Jura C. - Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy.pdf

(14993 KB) Pobierz
CZESŁAW JURA
systematyki i filogenezy
BEZKRĘGOWCE
Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa 2002
1
1055310757.298.png
PRZEDMOWA
Bezkręgowce są przeznaczone dla studentów biologii wydziałów uniwersyteckich. Kształcenie biologów
na poziomie wyższym jest dziś krańcowo złożone. Wzrasta dysproporcja pomiędzy tempem rozwoju tej
nauki a możliwością przekazywania wiedzy z jej zakresu, na kursach ograniczonych przecież liczbą lat
studiów. Dysproporcja wymusza ograniczanie liczby godzin przeznaczonych dla określonych przedmiotów,
na korzyść zwiększania liczby przedmiotów. Nauczanie musi bowiem nadążać za postępem w rozwoju
biologii. Powstają coraz to nowe jej działy, szczególnie w zakresie dyscyplin o praktycznych
zastosowaniach, z którymi trzeba zapoznać studentów.
Zakres wiedzy, przekazywanej na określonym kursie, można ograniczać dwoma sposobami. Jednym jest
dokonywanie wyboru zagadnień. W przypadku bezkręgowców, wybór polega na skupianiu się na grupach,
które osiągnęły szczyt rozwoju ewolucyjnego, które są ważne ekologicznie albo mają istotniejsze znaczenie
jako materiały przy rozwiązywaniu określonych zagadnień. Drugi sposób polega na syntetycznym
omówieniu wszystkich grup, niezależnie ile obejmują gatunków i jakie mają znaczenie w biocenozach.
Pierwsze podejście ma istotne znaczenie przy kształceniu specjalistów, którzy potrzebują dokładnej
znajomości wybranych zagadnień. Drugie — jest przydatniejsze przy kształceniu biologów o wiedzy
ogólniejszej, o mniej zdecydowanych odcieniach specjalizacji. Drugie powinno być głównie uprawiane
przez uniwersytety i to podejście zostało zastosowane w tym podręczniku. Tylko ono informuje, jaką mocą
sprawczą dysponuje Natura. Ile dokonała wyborów posługując się selekcją, jak bogaty jest w różnorodność
struktur i przystosowań świat bezkręgowców.
Obecny podręcznik opiera się na poprzednim opracowaniu Bezkręgowców, wydanym przez Państwowe
Wydawnictwo Naukowe w 1983 r., ale został unowocześniony i znacznie poszerzony. Poszerzenia nie dało
się uniknąć. Zwróćmy tylko uwagę, że w ciągu ostatnich 10 lat wykryto nową grupę bezkręgowców i
utworzono dla nich typ: Loricifera. A np. skorupiaki i szkar łupnie grupy, o których sądzono, że są dobrze
poznane, uzupełniono o nowe gromady: Remipedia i Concentricycloidea.
Kraków, czerwiec, 1994, 1995
W drugiej połowie 1995 roku wykryto bezkręgowce o budowie tak odmiennej od dotychczas
poznanych, że zasługiwały na rangę typu. Lejkogębce — Cycliophora budzą ogromne zainteresowanie i
dlatego opis tego typu zdecydowano się umieścić w książce w ostatniej chwili. Tak, więc podręcznik
obejmuje pełną wiedzę o bezkręgowcach. Opis tego typu znajduje się, jako dodatek, na końcu książki.
kwiecień, 1996
2
1055310757.309.png
ŚPIS TREŚCI
Zasady podziału systematycznego zwierząt
13
7. Typ: płazińce — Platyhelminthes
173
Zadania systematyki
13
Gromada: wirki — Turbellaria
174
Kategorie systematyczne
14
Gromada: jednorodce — Monogenea
193
Nazewnictwo i opisy
15
Gromada: przywry — Trematoda
198
Pozycja bezkręgowców w systematyce zwierząt
17
Gromada: tasiemce — Cestoda
213
PODKRÓLESTWO: WIELOKOMÓRKOWCE
— METAZOA
Filogeneza płazińców
231
19
8. Typ: wstężnice — Nemertea
235
Charakterystyka ogólna
19
Gromada: Anopla
245
Komórka
19
Gromada: Enopla
246
Rozmnażanie
20
Filogeneza wstężnic
246
Rozwój zarodkowy
20
9. Typ: szczękogębe — Gnathostomulida
249
Rozwój pozazarodkowy
25
Filogeneza szczękogebych
252
Cykle życiowe
27
WTÓRNOJAMOWCE POZORNE —
PSEUDOCOELOMATA
Zróżnicowanie postaci dojrzałych
27
253
Struktura morfologiczna osobników
28
10. Typ: wrotki — Rotatoria
257
Promorfologia
42
Gromada: Monogononta
266
Pochodzenie wielokomórkowców
47
Gromada: Digononta
267
Niektóre terminy stosowane w rozważaniach
filogenetycznych i graficzne ujęcia
Gromada: Seisonida
267
49
Incertae sedis: Gromada: Sphaeroida
267
BEZKRĘGOWCE — INVERTEBRATA
53
Filogeneza wrotków
268
Charakterystyka ogólna
53
11. Typ: brzuchorzęski — Gastrotricha
270
Systematyka zwierząt
53
Filogeneza brzuchorzesków
274
Bezkręgowce
o
niejasnej
przynależności
12. Typ: ryjkogłowy — Kinorhyncha
276
systematycznej — Incertae sedis
56
Filogeneza ryjkogłowych
279
1. Typ: płaskowce — Placozoa
56
13. Typ: kolczugowce — Loricifera
281
Filogeneza płaskowców
58
Filogeneza kolczugowców
284
A. Morulopodobne — Moruloidea
60
14. Typ: nicienie — Nematoda
285
2. Typ: wielokomórkowce pośrednie — Mesozoa
61
Gromada: Adenophorea
298
Gromada: rombowce — Rhombozoa
62
Gromada: Secernentea
301
Gromada: prostopływce — Orthonectida
66
Filogeneza nicieni
308
Filogeneza wielokomórkowców pośrednich
67
15. Typ: nitnikowce — Nematomorpha
310
B. Blastulopodobne — Blastuloidea
70
Filogeneza nitnikowców
313
3. Typ: jednowarstwowce — Monoblastica
71
16. Typ: kolcogłowy — Acanthocephala
314
Filogeneza jednowarstwowców
72
Gromada: Palaeacanthocephala
319
C. Dwuwarstwowce — Diblastica
73
Gromada: Archiacanthocephala
320
NIETKANKOWCE — AHISTOZOA
75
Gromada: Eoacanthocephala
320
4. Typ: gąbki — Spongiaria
75
Filogeneza kolcogłowów
320
Gromada: gąbki wapienne — Calcarea
89
17. Typ: kielichowate — Kamptozoa
322
Gromada: gąbki krzemionkowe sześcioosiowe —
Hexactinellida
Filogeneza kielichowatych
326
89
WTÓRNOJAMOWCE — COELOMATA
327
Gromada: gąbki różnoszkieletowe —
Desmospongiae
18. Typ: pierścienice — Annelida
331
90
Gromada: wieloszczety — Polychaeta
342
Filogeneza gąbek
92
Gromada: skąposzczety — Oligochaeta
360
TKANKOWCE — HISTOZOA
94
Gromada: pijawki — Hirudina
370
5. Typ: parzydełkowce — Cnidaria
95
Filogeneza pierścienic
381
Gromada: stułbiopławy — Hydrozoa
98
19. Typ: niezmogowce — Priapulida
384
Gromada: krążkopławy — Scyphozoa
119
Filogeneza niezmogowców
387
Gromada: koralowce — Anthozoa
126
20. Typ: sikwiaki — Sipunculida
389
Filogeneza parzydełkowców
144
Gromada: Phascolosomida
394
6. Typ: żebropławy — Ctenophora
150
Gromada: Sipuncula
394
Gromada: ramieniowe — Tentaculifera
156
Filogeneza sikwiaków
394
Gromada: bezramieniowe — Nuda
157
21. Typ: szczetnice — Echiurida
396
Filogeneza żebropławów
158
Filogeneza szczelnie
401
D. Trójwarstwowce — Triblastica
160
22. Typ: stawonogi — Arthropoda
402
PIERWOGĘBE — PROTOSTOMIA
169
Podtyp: ftrylobitokształtne — Trilobitomorpha
420
BEZWTÓRNOJAMOWCE — ACOELOMATA
170
Gromada: ftrylobity — Trilobita
421
MIĄŻSZNIAKI — PARENCHYMATA
171
3
1055310757.320.png 1055310757.331.png 1055310757.001.png 1055310757.012.png 1055310757.023.png 1055310757.034.png 1055310757.045.png 1055310757.056.png 1055310757.067.png 1055310757.078.png 1055310757.089.png 1055310757.100.png 1055310757.110.png 1055310757.121.png 1055310757.132.png 1055310757.142.png 1055310757.153.png 1055310757.164.png 1055310757.175.png 1055310757.186.png 1055310757.197.png 1055310757.208.png 1055310757.219.png 1055310757.230.png 1055310757.241.png 1055310757.252.png 1055310757.263.png 1055310757.273.png 1055310757.274.png 1055310757.275.png 1055310757.276.png 1055310757.277.png 1055310757.278.png 1055310757.279.png 1055310757.280.png 1055310757.281.png 1055310757.282.png 1055310757.283.png 1055310757.284.png 1055310757.285.png 1055310757.286.png 1055310757.287.png 1055310757.288.png 1055310757.289.png 1055310757.290.png 1055310757.291.png 1055310757.292.png 1055310757.293.png 1055310757.294.png 1055310757.295.png 1055310757.296.png 1055310757.297.png 1055310757.299.png 1055310757.300.png 1055310757.301.png 1055310757.302.png 1055310757.303.png 1055310757.304.png 1055310757.305.png 1055310757.306.png 1055310757.307.png 1055310757.308.png 1055310757.310.png 1055310757.311.png 1055310757.312.png 1055310757.313.png 1055310757.314.png 1055310757.315.png 1055310757.316.png 1055310757.317.png 1055310757.318.png 1055310757.319.png 1055310757.321.png 1055310757.322.png 1055310757.323.png 1055310757.324.png 1055310757.325.png 1055310757.326.png 1055310757.327.png 1055310757.328.png 1055310757.329.png 1055310757.330.png 1055310757.332.png 1055310757.333.png 1055310757.334.png 1055310757.335.png 1055310757.336.png 1055310757.337.png 1055310757.338.png 1055310757.339.png 1055310757.340.png 1055310757.341.png 1055310757.002.png 1055310757.003.png 1055310757.004.png 1055310757.005.png 1055310757.006.png 1055310757.007.png 1055310757.008.png 1055310757.009.png 1055310757.010.png 1055310757.011.png 1055310757.013.png 1055310757.014.png 1055310757.015.png 1055310757.016.png 1055310757.017.png 1055310757.018.png 1055310757.019.png 1055310757.020.png 1055310757.021.png 1055310757.022.png 1055310757.024.png 1055310757.025.png 1055310757.026.png 1055310757.027.png 1055310757.028.png 1055310757.029.png 1055310757.030.png 1055310757.031.png 1055310757.032.png 1055310757.033.png 1055310757.035.png 1055310757.036.png 1055310757.037.png 1055310757.038.png 1055310757.039.png 1055310757.040.png 1055310757.041.png 1055310757.042.png 1055310757.043.png 1055310757.044.png 1055310757.046.png 1055310757.047.png 1055310757.048.png 1055310757.049.png 1055310757.050.png 1055310757.051.png 1055310757.052.png 1055310757.053.png 1055310757.054.png 1055310757.055.png 1055310757.057.png 1055310757.058.png 1055310757.059.png 1055310757.060.png 1055310757.061.png 1055310757.062.png 1055310757.063.png 1055310757.064.png 1055310757.065.png 1055310757.066.png 1055310757.068.png 1055310757.069.png 1055310757.070.png 1055310757.071.png 1055310757.072.png 1055310757.073.png 1055310757.074.png 1055310757.075.png 1055310757.076.png 1055310757.077.png 1055310757.079.png 1055310757.080.png 1055310757.081.png 1055310757.082.png 1055310757.083.png 1055310757.084.png 1055310757.085.png 1055310757.086.png 1055310757.087.png 1055310757.088.png 1055310757.090.png 1055310757.091.png 1055310757.092.png 1055310757.093.png 1055310757.094.png 1055310757.095.png 1055310757.096.png 1055310757.097.png 1055310757.098.png 1055310757.099.png 1055310757.101.png 1055310757.102.png 1055310757.103.png 1055310757.104.png 1055310757.105.png
 
Gromada: ftrylobitopodobne — Trilobitoidea
423
Filogeneza mięczaków
703
Podtyp: skorupiaki — Crustacea
423
27. Typ: kryzelnice — Phoronida
708
Dział: skorupiaki niższe — Entomostraca
434
Filogeneza kryzelnic
713
Gromada: podkowiastogłowe — Cephalocarida
434
28. Typ: mszywioły — Bryozoa
713
Gromada: skrzelonogi — Branchiopoda
435
Gromada: podkówczaki — Phylactolaemata
721
Gromada: łopatonogi — Remipedia
442
Gromada: szczupnice — Stenolaemata
722
Gromada: wąsoraczki — Mystacocarida
443
Gromada: krężelnice — Gymnolaemata
722
Gromada: śpiewki — Branchiura
444
Filogeneza mszywiołów
723
Gromada: widłonogi — Copepoda
445
29. Typ: ramienionogi — Brachiopoda
724
Gromada: Tantulocarida
450
Gromada: bezzawiasowce — Inarticulata
728
Gromada: wąsonogi — Cirripedia
450
Gromada: zawiasowce — Articulata
729
Gromada: małżoraczki — Ostracoda
456
Filogeneza ramienionogów
729
Dział: skorupiaki wyższe — Malacostraca
458
WTÓROGĘBE — DEUTEROSTOMIA
730
Gromada: pancerzowce — Malacostraca
459
30. Typ: szkarłupnie — Echinodermata
732
Filogeneza skorupiaków
486
Gromada: liliowce — Crinoidea
739
Podtyp: szczękoczułkowce — Chelicerata
488
Gromada: rozgwiazdy — Asteroidea
742
Gromada: staroraki — Merostomata
490
Gromada: wężowidła — Ophiuroidea
748
Gromada: pajęczaki — Arachnida
496
Gromada: kołonice — Concentricycloida
752
Gromada: kikutnice — Pantopoda
526
Gromada: jeżówce — Echinoidea
753
Filogeneza szczękoczułkowców
529
Gromada: strzykwy — Holothuroidea
761
Podtyp: tchawkowce — Tracheata
531
Filogeneza szkarłupni
767
Gromada: wije — Myriapoda
533
31. Typ: szczecioszczękie — Chaetognatha
770
Dział: przodopłciowe — Progoneata
536
Filogeneza szczecioszczękich
773
Dział: tylnopłciowe — Opisthogoneata
544
32. Typ: rurkoczułkowce — Pogonophora
774
Gromada: owady — Insecta
548
Gromada: drożnorurkowe — Perviata
780
Dział: owady pierwotnie bezskrzydłe —
Apterygogenea
Gromada: niedrożnorurkowe — Obturata
781
556
Filogeneza rurkoczułkowców
781
Dział: owady pierwotnie skrzydlate —
Pterygogenea
33. Typ: przedstrunowce — Protochordata
783
564
Gromada: jelitodyszne — Enteropneusta
784
Owady skrzydlate o przeobrażeniu niezupełnym
— Hemimetabola
Gromada: pióroskrzelne — Pterobranchia
789
584
Gromada: graptolity — Graptolitoida
792
Owady skrzydlate o przeobrażeniu zupełnym —
Holometabola
Filogeneza przedstrunowców
793
596
34. Typ: strunowce — Chordata
795
Filogeneza tchawkowców
608
Podtyp: osłonice — Tuniccita
796
Filogeneza stawonogów
612
Gromada: ogonice — Appendicularia
797
23. Typ: pazurnice — Onychophora
616
Gromada: żachwy — Ascidiacea
801
Filogeneza pazurnic
619
Gromada: łapce — Sorberacea
808
24. Typ: wrzęchy — Pentastomida
621
Gromada: sprzągle — Thaliacea
808
Filogeneza wrzęch
624
Filogeneza osłonie
816
25. Typ: niesporczaki — Tardigrada
625
Podtyp: bezczaszkowce — Acrania
818
Filogeneza niesporczaków
628
Filogeneza bezczaszkowców
824
26. Typ: mięczaki — Mollusca
630
Drogi ewolucji bezkręgowców
825
Gromada: jednopłytkowce — Monoplacophora
637
Wartości kryteriów
825
Gromada: wielopłytkowce — Polyplacophora
641
Filogeneza bezkręgowców
828
Gromada: tarczkonogi — Caudofoveata
645
Dodatek
Gromada: bezpłytkowce — Aplacophora
648
Typ: lejkogębce — Cycliophora
833
Gromada: brzuchonogi — Gastropoda
651
Skorowidz nazw łacińskich
837
Gromada: małże — Bivalvia
673
Skorowidz rzeczowy i nazw polskich
849
Gromada: łódkonogi — Scaphopoda
686
Gromada: głowonogi — Cephalopoda
689
4
1055310757.106.png 1055310757.107.png 1055310757.108.png 1055310757.109.png 1055310757.111.png 1055310757.112.png 1055310757.113.png 1055310757.114.png 1055310757.115.png 1055310757.116.png 1055310757.117.png 1055310757.118.png 1055310757.119.png 1055310757.120.png 1055310757.122.png 1055310757.123.png 1055310757.124.png 1055310757.125.png 1055310757.126.png 1055310757.127.png 1055310757.128.png 1055310757.129.png 1055310757.130.png 1055310757.131.png 1055310757.133.png 1055310757.134.png 1055310757.135.png
 
1055310757.136.png 1055310757.137.png 1055310757.138.png 1055310757.139.png 1055310757.140.png 1055310757.141.png 1055310757.143.png 1055310757.144.png 1055310757.145.png 1055310757.146.png 1055310757.147.png 1055310757.148.png 1055310757.149.png 1055310757.150.png 1055310757.151.png 1055310757.152.png 1055310757.154.png 1055310757.155.png 1055310757.156.png 1055310757.157.png 1055310757.158.png 1055310757.159.png 1055310757.160.png 1055310757.161.png 1055310757.162.png 1055310757.163.png 1055310757.165.png 1055310757.166.png 1055310757.167.png 1055310757.168.png 1055310757.169.png 1055310757.170.png 1055310757.171.png 1055310757.172.png 1055310757.173.png 1055310757.174.png 1055310757.176.png 1055310757.177.png 1055310757.178.png 1055310757.179.png 1055310757.180.png 1055310757.181.png 1055310757.182.png 1055310757.183.png 1055310757.184.png 1055310757.185.png 1055310757.187.png 1055310757.188.png 1055310757.189.png 1055310757.190.png 1055310757.191.png 1055310757.192.png 1055310757.193.png 1055310757.194.png 1055310757.195.png 1055310757.196.png 1055310757.198.png 1055310757.199.png 1055310757.200.png 1055310757.201.png 1055310757.202.png 1055310757.203.png 1055310757.204.png 1055310757.205.png 1055310757.206.png 1055310757.207.png 1055310757.209.png 1055310757.210.png 1055310757.211.png 1055310757.212.png 1055310757.213.png 1055310757.214.png 1055310757.215.png 1055310757.216.png 1055310757.217.png 1055310757.218.png 1055310757.220.png 1055310757.221.png 1055310757.222.png 1055310757.223.png 1055310757.224.png 1055310757.225.png 1055310757.226.png 1055310757.227.png 1055310757.228.png 1055310757.229.png 1055310757.231.png 1055310757.232.png 1055310757.233.png 1055310757.234.png 1055310757.235.png 1055310757.236.png 1055310757.237.png 1055310757.238.png 1055310757.239.png 1055310757.240.png 1055310757.242.png 1055310757.243.png 1055310757.244.png 1055310757.245.png 1055310757.246.png 1055310757.247.png 1055310757.248.png 1055310757.249.png 1055310757.250.png 1055310757.251.png 1055310757.253.png 1055310757.254.png 1055310757.255.png 1055310757.256.png 1055310757.257.png 1055310757.258.png 1055310757.259.png 1055310757.260.png 1055310757.261.png 1055310757.262.png 1055310757.264.png 1055310757.265.png 1055310757.266.png 1055310757.267.png 1055310757.268.png 1055310757.269.png 1055310757.270.png 1055310757.271.png
ZASADY PODZIAŁU SYSTEMATYCZNEGO ZWIERZĄT
ZADANIA SYSTEMATYKI
Zadamem systematyki (klasyfikacji) jest wyodrębnianie, opisywanie i szeregowanie w uporządkowany
sposób organizmów żywych. Test to najstarsza dziedzina nauk biologicznych. Człowiek zaczął ją tworzyć od
początków swojego istnienia nadając organizmom żywym takie nazwy, jak np. pająk, owad czy pies.
Pierwszą próbę naukowego ułożenia zwierząt w system, obrazujący komplikowanie się ich budowy, podjął
Arystoteles (384 — 322 p.n.e.). Podział zwierząt na grupy oparł na właściwościach zewnętrznych,
najbardziej rzucających się w oczy, subiektywnie dobranych. Była to klasyfikacja sztuczna, np. Arystoteles
nie wiedząc, że walenie są ssakami stworzył dla nich odrębną grupę i umieścił je obok ryb, biorąc pod uwagę
tylko pojedynczą cechę: przystosowanie do życia w wodzie. Podobnych systemów sztucznych, w czasach
starożytnych, w początkach naszej ery i w Średniowieczu opracowano wiele. Później, w miarę coraz
lepszego poznawania zwierząt, opisywano je i układano w systemy nie na podstawie stopnia podobieństwa
opartego na jednej, ale możliwie wielu cechach. Zapoczątkowano w ten sposób systematykę naturalną, gdyż
duża liczba cech podobnych mówi w pewnym stopniu o pokrewieństwie (pochodzeniu od wspólnych
przodków). Na przykład, jeżeli spostrzegamy dwóch mężczyzn bardzo podobnych do siebie pod względem
wielu cech mówimy, że prawdopodobnie są braćmi. Jeżeli cech podobnych jest mniej — prawdopodobnie są
kuzynami. Po ogłoszeniu idei ewolucji Darwina celem systematyki stało się stworzenie takiego systemu
świata żywego, który obrazowałby jego rozwój od form najprostszych do najbardziej skomplikowanych.
System ten, zwany naturalnym (filogenetycznym), został w głównych zarysach opracowany, ale jest ciągle
doskonalony i zmieniany.
Każda klasyfikacja jest wyrazem aktualnych wiadomości o organizmach z zakresu całej biologii, której
metody badań ciągle się rozwijają. Poza tym, ciągle odkrywane są nowe, nieznane grupy zwierząt. Dla
porównania warto podać, że w czasach Arystotelesa znano 529 gatunków zwierząt, w XVIII w. — 5000, w
XIX w. — milion. Do dziś opisano ok. 1,5 miliona żyjących gatunków zwierząt i ok. 200000 wymarłych.
Liczbę żyjących nie opisanych gatunków szacuje się na dalszych 1,5 miliona, wymarłych na ok. 50 razy
więcej. Każda nowo opisana grupa zwierząt ma duży wpływ na doskonalenie systematyki.
KATEGORIE SYSTEMATYCZNE
Ścisłe reguły systematyzowania (klasyfikowania) organizmów żywych, oparte na naukowych podstawach
wprowadził Linneusz w XVIII wieku. Wyróżnił 5 kategorii systematycznych, tj. odrębnych grup i ułożył je
w następującą hierarchię:
gromada (classis)
rząd (ordo)
rodzaj (genus)
gatunek (species)
odmiana (varietas).
Wkrótce wzrastająca liczba nowych opisywanych gatunków narzuciła konieczność ich bardziej
szczegółowego podziału, wprowadzano coraz to nowe kategorie, a odmiana została zastąpiona
podgatunkiem. Obecnie w zoologii najpow-szechniej przyjmowana jest następująca hierarchia kategorii
systematycznych:
królestwo (regnum)
typ (phylum)
gromada (classis)
rząd (ordo)
rodzina (familia)
rodzaj (genus)
gatunek (species)
podgatunek (subspecies).
Im bardziej zwierzęta są podobne do siebie, a więc spokrewnione, tym grupowane są w coraz to niższe
kategorie. Kategorie mają więc różną wartość i znaczenie. Tylko gatunek występuje w przyrodzie (jego
istnienie można doświadczalnie udowodnić) i daje się zdefiniować, zajmuje więc wyjątkową pozycję. Inne
mają tylko wartości uogólniające, pomocnicze, są wytworami wyobraźni systematyków. Kategorie dzielą się
więc w sposób naturalny na 3 grupy:
• kategorie wyższe od gatunku, grupujące gatunki;
• kategorie gatunkowe;
5
1055310757.272.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin