artodra.pdf

Stronagłówna| English

> Historiakomputerów >Artykuły>MaszynycyfroweODRA

Powrót

WrocławskieZakładyElektroniczneELWRO

OkresmaszyncyfrowychtypuODRA

Wreferaciezostanąprzedstawioneproduktyzdziedzinytechnikikomputerowejorazichtwórcy

wokresieodpowstaniaWZEELWROdoprzełomulat19601970.Referatniepretendujedoroli

pierwszegorozdziałuhistoriiWZEELWRO,obszernąiszczegółowąhistoriępoczątkowegooraz

dalszych okresów opracowuje zatrudniony w ELWRO zawodowy kronikarz. Referat został

napisany na podstawie materiałów technicznych z tego okresu (załoŜenia techniczne, wyniki

badań, plany i sprawozdania), znajdujących się w archiwum ELWRO oraz notatek i pamięci

autora.Zakresprzekazanychtuinformacjiwynikłzograniczonejobjętościreferatu.

Wprowadzenie

Wdniu6lutego1959r.podpisanyzostałakterekcyjnyWrocławskichZakładówElektronicznych

ELWRO (obecna nazwa Zakłady Elektroniczne ELWRO). Podpisał go ówczesny minister

przemysłucięŜkiego,prof.KiejstutZemaitis.Uzasadnieniempowołaniategotypuzakładuwe

WrocławiubyłfaktwystąpienianadwyŜkikadrytechnicznej–absolwentówWydziałuŁączności

PolitechnikiWrocławskiej–niemogącejznaleźćzatrudnieniawwyuczonymzawodzie,atakŜe

potrzeba powołania zakładów kooperacyjnych dla duŜych zakładów Zjednoczenia UNITRA,

takichjakWarszawskieZakładyTelewizyjneiZakładyRadioweDIORA.Pierwszymdyrektorem

naczelnym WZE ELWRO został Marian Tarnkowski, poprzednio Główny Technolog w

Warszawskich Zakładach Telewizyjnych, a dyrektorem technicznym Mieczysław Bazewicz.

Dyrektor Tarnkowski “przywiózł” ze sobą z Warszawy: głównego konstruktora – Zbigniewa

Malinowskiego,głównegotechnologaJanaBogoorazgłównegoekonomistęWacławaWosika,

byli to ludzie, którzy posiadali juŜ duŜe doświadczenie w organizacji produkcji branŜy

elektronicznej. Zarówno dyrekcja, jak i środowisko naukowe Wrocławia, byli od początku

zgodni,ŜeWZEELWRObędziefabrykąmaszynmatematycznych.Douruchomieniaprodukcji

tych maszyn była jednak jeszcze daleka droga, a reguły ekonomiki przemysłu wymagały

szybkiegouruchomieniaprodukcjiczegoś,codawałobyutrzymaniecałejzałodze.Wybórpadłna

przełącznikikanałówdoodbiornikówtelewizyjnych,którychprodukcjipozbyłysięWarszawskie

Zakłady Telewizyjne. Produkcja seryjna tego wyrobu rozpoczęła się we wrześniu 1959 r. W

następnychlatach,asortymentprodukcjirozszerzonoogłowiceUKFdlaZakładówRadiowych

DIORAorazzespołyodchylaniadoodbiornikówtelewizyjnych.W1961r.uruchomionazostała

produkcjaurządzeńisystemówautomatykiprzemysłowej,którajestkontynuowanadodziś.W

cieniutakzorganizowanejprodukcjiseryjnej,dającejzyskiekonomiczne,rozpoczęłysięprace

nadmaszynamicyfrowymi.

Pierwszekrokiwtechnicekomputerowej

W1959r.weWrocławiu,wtechnicekomputerowejzorientowanychbyłozaledwiekilkaosób,

skupionych w Politechnice Wrocławskiej wokół prof. Jerzego Bromirskiego. Natomiast

środowiskowarszawskiemiałotrzysilnezespoły,którejuŜbudowałyuŜytkowemodelemaszyn

cyfrowych(patrzpoprzedniereferaty).Słuszniewięcuznano,Ŝenajlepszymwyjściembędzie

przeszkolenie tam inŜynierów i matematyków, mających zająć się techniką komputerową.

Utworzone zostały dwie grupy, z których jedna była szkolona w Zakładzie Aparatów

MatematycznychPAN,podkierownictwem,wówczasdocenta,LeonaŁukaszewicza,adruga–w

Instytucie Badań Jądrowych PAN pod kierownictwem, wówczas równieŜ docenta, Romualda

Marczyńskiego. Łącznie w szkoleniu wzięło udział kilkanaście osób: elektroników,

matematykówprogramistów oraz konstruktorów mechaników. Przeszkolenie to miało

decydujące znaczenie dla szybkiego rozpoczęcia w WZE ELWRO prac konstrukcyjnych nad

maszynami cyfrowymi. Po powrocie obu grup ze szkolenia, utworzony został w Biurze

Konstrukcyjnym jeden zespół, który przystąpił do prac nad wykonaniem maszyny cyfrowej;

kierownikiemzespołubyłpoczątkowoprof.JerzyBromirski,anastępnieZbigniewWojnarowicz.

PoczątkowomiałtobyćprzelicznikS1,opracowanywZAMprzezzespółJerzegoGradowskiego.

Do WZE ELWRO przekazana została dokumentacja logiczna przelicznika oraz opracowanie

elementów podstawowych w postaci publikacji naukowych. Nie była to zatem dokumentacja

konstrukcyjna.

Konstruktorzy

ELWRO,

sporządzając

dokumentację

konstrukcyjną,

postanowili

wprowadzić

nowszą

technikę:

zdecydowano

się

zastąpienie

niektórych

układów

lampowych

układami

tranzystorowymi,

opartymi na tranzystorach i diodach krajowych. Spowodowało to konieczność wprowadzenia

pewnychzmianwschematachlogicznych.

W ten sposób rozpoczęła się budowa

modelu m.c. Odra 1001. Konstrukcja

bębna pamięci dla tej maszyny została

oparta na rozwiązaniu doc. Romualda

MarczyńskiegozIBJPAN.Wprowadzono

jednak zmiany pozwalające zwiększyć

jego pojemność z 512 do 2048 słów.

Opracowano równieŜ nową, 20krotną

łączówkę. O tempie prac świadczą

następującedaty:załoŜenietechniczne–

kwiecień 1960, zakończenie montaŜu –

grudzień1960,uruchomienie–czerwiec

1961.KończącuruchomienieOdry1001

zdawano sobie sprawę z tego, Ŝe nie

nadaje się ona jeszcze do produkcji

seryjnejwskutekzbytduŜejzawodności

maszyny.DlategojuŜwmaju1961r.opracowanozałoŜeniatechnicznenam.c.Odra1002:

przyjęto wyŜsze parametry techniczne (tabela 1) i poprawiono konstrukcję elementów

podstawowych(rozpoczętosztucznestarzenietranzystorówidiod,starannąichselekcjęoraz

dokładne sprawdzanie pakietów). W grudniu 1961 r. zakończono montaŜ Odry 1002, a w

czerwcu1962,jejuruchomienie.Niezawodność Odry1002byławprawdziewiększaniŜOdry

1001,aleoceniono,Ŝejestonajeszczeniewystarczająca,tymbardziej,Ŝewtrakcieprodukcji

seryjnejmarginesypracyuległybywnaturalnysposóbzawęŜeniu.TakwięcrównieŜOdra1002

nieznalazłasięwprodukcji.JejegzemplarzznajdujesięobecniewMuzeumTechniki.

Obserwując prace nad Odrą 1001 oraz

początkowe prace nad Odrą 1002,

dyrekcjaWZEELWROwpołowie1961r.

doszła do wniosku, Ŝe z istniejących w

kraju modeli maszyn cyfrowych do

produkcji nadaje się tylko m.c. UMC 1,

opracowana w Zakładzie Konstrukcji

Telekomunikacyjnych i Radiofonii

Politechniki Warszawskiej. Profesor

Antoni Kiliński, kierownik tego zakładu,

wyraził zgodę na produkcję UMC 1 w

WZE ELWRO. W celu uruchomienia

produkcji powołano w zakładach zespół

konstrukcyjnotechnologiczny pod

kierownictwem autora tego referatu. W

skład zespołu weszli: Jan Bocheński,

Stanisław Gacek, Zbigniew Krukowski,

StanisławLepetow,AndrzejNiŜankowski

i Henryk Pluta. W trakcie prac doszło

jeszcze dwóch absolwentów Politechniki

Wrocławskiej: Bronisław Piwowar i Jerzy Pacholarz. Ze strony Politechniki Warszawskiej w

uruchomieniu produkcji czynny udział wzięli następujący pracownicy: Jerzy Połoński, Jerzy

Szewczyk i E. Terlecki oraz panie Łącka i Pajkowska. W 1962 zmontowane zostały cztery

egzemplarze UMC 1, w tym jedna z maszyn została uruchomiona. Liczby maszyn

uruchomionychwnastępnychlatachprzedstawionowtabeli2.Wartozwrócićuwagę,Ŝejednaz

tychmaszynzostaławyeksportowanadoWęgier.MontaŜiuruchamianiemaszynodbywałysię

MaszynacyfrowaUMC1

ModelmaszynycyfrowejODRA1001

ModelmaszynycyfrowejODRA1002

juŜ nie w laboratoriach badawczych, lecz na wydziale produkcyjnym, wyposaŜonym w

urządzeniatechnologicznedostarzenia,selekcjiipomiarówelementówipodzespołówmaszyn.

Była to więc jedna z pierwszych i nielicznych w Europie przemysłowa produkcja maszyn

cyfrowych.PierwszamaszynaUMC1zostałazainstalowanawInstytucieGeodezjiiKartografiiw

Warszawie,gdziedziękiwspółpracyzPolitechnikąWarszawskąumianojądobrzewykorzystać.

RównoleglezuruchomieniemprodukcjiUMC1,wBiurzeKonstrukcyjnymopracowywanomodel

nowejmaszynyOdra1003.ByłatojuŜkonstrukcjadojrzała,posiadającapełnewaloryuŜytkowe

oraz uwzględniająca wymogi technologiczne produkcji seryjnej. Zmieniona została technika

realizująca podstawowe układy logiczne, zastosowano nową pamięć bębnową o dwukrotnie

większej pojemności i radykalnie zmniejszono wymiary maszyny. Model został wykonany w

grudniu1962r.,aprototypw1963r.W1964r.rozpoczętoprodukcję,aw1965eksporttej

maszynydokrajówRWPG.

OkressukcesównarynkachRWPG

W1966r.produkowanojuŜOdrę1013,

która oprócz pamięci bębnowej miała

pamięć ferrytową o pojemności 256

słów. Dzięki temu uzyskano dwa razy

większąszybkość niŜ wOdrze 1003. W

tym czasie była to jedna z najlepszych

maszyn w RWPG. Z ogólnej liczby 84

wyprodukowanych maszyn, 53 zostały

wyeksportowane. Twórcami m.c. Odra

1001, Odra 1002, Odra 1003 i Odra

1013 byli: w zakresie logiki – Thanasis

Kamburelis,technikiukładówlogicznych

– Andrzej Zasada, pamięci początkowo

bębnowej,apóźniejferrytowej–Janusz

KsiąŜek, konstrukcji mechanicznej –

Jakub Markiewicz, konstrukcji bębnów i łączówek – Andrzej NiŜankowski. Całość prac

koordynował sprawnie Jan Markowski, który był jednocześnie koordynatorem współpracy

konstruktorówztechnologami,normalizacjąiprodukcją.

W 1966 r. ELWRO zmontowało dwie

maszyny ZAM 21, na podstawie

dokumentacji z IMM; do prac powołano

osobną grupę konstrukcyjną (podobnie

jak do UMC 1) pod kierownictwem

Heliodora Stanka. W trakcie

uruchamiania tych maszyn okazało się,

Ŝe mają one duŜą zawodność

spowodowaną, podobnie jak w Odrze

1002, wąskimi marginesami pracy

(napięciowymi i termicznymi).Wiadomo

było, Ŝe jeŜeli egzemplarze, budowane

przez konstruktorów ELWRO oraz

twórców z IMM, mają te wady, to

egzemplarze montowane seryjnie będą

miały jeszcze węŜsze marginesy pracy.

PorozwaŜeniuwszystkichargumentówzaiprzeciw,KomisjaOcenyMaszynuznała,Ŝepodjęcie

produkcjiseryjnejZAM21jestzbytryzykowne,apoprawianiekonstrukcjinieopłacalne.

MaszynacyfrowaODRA1013

MaszynaanalogowaELWAT1

Równolegle z grupą konstruktorów

ELWROzajmującąsięZAM21,w1966r.

odrębnagrupaprzygotowywaławspólnie

z Wojskową Akademią Techniczną

produkcję maszyn analogowych ELWAT

1,którejtwórcąbyłJózefKapica.Grupą

konstruktorów w ELWRO kierował

Andrzej Myszkier, a w skład grupy

wchodzili Ewald Macha i Jerzy Banel,

asystenci Politechniki Wrocławskiej,

oddelegowani do WZE ELWRO na staŜ

przemysłowy.JuŜwnastępnym,1967r.,

wyprodukowanoduŜąseriętychmaszyn

(tabela2).Zapotrzebowanienamaszyny

analogowe okazało się niewielkie,

dlatego nie podejmowano nowych

konstrukcji, a produkcję ELWAT 1

MaszynacyfrowaODRA1003

zakończonow1969r.

Równolegle z pracami nad maszynami ZAM 21 i ELWAT 1, trwały prace nad maszyną Odra

1204.ZałoŜoneparametrytechniczneiekonomiczne,znacznieprzewyŜszałyparametryOdry

1013.ByłatopierwszawPolscemaszynamikroprogramowana,dziękiczemuczęśćcentralna

maszyny,mimorozbudowanejliczbyrozkazów,byłamała.Zastosowanonowąszybkątechnikę

orazduŜą,jaknaoweczasy,pamięćferrytową–16Ksłów.KonstruktoramiOdry1204byli

konstruktorzy Odry 1003 i Odry 1013 oraz grupa nowych inŜynierów, w tym: Bronisław

Piwowar,AlicjaKuberska,AdamUrbanek,atakŜeBogdanKasierski,RyszardFudalaorazpanie

Hetnał i Węgrzynek – absolwenci PolitechnikiWarszawskiej, wychowankowie prof. Antoniego

Kilińskiego. Głównym architektem maszyny był Thasasis Kamburelis. Ludzi tych cechowało

wielkie zaangaŜowanie i ofiarność w pracy zawodowej. Odra 1204, w odróŜnieniu od

poprzednich, była wyposaŜona w system operacyjny i Język Adresów Symbolicznych (JAS),

opracowanyprzezTeodoraMikę,MieczysławęPiernikowskąiLidięZajkowską,oraztranslator

ALGOLu,opracowanyprzezzespółprof.StefanaPaszkowskiegozUniwersytetuWrocławskiego.

Główną rolę w tym zespole odegrał Jerzy Szczepkowicz. Była to znowu jedna z najlepszych

maszynwRWPG.Łączniewlatach19681972wyprodukowano179tychmaszyn,ztejliczby

wyeksportowano114egzemplarzy.

Nie obeszło się jednak bez kłopotów. Dyrekcja

popełniła błąd w planowaniu na rok 1967.

Zdecydowano,ŜewIIIkwartalezostaniezakończona

produkcja Odry 1013 (nie uwzględniając protestów

METRONEXu, który miał licznych odbiorców tych

maszynzagranicą).WIVkwartale1967r.miałabyć

wykonana pierwsza seria produkcyjna Odry 1204.

Maszyn tych jednak nie udało się uruchomić przed

końcem roku, co spowodowało niewykonanie planu

produkcji w 1967 r. oraz znaczne skutki finansowe

(w tym premiowe) dla załogi. Gdyby “poślizg”

wystąpił w trakcie roku, to praktycznie nie byłoby

kłopotów. Od tego czasu unikano rozpoczynania

produkcji nowych wyrobów w ostatnim kwartale

roku. Rozliczanie zakładów przez zjednoczenia było

wówczasbardzorygorystyczne.

WszystkieomówionewyŜejmaszynystosowanebyły

prawiewyłączniedoobliczeńnaukowotechnicznych.

JuŜw1961r.utworzonyzostałOśrodekZastosowań

MaszynCyfrowych(OZMC).Jegokierownikiemzostał

RomanZuber,awyróŜniającymisiępracownikamiJulianDębowy,AndrzejCzylok,TeodorMika,

PiotrKremienowskiiStanisławTomaszewski.Przygotowalioniobszernąbibliotekęprogramówi

podprogramów dla Odry 1003 i 1013 oraz wspólnie z doc. Stefanem Paszkowskim, autokod

MOST1.Przedwprowadzeniemautokodu,wszystkieprogramyuŜytkowepisanebyływjęzyku

wewnętrznym. Programiści OZMC opracowywali programy uŜytkowe, udzielali konsultacji

programistomuŜytkownikówmaszynorazzduŜympowodzeniemdemonstrowaliwalorymaszyn

nalicznych targachiwystawach, krajowych i zagranicznych. Szczególnie spektakularne było

pisanieprogramównaimprezachmiędzynarodowych,wtrakcieichtrwania,celemporównania

parametrów maszyn ELWRO z parametrami maszyn innych krajów RWPG – w tym czasie

byliśmynaprawdęwczołówce.

MaszynacyfrowaODRA1204

W 1965 r. OZMC przekształcony został w OPZMC (Ośrodek Prób i Zastosowań Maszyn

Cyfrowych) i wtedy rozpoczęte zostały prace nad zastosowaniami maszyn do zarządzania.

KierownikiemOPZMCzostałprof.BronisławPilawski.W1968r.powołanezostałyBiuroHandlu

Zagranicznego(BHZ),któregodyrektorembyłJerzyChełchowskiorazZakładObsługiMaszyn

Cyfrowych ELWROSERVICE. Obie jednostki powstały z inicjatywy drugiego w kolejności (od

1963r.)dyrektoraWZEELWRO,StefanaRylskiego.TworzeniejednostektegotypuprzyduŜych

przedsiębiorstwach jest upowszechniane dopiero teraz. Zwiększająca się liczba maszyn u

uŜytkownikóworazbrakgrupyserwisowejpowodowałykoniecznośćwyjazdówkonstruktorów

donaprawuuŜytkowników.Groziłotozahamowaniempracnadnowymikonstrukcjami.W1965

r.powstałagrupaserwisowa,którąnastępnieprzekształconowzakład.KierownikiemZakładu

Serwisowego został Jarosław Adamczyk. Rozbudował on szybko Zakład, tworząc filie w

Warszawie, Moskwie, Berlinie i Pradze. WyróŜniającymi się pracownikami serwisu byli:

KazimierzMazurkiewicz,MarekSnowarskiiZenonKruszel.BHZiELWROSERVICEodegrałyi

nadalodgrywająistotnąrolęwfunkcjonowaniuELWRO.

Oprócz konkretnych zestawów m.c., WZE ELWRO produkowało seryjnie czytniki taśmy

papierowejorazbębnypamięcimagnetycznej.SzczególnieudanabyłakonstrukcjabębnaBW6,

opracowana w IMM przezzespół inŜ. Nowaka; stanowiły one wyposaŜenie Odry 1204 i były

eksportowanedokilkukrajówRWPG.

Technologia

ProdukcjaseryjnatakzłoŜonychurządzeń, jakmaszynycyfrowebyłaniemoŜliwabezdobrej

technologii i aparatury kontrolnopomiarowej. Rozumieli to juŜ dobrze pierwszy dyrektor

technicznyMieczysławBazewiczoraznastępca(od1966r.),autortegoreferatu,organizująci

rozwijającdziałGłównegoTechnologa,DziałPrzyrządówPomiarowychorazNarzędziownię.Do

waŜniejszych,wdroŜonychwówczasprocesówtechnologicznychnaleŜały:

toczenieipokrywanienośnikiembębnówpamięci,

produkcjagłowicdobębnów,

wielkoseryjnaprodukcjałączówek,

lutowaniepakietównafalistojącej,

kontrolapołączeńwpanelachiramach,

szyciepłatówpamięciferrytowej.

GłównymitwórcamitechnologiiwZWĘELWRObyli:JanBogo,AndrzejNiŜankowski,Andrzej

Musielak,WasylPotocki,JanRomeriHalinaMrozińska.

Opracowanie i budowa elektronicznych przyrządów pomiarowych stanowi jeden z warunków

seryjnej produkcji maszyn cyfrowych. Bez dokładnej kontroli wszystkich elementów i

podzespołówmaszyny,jejuruchomieniejakoproduktufinalnegobyłobywręczniemoŜliwe.Do

najwaŜniejszych,opracowanychwtamtychczasach,naleŜąprzyrządypomiarowedokontroli:

pamięcibębnowej,

pakietówlogicznychitechnicznych,

ramekpamięciferrytowej,

pamięcioperacyjnej,

pamięcistałej,

symulatorakanałów.

KierownikiemDziałuPrzyrządówPomiarowychbyłpoczątkowoMichałKogwin,anastępnieRuta

Maćkowiak. Podstawową kadrę konstruktorów stanowili: Jerzy Markiewicz, Wiesław Pidek i

KazimierzPiotrowski.

ODRA1300

Komisja Oceny Maszyn Matematycznych, oceniając w październiku 1966 r., ODRĘ 1204

stwierdziła,Ŝejejoprogramowaniepodstawowe(wtedyniebyłojeszczetranslateraALGOLu)

jestwporównaniuzmaszynamifirmzachodnich,bardzoubogie.Zdawanosobiejednaksprawę

ztego,ŜeopracowanietakiegooprogramowaniawkrótkimczasiejestniemoŜliwe.WtedyJacek

Moszczyński – członek Komisji – zaproponował, aby rozwaŜyć problem budowy w Polsce

maszyny, która akceptowałaby oprogramowanie podstawowe i uŜytkowe jednej z firm

zachodnich.Komisjauznałapomysłzainteresujący,ajejprzewodniczącyRomualdMarczyński,

zgłosiłodpowiedniąpropozycjędoZjednoczeniaMERA.

Naprzełomiekwietniaimaja1967r.doAngliiwyjechałagrupaekspertówwskładzie:Witold

Tyrman (MERA), Janusz Matejak (MERA), Marek Greniewski, Marek Wajcen, Wincenty

Balasiński,przedstawicielMETRONEXuorazautortegoreferatu.Przeprowadzonorozmowyz

firmamiInternationalComputersandTabulators(ICT),InternationalBusinessMachines(IBM)

orazEnglishElectricComputers(EEC).FirmaIBM(filiawAnglii)niebyłazainteresowanaŜadną

współpracą, natomiast ICT (później ICL) i EEC były gotowe ją podjąć. Wybrano ICT i jej

maszynę serii 1900. Wynegocjowane zostały następujące warunki: Polska zakupi w 1967 r.

duŜemaszynyICL1900iwprzyszłości,kupującm.c.będzieuwzględniałaofertyICL,natomiast

firmataprzekaŜeWZWELWROdokumentacjęlogicznąmaszynyICL1904oraztaśmyzpełnym

oprogramowaniem podstawowym i uŜytkowym, w tym komplet testów kontrolnych. Warunki

były dla nas korzystne, poniewaŜ maszyny miały być i tak kupione (dla GUS i ZR im.

Kasprzaka).Anglicyzgodzilisięnatakiewarunki,upewniwszysię,Ŝeniemusząprzekazywać

dokumentacji technicznej pakietów ani pamięci ferrytowej. Oficjalne porozumienie zostało

podpisanewlipcu1967r.,ajesieniągrupalogikówWZEELWROrozpoczęławICLprzeszkolenie

wzakresiem.c.ICL1904.

Od początku 1968 r. rozpoczęły się

intensywne prace nad budową Odry

1304. Do budowy tej maszyny

wykorzystanotechnikęm.c.Odra1204,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: