KRYMINOLOGIA
zarys wykładu
wykłady Prof. dr hab. Jana Widackiego
(opracował: Maciej G. przy pomocy notatek Ani M.)
1. Wstęp
Kryminologia jest nauką empiryczną (poznaną w doświadczeniu, opartą na doświadczeniu).
Przedmiotem kryminologii jest nauka o przestępstwie, przestępcy i przestępczości.
Nazwa
crimnen = przestępstwo logos = nauka, myśl
po raz pierwszy użył tego terminu Rafaello Garofalo w 1880 roku publikują swoją książkę
o tytule „Criminologia”
Wg. prawa karnego przestępstwem jest czyn zabroniony zagrożony karą większą niż znikoma.
3 podstawowe filary nowego kręgu kulturowego:
- prawo rzymskie
- filozofia grecka
- etyka Judeochrześcijańska
Przestępstwo Naturalne- jest to pojęcie stworzone przez Garofallo ; jest to czyn który narusza co najmniej jeden z dwóch sentymentów moralnych (sentyment litości lub sentyment uczciwości)
Przestępstwo Konsensualne- twórca pojęcia jest J. Toby – co do jego przestępczej natury istnieje w społeczeństwie zgodność opinii
E. Sutherland (XIX w. / XX w.) – Kryminologia jest to suma wiedzy dotyczącej przestępczości I przestępstwa rozumianego jako fenomen społeczny. Fenomen społeczny obejmuje swoim zasięgiem:
- proces tworzenia prawa
- proces łamania prawa
- proces reakcji na łamanie prawa
Przestępczość = ogół przestępstw popełnionych na terenie kraju w danym obrębie czasowym.
Przestępczość ujawniona = fakt ich popełnienia został odnotowany, są to przestępstwa znane organom ścigania
Przestępczość nieujawniona (tzw. ciemna liczba) = pozostałe nie odnotowane przez organy ścigania, nieujawnione
Przestępczość rzeczywista = przestępczość ujawniona + przestępczość nieujawniona
Przestępczość ujawniona jest opracowywana statystycznie
Statystyka kryminalna = opisana jest w niej tylko przestępczość ujawniona
Gdy przestępczość ujawniona wzrasta lub maleje to tak samo dzieje się z przestępczością nieujawnioną
Społeczne źródła informacji o przestępczości:
- literatura piękna
- media
- doświadczenia osobiste
- poznanie naukowe
Cele Kryminologii :
- znalezienie prawidłowości, które istnieją w przestępczości
- czynniki zewnętrzne, które mają wpływ na przestępczość
- próba ustalenia przyczyny która powoduje zmiany
- ustalenie i opisanie jakimi cechami charakteryzują się przestępcy popełniający określone przestępstwa
Nurty:
1) Przestępczość - badanie ogółu przestępczości jako zachowań społecznych, badanie i opisywanie struktury, czynników i prawidłowości jakie mają wpływ na popełnianie przestępstw – oparcie w naukach społecznych
2) Przestępca jako jednostka - zajmuje się samym przestępcą; badanie jego osobowości poprzez korzystanie z nauk przyrodniczych; próbuje wyjaśnić dlaczego osoba stała się przestępcą – oparcie w naukach przyrodniczych a także psychiatrii, psychologii, nauk medycznych
2. Statystyka a Kryminologia
Przestępczość ujawniona opisywana jest w statystykach wyrażonych liczbowo co pozwala wykrywać pewne prawidłowości.
Przestępczość jest zjawiskiem masowym.
XVII w. – w tym wieku zaczęto przetwarzać i porównywać z innymi przestępstwa ujawnione
Pierwszą osobą która zaczęła porównywać ze sobą dane statystyczne dotyczące przestępczości był Thomas Malthus
Carl F. Gaus – we Francji w roku 1827 jako pierwszy dokonał zestawienia statystycznego przestępstw kryminalnych (kryteria: ile było przestępstw; ile przestępstw przeciwko życiu
i mieniu; płeć, wiek, wykształcenie, zawód)
W Polsce najstarsze porównanie statystyczne zabójstw pochodzi z XVI w. powstało w czasie trwania Sejmu Piotrkowskiego, zarządził ją Zygmunt Stary
Adolf Quetelet - analizował dane statystyczne
Przestępczość jest zjawiskiem naturalnym i w przyszłości także będzie istnieć, na wzrost przestępczości zawsze ma wpływ jakaś przyczyna. Według. A.Q. w stabilnych normalnych warunkach liczba przestępstw ujawnionych pozostaje w stałej proporcji do przestępstw nieujawnionych natomiast w warunkach niestabilnych proporcje te ulegają zachwianiu.
A .Definicje
Zbiorowość statystyczna (są nią wszystkie ujawnione przestępstwa) = masa statystyczna lub populacja statystyczna – zbiór obiektów objętych opisem i badaniem statystycznym
Ze względu na cel badania dochodzi do podziału tych zbiorowości w oparciu o kryteria podziału (wszystkie podziały muszą być dokonywane w oparciu o kryterium logiczne)
Wielokrotne podziały noszą nazwę klasyfikacji.
Jednostka Statystyczna - jest to element badanego zbioru, jest ona częścią zbiorowości statystycznej, mogą się od siebie różnić
Cechy statystyczne – są to cechy wspólne jednostek statystycznych :
- mierzalne – można je przedstawić za pomocą liczb
- niemierzalne – można je opisać, nie można ich przedstawić za pomocą liczb
Cechy stałe – właściwości wspólne (rzeczowe, czasowe, przestrzenne)
Cechy zmienne – różnicujące między sobą elementy tej zbiorowości (mierzalne, niemierzalne)
Metody prezentacji danych statystycznych:
1) forma tabelaryczne - tabela musi mieć: tytuł, „główkę”, „boczek tabeli”, uwagi wyjaśniające, źródło
2) forma graficzna - wykresy: liniowe, kołowe, słupkowe
3) forma metodowo-symboliczna
4) forma opisowa
Wskaźnik procentowy – jest to wskaźnik uzupełniający, musza być podane liczby bezwzględne
Wskaźnik proporcjonalny – np. liczba przestępców na 100 tys. mieszkańców
Statystyki Kryminalne:
1) Policyjne (policyjno-prokuratorskie) – zajmuje się przestępstwami, opisuje liczbę wszczętych postępowań przygotowawczych, podaje wykrywalność przestępstw; opisuje przestępczość stwierdzoną :
2) Sądowe – zajmuje się osobami skazanymi, podaje liczbę spraw osądzonych
3) Penitencjarna – opisuje zbiorowość osadzonych (skazani i tymczasowo aresztowani)
Przestępstwa wykryte = w zakończonym postępowaniu przygotowawczym ustalono co najmniej jednego podejrzanego
Wskaźnik wykrywalności = iloraz liczby przestępstw wykrytych podzielone przez przestępstwa stwierdzone pomnożone przez 100%
Wskaźnik dynamiki = iloraz przypadających sobie liczb przestępstw w tym roku podzielone przez analogiczne przestępstwa popełnione w roku poprzednim pomnożone przez 100%
Manipulacja danymi statystycznymi jest to specyficzny sposób prezentowania prawdziwych danych statystycznych
W statystyce za przestępcę uznaję się za przestępcę osobę która w postępowaniu przygotowawczym została uznana za podejrzaną a później została uniewinniona
B. Ciemna Liczba
Źródła pierwszych informacji o przestępstwie:
- źródła własne organów ścigania (czynności operacyjno-rozpoznawcze, administracyjno-służbowe, dochodzeniowo śledcze)
- źródła zewnętrzne (osoby pokrzywdzone i zgłoszenia, osoby nie pokrzywdzone)
art.304§1 k.p.k. – każdy ma społeczny obowiązek powiadomienia o przestępstwie
art. 240 k.k. – NIEDENUNCJACJA – nie zawiadomienie o przestępstwie
Przestępstwa nieujawnione = to takie o których organy nie dowiedziały się ani z organów kontrolnych ani z mediów
Przyczyny istnienia przestępstw nieujawnionych:
1) przestępstwo, które „nie miało ofiary”, pokrzywdzony nie wiedział, że go skrzywdzono albo był jedynym świadkiem i go zabito
2) osoby miały informacje ale nie zostały one przekazane organom ścigania
3) stopień zaufania do organów ścigania ma wpływ na to czy poinformować ich o tym
- przekonanie o ich dyskrecji bądź jej braku
- przekonanie o skuteczności działania
- przekonanie, że ujawniając dokonanie przestępstwa wplączą się w długą i męczącą procedurę
- ujawnienie przestępstwa może ujawnić fakty kompromitujące jego samego
- obawa przed zemsta sprawcy
Ciemna Liczba = liczba przestępstw nieujawnionych, nie zarejestrowanych
Leon Radzinowicz – wydał książkę w której opublikował swoje badania przeprowadzone w latach 1924 – 1933 z których wynikało, że liczba przestępstw ujawnionych jest i ciągle pozostaje w stałej proporcji do rzeczywistej liczby przestępstw. Stwierdził także, że policja wie tylko o 5% przestępstw seksualnych.
Mayer – kryminolog niemiecki – przeprowadził badania ciemnej liczby, w latach
1923 – 1935 z których wynikało, ze proporcja przestępstw ujawnionych do nieujawnionych będzie różna w różnych kategoriach przestępstw:
1 kradzież – 20 nieznanych
1 poważna kradzież – 8 nieznanych
1 oszustwo – 20 nieznanych
1 aborcja – 100 nieznanych
Ustalił, że policja dowiaduje się o 18% wszystkich popełnionych przestępstw
R. Ennis – Amerykanin , który prowadził badania o ciemniej liczbie
Badania wykazały, że w zależności od rodzaju przestępstwa ujawnione jest od 1,3 % do 13 % przestępstw , natomiast w supermarketach ciemna liczba wynosi aż 90%.
Badania ciemnej liczby:
1) wywiad
2) obserwacja uczestnicząca (ludzie wmieszani w tłum) lub eksperyment
3) badania
4)
Błędy w badaniach wiktymizacyjnych :
a) które skutkują zawyżeniem przestępstw w czasie badania do rzeczywistej liczby - jest to efekt teleshopingu przybliżenia w czasie nieprzyjemnych zdarzeń
b) błędna kwalifikacja prawna czynu
c) nadmierna podejrzliwość bądź urojenie osoby np. ktoś myślał ze go okradli gdyż nie pamiętał gdzie cos schował
d) omija się osoby do których informacje są ujawnione
e) opierają się zwykle na wywiadach robionych z osobami fizycznymi
Największa ciemna liczba dotyczy pospolitych przestępstw natomiast przestępstwa ciężkie nie są obciążone tak dużą ciemną liczbą.
C. Historia
Dlaczego przestępczość w ogóle istnieje?
Wyjaśnienie fenomenu istnienia przestępstwa:
- Kain – Abel – przestępczość to efekt działania diabła
Teoria predestynacji – nie pozwala na budowanie teorii etiologii bo wyszłoby że przestępca popełnił cos bo chciał. Należy przyjąć że czyny ludzkie są w jakiś sposób zdeterminowane
Doba oświecenia
Tomasz Morus – twórca terminu utopia; opisywał ówczesne stosunki panujące w Anglii - przyczyną przestępstw miało być bogactwo nielicznych a duża bieda większej ilości osób.
W oświeceniu oddzielono teologię i religię od nauki i filozofii. Edukacja i nauka te dwie rzeczy uważano za podstawowy instrument w likwidacji zła, jeśli będzie się wyedukowanym to nie podda się złu.
Dwie metody poznania świata: Racjonalizm i Empiryzm
W 1764 została wydana książka Cezarego Beccaria pt. „O przestępstwach i karach”, której tłumaczenie na język polski wydane zostało w roku 1772, stwierdził w niej że lepiej zapobiegać przestępstwom niż za nie karać. Lecz, żeby zapobiegać trzeba znać przyczyny przestępstwa. Beccaria zauważył, że nieuchronność kary jest ze względów prewencyjnych ważniejsza niż jej surowość – stwierdzenie to zracjonalizowało politykę karną, nie chodzi o to jak wysoką karę będziemy stosować tylko to, że kara nas spotka gdy popełnimy przestępstwo. Nie wolno karać nadmiernie gdyż to rodzi odmienne skutki.
Szkoła Klasyczna (szkoła Liberalna) to szkoła stworzona przez Cezarego Beccarie. Zwolennikami tej szkoły byli także Monteskiusz i J. Bentoma.
Każdy człowiek jest jednostką racjonalną wyposażoną w wolną wolę a kara ma przede wszystkim wymiar etyczny. Kara i lęk przed karą ma wpływ na jego wolę (nie czyni tych rzeczy które są zagrożone) kara nie może być okrutna to ograniczenie praw jednostki, nie może być większa niż niezbędna. Obowiązywać ma zasada nullum crime sine lege, lex retro non agit, nullum poena sine lege. Oskarżony musi mieć zagwarantowane swoje prawa
John Casper Lavater (1741 – 1801) „Fragmenty Fizjonomiki” – w książce tej wskazywał związek między rysami twarzy i mimiką a także trybem życia i naturą. Fizjonomika – tak nazywała się ta szkoła
Franz Josef Gall (1758-1828) – prowadził badania na temat anatomii mózgu;
Frenologia – kształt czaszki determinuje kształt mózgu a kształt mózgu determinuje popędy i skłonności przestępcze. Po istnieniu lub nie zagłębień w kształcie czaszki da się stwierdzić czy ktoś ma skłonności do zabójstwa. To anatomiczny kształt mózgu decyduje o tym czy ktoś zostanie mordercą lub nie.
Teoria ta miała duży odzew w Ameryce i była tam bardzo popularna Charles Caldwell (1836-1906)
W średniowieczu na ogół nie szukana przyczyn przestępstwa
Gall Anonim – przyczyną przestępstw jest brak bojaźni przed Bogiem, gdyby ludzie bali się Boga to nie popełniali by przestępstw
Wincenty Kadłubek – przyczyną przestępstw jest zła natura ludzka a tak że złe wychowanie, złe nauki
Jenek z Czarnkowa – brak represji karnych
Jan Długosz – chciwość, skłonność do rabunków i pijaństwa są przyczyną podszeptów szatana a także zepsuciem obyczajów którym sprzyja długotrwała wojna
Andrzej Frycz-Modrzewski – przyczyna przestępstw tkwi w jednostkach ale i na właściwościach wrodzonych a także po stronie państwa. Właściwości to : chciwość, lenistwo i próżniactwo. Przyczyną przestępstw jest tez upadek obyczajów a wina państwa to niesprawiedliwość sądów a także byt łagodne kary
Kanclerz Jan Ociewski – o przestępstwie decyduje brak należytego wychowania
Bartłomiej Groicki – przyczyną przestępstw jest poczucie bezkarności, pijaństwo, zły wpływ społeczeństwa a także złe wychowanie ...
xavi.hernandez