
f) obrazki jako ilustracje tekstów — kl. I-IV,
g) obrazki o charakterze rzeczowo-poznawczym — kl. I - IV,
h) rysunki dzieci — kl. I - III".
Wyróżnia się również obrazki dynamiczne i statyczne. Obrazki
dynamiczne — przedstawiające sceny z życia, zdarzenia, akcje — uwa-
ża się za cenniejsze od statycznych. Obrazek dynamiczny daje okazję i
do analizy, i do syntetycznego ujęcia treści, wymaga on nie tylko opi-
s u , ale i wyjaśnienia. M. Kielar [1977, s. 308] pisze: „Najbar-
dziej kształcącymi umysł dziecka są obrazki dynamiczne nadające się do
opisu i wyjaśniania".
Na temat roli obrazków wypowiada się wielu metodyków. Najwięcej jed-
nak uwagi poświęciła temu zagadnieniu L. Jeleńska [1957, s. 67-70].
Jej zdaniem obrazki odgrywają „pierwszorzędną rolę w kształceniu uwagi,
spostrzegawczości, pamięci, wyobraźni i uzdolnień intelektualnych".
Autorka ta zwraca szczególną uwagę na wartość obrazów w kształceniu
intelektualnym:
„ 1. Już samo rozpatrywanie przedmiotów na obrazku, bez wnikania jeszcze
w jego treść, może mieć wartość dla kształcenia logicznego, jeśli unikamy
chaosu. [...]
Segregowanie obrazków prowadzi do zrozumienia zasady logicznego po-
działu. [...]
Układanie historyjek obrazkowych w ich ciągu logicznym ma doniosłą
wartość dla kształcenia intelektualnego. [...]
Nadawanie tytułu historyjce obrazkowej wyrabia umiejętność synte-
tycznego ujmowania całości. [...]
Po nadaniu tytułu następuje właściwe ćwiczenie językowe — opowia-
danie całości. [...]
Posłużymy się również historyjkami w obrazkach, aby kształcić tak waż-
ną dla życia intelektualnego zdolność postrzegania logicznej zależności.
[...]
Również przy pomocy obrazków wdrażamy dzieci do oceny dosta-
tecznych i niedostatecznych danych".
Autorka ta wypowiada się również na temat roli obrazu w kształceniu este-
tycznym. Zwraca uwagę, że jest on „środkiem a nie celem" oraz uważa,
że należy dzieci „nauczyć postrzegać piękno, a przez to wzmóc
14
15

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin