kryminologia klasyczna
1. rozwinęła się w drugiej połowie XVIII wieku i na początku XIX wieku, jej głównymi przedstawicielami byli Cesare Beccaria, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Anzelm Feuerbach
2. opierała się ona na założeniu, ze każdy człowiek, w tym przestępca jest jednostką racjonalną, czyli w sposób świadomy wybierającą pomiędzy alternatywnymi sposobami zachowania się; jest on także jednostką wolną i dysponuje wolną wolą; opiera się ona także na indeterministycznej koncepcji człowieka, która zakłada, że przestępca to jednostka normalna, niczym nie różniąca od pozostałych ludzi, która w sposób świadomy wybiera zło; powoduje to, że każdy człowiek jest potencjalnym przestępcą;
3. kolejnym elementem była absolutna koncepcja kary, która ma wymiar etyczny i sprowadza się do tego, że kara ma być sprawiedliwą odpłatą za wyrządzone zło; konsekwencją tego założenia była koncepcja prawa karnego czynu – podstawą odpowiedzialności karnej ma być popełniony czyn;
4. człowiek nie tylko jest zdolny, ale nawet skłonny do popełniania przestępstw – człowiek jest zły ze swej natury, co powoduje że przeważa pesymistyczna wizja natury człowieka;
5. kryminologia klasyczna bardzo silnie nawiązywała do koncepcji umowy społecznej, bez prawa karnego nie możliwe byłoby istnienia społeczeństwa; kara miała mieć charakter celowy, służyć prewencji generalnej, a przede wszystkim odstraszaniu
kryminologia pozytywistyczna
1. rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku, wraz z pojawieniem się szkoły pozytywnej prawa karnego; głównymi przedstawicielami byli Cesare Lambroso, Enrico Ferriego oraz Rafaela Garofalo;
2. jej podstawami był scjentyzm, czyli kult nauki i naukowości, a także naturalizm metodologiczny, który sprowadzał się do przekonania nie tylko o potrzebie, ale i o możliwości uprawiania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych;
3. przyjęła deterministyczną koncepcję człowieka, która charakteryzowała się tym, że każde zachowanie, w tym także zachowanie przestępne, zależne jest od określonych czynników, nad którymi ludzie na mają kontroli; kryminologia pozytywistyczna to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości (etiologia przestępczości);
4. koncentrowała się ona na osobie przestępcy, dlatego tę cechę określono mianem indywidualizmu; był to rodzaj kryminologii zorientowany na sprawcę;
5. Lombroso sformułował pytanie – dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? (tzw. pytanie lombrozjańskie); odpowiedź sprowadzała się do tego, że sprawca przestępstwa w pewien sposób jest odmienny od pozostałych ludzi, posiada pewne cechy szczególne; oznacza to, że kryminologia pozytywistyczna przyjęła optymistyczną wizję natury człowieka – większość ludzi jest skłonna do dobra, a żeby stać się przestępcą trzeba posiadać pewne szczególne właściwości;
6. kolejną cechą kryminologii pozytywistycznej jest korekcjonalizm, wynikający z odmienności sprawcy przestępstwa; jeżeli są one powodem zachowań przestępnych, to należy je zlikwidować; oznacza to, że stosowane środki w walce z przestępczością nie mogą być traktowane jako odwet, lecz muszą dotykać przyczyn przestępczości; prawo karne ma być instrumentem oddziaływania, a nie represji; kara ma być dostosowana do osoby sprawcy (prawo karne sprawcy) i mieć charakter celowy; duży nacisk kładła na prewencję specjalną, która miała być realizowana poprzez resocjalizację;
7. według kryminologii pozytywistycznej istnienie ładu społecznego opierało się na konsensusie – większość społeczeństwa dobrowolnie akceptuje jego istnienie
8. dzieli się na dwa nurty: biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich) oraz socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia)
nurt biopsychologiczny kryminologii pozytywistycznej
1. opierał się on na kilku założeniach:
o główny wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębną jednostkę;
o niektóre z tych cech, które są dziedziczone, wrodzone lub nabyte tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych;
o można ustalić, które cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych, co prowadzi do możliwości wykrycia związku przyczynowego pomiędzy taką cechą a określonym zachowaniem;
o ustalenie takiego związku stwarza możliwość walki z takim zjawiskiem;
2. kierunek biopsychologiczny tworzą teorie kładące nacisk na cechy somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne
3. teorie somatyczne
a. teorie antropologiczne: najbardziej rozpowszechnił je Lombroso; nawiązał on do dorobku fizjonomistów, którzy wiązali ukształtowanie twarzy z właściwościami psychiki oraz frenologów, którzy szukali takich związków pomiędzy kształtem czaszki a ludzką psychiką; stwierdził, że niektórzy ludzie mają trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można poznać po cechach budowy ciała (np. cofnięte czoło, deformacja czaszki); „przestępca z urodzenia” musi posiadać co najmniej sześć takich cech, a także inne, np. leworęczność;
o ludzie dysponuje wrodzoną skłonnością do popełniania przestępstw wskutek obciążenia dziedzicznego, wynikającego z chorób psychicznych, alkoholizmu, a także poprzez wpływ czynników zewnętrznych;
o wyróżnił także przestępców nałogowych, z namiętności, przypadkowych i kryminoidów – są to osoby nieodporne na czynniki zewnętrzne i skłaniające się do przestępnego zachowania;
b. teorie związane z genetyką opierały się na badaniach genealogicznych, bliźniąt oraz adopcyjnych
o badania genealogiczne zostały zapoczątkowane badaniem rodziny oznaczonej kryptonimem „Kallikak”; badano dwie gałęzie rodziny, które wywodziły się od tej samej osoby; pierwsza gałąź, określona jako „zła” charakteryzowała się tym, że była ona „efektem” współżycia z prostytutką, natomiast druga - „dobra” - była rezultatem zawarcia małżeństwa z osobą o takiej samej pozycji społecznej, jaką miał ojciec; w sześciu pokoleniach „złej” gałęzi 90% jej członków miało problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie; wniosek – nie można na stwierdzić jaki wpływ na postępowanie człowieka mają cechy dziedziczne, ponieważ ich wpływu nie można oddzielić od wpływu czynników społecznych
o badania bliźniąt nie dały dowodów potwierdzających wpływ cech dziedzicznych na ujemnie oceniane zjawiska;
o badania adopcyjne nie potwierdziły istnienia związku między przestępczością przybranych rodziców i ich adoptowanych dzieci;
o wniosek ogólny: nie dziedziczy się skłonności do zachowań przestępczych lub nadużywania alkoholu, lecz pewne podstawy biologiczne lub procesy biochemiczne, które w pewnych warunkach środowiskowych sprzyjają tym zachowaniom
c. teorie zaburzeń chromosomów: każdy człowiek posiada 46 chromosomy, które są ułożone w 23 pary, z czego 22 pary to tzw. autosomy, a ostatnia para tworzona jest przez chromosomy płciowe – u kobiety występują dwa chromosomy X (46XX), a u mężczyzny chromosom X oraz Y (46XY); zapis struktury chromosomów może być u mężczyzny zaburzony poprzez obecność dodatkowego męskiego chromosomu płciowego, np. 47XYY, co może powodować tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym; teoria ta jest niepotwierdzona;
d. teorie zaburzeń OUN: negatywnie oceniane zachowania społeczne, które powodowane są organicznym uszkodzeniem mózgu, nazywane są charakteropatią; nie jest jednak pewne, czy tego typu zachowania pojawiają się zawsze przy uszkodzeniach UON; podobne zachowania mogą wywołać mikrouszkodzenia mózgu, które prowadzą do dysfunkcji mózgu
mogą one powstać w czasie np. życia płodowego lub w czasie porodu; dzieci, które cierpią na to schorzenie mają większe problemy z dostosowaniem się do wymagań społecznych, a to z kolei może prowadzić do utrwalenia tendencji do antyspołecznych zachowań;
e. teoria zaburzeń biochemicznych: wiążą się one z zaburzeniami endokrynologicznym, zaburzenia procesów biochemicznych wywołują lub wyzwalają tendencje do antyspoł. zachowań; związane jest to m.in. z niedoborem lub nadmiarem witamin lub hormonów, nieprawidłowym poziomem cukru we krwi;
f. teoria obniżenia sprawności intelektualnej: nie wykazano, że przestępcy charakteryzują się niższym poziomem inteligencji, ale niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać spełnianie pewnych społecznych wymogów, a to prowadzi do zachowań przestępczych; w środowisku nieletnich przestępców istnieje nadreprezentacja osób o obniżonej inteligencji
4. teorie psychosomatyczne
a. teorie konstytucjonalno-typologoiczne: Hipokrates wyróżnił cztery kategorie ludzi, ze względu na swoje właściwości psychiczne: sangwinik (silnie reagujący, niewytrwały w działaniu), choleryk (silnie reagujący, wytrwały w działaniu), melancholik (słabo reagujący, wytrwały w działaniu) i flegmatyk (słabo reagujący, niewytrwały w działaniu); teorię tę uzupełnił Kretschmer, który także wyróżnił cztery kategorie ludzi:
o typ asteniczny – wysoki, szczupły, ostre rysy twarzy;
o typ atletyczny – wzrost średni lub wysoki, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony;
o typ pykniczny – wzrost średni lub niski, otłuszczony, grube rysy twarzy
o typ dysplastyczny – nieregularna budowa ciała, często otłuszczony :P
o z określonymi typami łączył choroby psychiczne; stwierdziła także, że typy „czyste” są teorią; koncepcja ta jest odmianą lombrozjanizmu;
b. teoria Eysencka: wyróżnił dwa typy układów nerwowych, które różnią się przebiegiem procesów pobudzania i hamowania, mianowicie ekstrawertyków (ławo pobudzić i wygasić; są impulsywni, towarzyscy, optymistyczni, brak krytycyzmu, nieopanowani, co prowadzi do agresji) i introwertyków (trudno pobudzić i wygasić; nie są towarzyscy; są powściągliwi, nieśmiali, systematyczni, sumienni, są pesymistami); osoby cechujące się wysokim poziomem ekstrawertyzmu i neurotyzmu – wrażliwości emocjonalnej – mają najwięcej problemów, aby unikać zachowań antyspołecznych; u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania norm społecznych wymaga większego nakładu pracy niż u introwertyków;
c. teorie nieprawidłowej osobowości: ich istotą są zaburzenia w obrębie obrazu samego siebie które wiążą się z przekonaniem o zmniejszonej lub zawyżonej własnej wartości, skłonność do posługiwania się mechanizmami obronnymi, które prowadzą do zdjęcia z siebie odpowiedzialności za własne czyny; innym powodem może być niewłaściwie zbudowany system wartości (wyłączne akcentowanie swojego dobra); często łączą się z depresją itp.
o innym przykładem zespół ogólnego niepowodzenia, na który składają się m.in. niska odporność na stres, brak wytrwałości w dążeniu do celu, niski poziom wykształcenia, alkoholizm; przykład – żulerstwo;
d. psychopatia: jest to nieprawidłowe ukształtowanie osobowości, które cechuje się m.in. niezdolnością do trwałych związków uczuciowych, przewaga popędu nad wyższymi regulatorami zachowań; powoduje to zachowania impulsywne, które nie muszą łączyć się z niskim poziomem inteligencji; duża liczba przestępców wielokrotnie notowanych jest psychopatami – są to osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w wyniku negatywnych doświadczeń społecznych;
5. wnioski ogólne: jest ona prosta w zastosowaniu, lecz pozwala podzielić ludzi na „lepszych” i „gorszych”, co zwiększa komfort psychiczny „lepszych”; podział ten może być podstwą do zaostrzenia odpowiedzialności karnej; utrwala pewne stereotypy, pozwala manipulować społeczeństwem, jest ona często stosowana w celach socjotechnicznych; nie ma dowodów na to, że występowanie jakiegokolwiek czynnika jest warunkiem wystarczającym lub koniecznym do wystąpienia przestępczości; należy odrzucić wszystkie teorie mówiące o dziedziczeniu skłonności przestępczych lub predestynacji do popełniania przestępstw;
nurt socjologiczny kryminologii pozytywistycznej
o na zachowanie człowieka decydujący wpływ wywierają czynniki społeczne;
o niekorzystne warunki społeczne powodują zachowania przestępne, a nawet mogą wykształcić u jednostki tendencję do takich zachowań;
o można ustalić, jakie czynniki powodują zachowania przestępne;
o usunięcie lub ograniczenie siły oddziaływania tych czynników pozwala skutecznie zwalczać przestępczość;
2. teorie ekologiczne: człowiek musi zminimalizować zagrożenia płynące z otoczenia poprzez reakcję na bodźce zewnętrzne; powoduje to konieczność szukania związków pomiędzy zachowaniami przestępnymi a środowiskiem; najbardziej znanymi twórcami tej teorii byli badacze tworzący tzw. szkołę chicagowską (Park, Burgess), którzy badając przestrzenny rozkład przestępczości w miastach stwierdzili, że wraz z ukształtowaniem środowiska w obrębie miasta zmienia się nasilenie przestępczość; Burgess wyróżnił kilka stref miasta:
o centralną – z instytucjami handlowymi, finansowymi itp.; codziennie jest tam wiele osób;
o przejściową – są tu instytucje ze strefy centralnej, jak i przemysł lekki, co powoduje, że po części jest ona strefą przemysłową;
o mieszkań pracowniczych – mieszkają tu ludzie ze strefy przejściowej, którzy chcą znajdować się blisko zakładu pracy;
o ...
xavi.hernandez