Aeroplan 3'2004.pdf

Jeszcze w tym roku Włoskie Wojska Lotnicze (Aeronautica Militare Italiana) wycofają ze służby ostatnie latające myśliwce F-104 Starfighter. Znikną

one z nieba nad Apeninami dokładnie pół wieku (!) po dziewiczym locie XF-104 - pierwszego prototypu Starfightera. Jak na samolot myśliwski to wynik

doprawdy imponujący.

Historia włoskich F-104 rozpoczęła się w połowie lat 1950., kiedy kilka

europejskich krajów wyraziło wstępne zainteresowanie zakupem myśliwca nad-

dźwiękowego. Ponieważ szacunkowa chłonność rynku europejskiego wyno-

sić mogła w owym czasie nawet 2000 (!) samolotów, do zmagań o tak docho-

dowy kontrakt stanęło wiele przedsiębiorstw z Europy i Stanów Zjednoczo-

nych. Do rywalizacji wystawiono takie konstrukcje jak English Electric Light-

ning, Republic F-105 Thunderchief, Dassault Mirage III . SAAB J-35 Draken,

Convair F-102 Delta Dagger, Convair F-106 Delta Dart, Vought F-8U Crusa-

der oraz Lockheed F-104 Starfighter.

6 listopada 1958 Niemcy ogłosiły, że samolotem, który wejdzie wkrótce

do wyposażenia Luftwaffe i Marineflieger będzie Lockheed F-104G Starfigh-

ter. 2 lipca 1959 o wprowadzeniu tych samolotów do służby, a nawet o podjęciu

ich licencyjnej produkcji we własnych zakładach zdecydowała Kanada (o histo-

rii kanadyjskich Starfighterów pisaliśmy w AeroPlanie 4/02). Potem wszystko

potoczyło się już bardzo szybko. 29 stycznia 1960 kontrakt dotyczący licen-

cyjnej produkcji F-104 podpisała Japonia. Holandia podpisała własne porozu-

mienie 20 kwietnia, a już 20 czerwca podobne zawarła z Amerykanami Belgia.

Jako ostatnie, 17 grudnia 1960, do programu dołączyły Włochy.

Zarówno dla włoskiego przemysłu lotniczego, jak i dla wojsk lotniczych

nowy samolot stanowił nie lada wyzwanie. W jego budowę zaangażowane

zostały niemal wszystkie zakłady przemysłowe włoskiego sektora lotniczego,

w tym Alfa Romeo, która miała wyprodukować 262 licencyjne silniki J79-GE-

11A. Skomplikowany i nafaszerowany elektroniką F-104G oznaczał też nową

jakość dla AMI, używających do tej pory poddźwiękowych myśliwców F-84,

F-86 i Fiat G.9L

W sumie Aeronautica Militare Italiana otrzymały 125 samolotów F-104G

zbudowanych przez tzw. Grupę Włoską (po przeniesieniu produkcji Starfigh-

terów z USA do Europy, samolot ten wytwarzany był przez cztery, specjalnie

utworzone międzynarodowe konsorcja: Grupę Północną, Południową, Za-

chodnią i właśnie Włoską), w tym 19 w rozpoznawczej wersji RF-104G, któ-

re w zasadzie od zwykłych F-104G różniły się jedynie możliwością przenosze-

nia zasobnika rozpoznawczego typu Orpheus z pięcioma aparatami fotogra-

ficznymi i podczerwonym skanerem liniowym.

Jako pierwsze, F-104G weszły do wyposażenia 311" Gruppo/Reparto Spe-

rimentale Volo w Pratica di Mare, 9° Gruppo 4" Aecrobrigate w Grosselo i 21"

Gruppo 51" Aerobrigate w Cameri. Rok później kolejne Starfightery trafiły do

F-104 wchodzi do gry

Pierwszy F-104G dla Włoch - zbudowany jeszcze przez zakłady Lockheeda

- wystartował do swojego dziewiczego lotu 3 kwietnia 1962 w Palmdale w USA.

Za jego sterami nie siedział jednak Amerykanin, lecz włoski pilot-oblatywacz

z Reparto Sperimentale Volo (Lotniczej Jednostki Doświadczalnej) kpt. Fran-

co Bonazzi. Samolot noszący numer seryjny Lockheeda 9998 został następnie

rozmontowany i przetransportowany do zakładów Fiata w Turynie, gdzie go

ponownie złożono i gdzie otrzymał numer seryjny AMI MM6501 (Matricola

Militare 6501). Swój pierwszy lot we włoskiej przestrzeni powietrznej wyko-

nał 9 czerwca tego samego roku.

Pierwszy zbudowany już we Włoszech F-104G n/s MM6502 po raz pierw-

szy wzniósł się w powietrze 5 października 1962, a do połowy następnego

roku włoskim wojskom lotniczym dostarczono już ponad 30 F-104G. Oprócz

tego, do jednostek zaczęły trafiać zakupione bezpośrednio od Lockheeda (w liczbie

12), szkolno-bojowe TF-104G. W późniejszym okresie ich ilość zwiększyła

się do 24, a po przekazaniu dodatkowych 6 samolotów z Luftwaffe, Aeronau-

tica Militare Italiana dysponowała trzydziestoma TF-104G.

Starfightery kołujące do startu z bazy w Cervia. Jako pierwszy F-104S-ASA-M (5-35) n/

s MM6771 / Zdjęcie: Bert Oostmeijer

F-104G (3-06) należący do 3° Stormo sfotografowany podczas Open Day 1990 w bazie Grosseto / Zdjęcie: Riccardo Braccini (AvioPress)

10 Gruppo 4" Aerobrigate i 101" Gruppo 2" Aerobrigate w Grosseto, 102"

Gruppo 5" Aerobrigate w Rimini oraz 154° Gruppo 6" Aerobrigate stacjonu-

jącego w Ghedi. Następnie wyposażono w nie 20" Gruppo Autonomo Adde-

stramento Supersonico (Samodzielna Eskadra Przeszkolenia Bojowego na

Samoloty Naddźwiękowe) w Grosseto (w tym także szkolne TF-104G), 156°

Gruppo 36" Stormo w Gioia di Colle, 10" Gruppo 9" Stormo w Grazzanise oraz

21 Gruppo 53" Stormo w Cameri.

W AMI - podobnie, jak w wojskach lotniczych innych państw użytkują-

cych Starfightery - liczba wypadków z ich udziałem była dość wysoka, co

wkrótce i tam doprowadziło do fali krytyki i ochrzczenia F-104 mianem latają-

cej trumny. Jednocześnie warto jednak wspomnieć, że pod koniec 1965, latające

na F-104G 154" Gruppo z Ghedi otrzymało NATO Flight Safety Award za wy-

latanie na Starfighterach ponad 5000 godzin bez najmniejszego wypadku!

aż tak wielozadaniowy samolot i już wkrótce okazało się, że on sam niedługo

będzie musiał ustąpić miejsca swojemu nowocześniejszemu następcy, mogą-

cemu prowadzić działania w każdych warunkach atmosferycznych!

Samolotem, który najlepiej spełniał wymagania ogłoszone w konkursie na

włoski AWI (All-Weather Interceptor, czyli myśliwiec przechwytujący mogą-

cy działać w każdych warunkach pogodowych) okazał się być... F-104S (!),

który po długotrwałych i bardzo intensywnych badaniach pokonał takich ry-

wali, jak Mirage III C, F-4C Phantom, Lightning F.6 czy F-5A Freedom Figh-

ter. Z całą pewnością na włoski wybór miał wpływ fakt, że w AMI latały już

samoloty F-104, a wprowadzenie do służby ich nowszej odmiany nie pociąga-

ło za sobą dodatkowych kosztów związanych m.in. z dostosowaniem infra-

struktury lotniskowej. Stosowne porozumienia wstępne dotyczące licencyjnej

produkcji F-104S we Włoszech podpisano już w styczniu 1966.

W latach 1970. i 1980. na TF/RF/F-104G latały też: 18" Gruppo 3" Stor-

mo z Villafranca, 20" Gruppo 4° Stormo w Grosseto, 22" Gruppo 51" Stormo

z Istrana oraz 28" i 132" Gruppo 3" Stormo z Villafranca.

Rozwiązania konstrukcyjne stosowane na seryjnych F-104S były wcześniej

testowane przez Lockheeda na dwóch dostarczonych do Palmdale F-104G

(MM6658 i MM6660), z których pierwszy - już jako F-104S - wzniósł się

w powietrze 22 grudnia 1966. Jeszcze tego samego roku podpisano kontrakt na

licencyjną produkcję 165 myśliwców F-104S we Włoszech. Pierwszy zbudowa-

ny już przez Fiata F-104S (MM6701) oblatany został 30 grudnia 1968, a przez

wojsko przejęty został w maju następnego roku.

F-104S wyposażono w silnik o mniejszym zużyciu paliwa i większym cią-

gu - J79-GE-JIF, dzięki czemu samolot uzyskał większą szybkość wznoszenia

oraz lepsze przyspieszenie i manewrowość. Jednak najważniejszą zmianą było

Pojawia się F-104S

Wchodzący do służby F-104G miał początkowo zastąpić wszystkie inne

typy myśliwców będących w wyposażeniu włoskiego lotnictwa: samoloty

wsparcia F-84F Thunderstreak, rozpoznawcze RF-84F Thunderflash oraz prze-

chwytujące F-86F i F-86K Sabre. Niestety, F-104G nie spełniał wymagań na

zainstalowanie nowego radaru NASARR (North American Se-

arch And Ranging Radar) R-21G/H, współpracującego z po-

ciskami rakietowymi średniego zasięgu AIM-7E Sparrow

(stąd też oznaczenie tej wersji Starfightera literą S).

Pod tylną częścią kadłuba, po obu stronach płyty stabili-

zującej zainstalowano mniejsze zbiorniki dodatkowe, co stało

się podstawową cechą wyróżniającą zewnętrznie wariant

F-104S. Nowa wersja Starfightera - w konfiguracji myśliw-

ca przechwytującego - oprócz dodatkowych zbiorników pa-

liwa, mogła przenosić dwa kierowane radarem pociski AIM-

7E Sparrow oraz dwa sterowane na podczerwień pociski

AIM-9B Sidewinder. Do zadań związanych z atakowaniem

celów naziemnych F-104S mógł być uzbrajany w bomby,

zbiorniki z napalmem lub zasobniki z niekierowanymi poci-

skami rakietowymi. Istotną zmianą z punktu widzenia takty-

ki walki nowego myśliwca był brak 20-mm działka M61 Al

Vulcan. Zakładano, że pilot lecący samolotem uzbrojonym

w pociski rakietowe średniego zasięgu nie będzie już musiał

toczyć manewrowej walki powietrznej, w której byłby zmu-

szony strzelania z działka. Starfighter miał prowadzić walkę

na średnich odległościach i rozstrzygać ją na swoją korzyść

przy pomocy pocisków rakierowych!

W trzy lata po przejęciu pierwszego F-104S, AMI, które

w owym czasie miały już prawie setkę tych myśliwców, roz-

poczęły starania o zamówienie kolejnej partii samolotów. Nie-

stety projekt ów z powodów finansowych został odrzucony

przez włoski rząd i dopiero w następnym roku, tj. na początku

1973 złożono zamówienie na dodatkowych 40 samolotów.

Najszybciej, bo już w 1970, F-104S weszły do służby

w 9" Gruppo 4° Stormo w Grosseto, 10° Gruppo 9" Stormo

w Grazzanise, 12° i 156° Gruppo 36° Stormo z Gioia di

Colle oraz 311° Gruppo Reparto Sperimentale Volo w Pra-

tica di Mare i 20° Gruppo 4" Stormo w Grosseto. W póź-

niejszym okresie wyposażono w nie także 21° Gruppo 53"

Stormo w Camari, 22° Gruppo 51° Stormo z Istrana, 25" i 102"

Gruppo 5" Stormo z Rimini, a także 155° Gruppo 51" Stormo

z Istrana oraz 18° Gruppo 37" Stormo z Trapani.

Ostatnie z ogółu 246 wyprodukowanych przez zakłady

Fiat/Aeritalia F-104S (w tym 40 dla Turcji oraz 1 dodatko-

wy dla zastąpienia egzemplarza, który rozbił się jeszcze przed

Włoski F-104S (51-22) n/s MM6940 zmodernizowany do standardu ASA z 22° Gruppo należącego do 51°

Stormo. Zdjęcie wykonano na lotnisku w Istrana, w lipcu 1998 / Zdjęcie: Bert Oostmeijer

Piloci 20° Gruppo 4° Stormo z Grosseto przygotowują się do wylotu szkolnym TF-104G (4-29) n/s MM54232

Zdjęcie: Bert Oostmeijer

dostawą do AMI) opuściły halę mon-

tażową w marcu 1978, kończąc tym

samym produkcję Starfighterów na

świecie ogólną liczbą 2576 zbudowa-

nych samolotów.

Jednostki Aeronautica

Militare Italiana wyposażone w F-104 Starfighter

Jednostka i miejsce stacjonowania

9" Gruppo 4 Aerobrigate. Grosseto

10" Gruppo 4 Aerobrigate, Grosseto

10° Gruppo 9" Stormo. Grazzanise

12° Gruppo 36° Stormo, Gioia di Colle

18" Gruppo 3" Stormo, Villafranca

18° Gruppo 37" Stormo, Trapani

20" Gruppo Autonomo Addestramento

20" Gruppo 4° Stormo, Grosseto

Typ

F-104G. F-104S, F-104S.ASA. F-104S.ASA-M

F-104G

F-104G, F-104S. F-104S.ASA. F-104S.ASA-M

F-104S

F-104G. RF-104G

F-104S, F-104S.ASA. F-104S.ASA-M

Czas na modernizację

Na początku lat 1980., kiedy pro-

jekt następcy włoskich Starfighterów,

myśliwca EFA (European Fighter Air-

craft) - późniejszego Eurofightera, byt

jeszcze w powijakach, Aeritalia przed-

stawiła Aeronautica Militare Italiana

propozycję kompleksowego programu

modernizacji myśliwców F-104S. Po

serii przeprowadzonych analiz Ministe-

ro delia Difesa (Ministerstwo Obrony)

uznało zasadność dokonania działań

modernizacyjnych, które umożliwiły-

by użycie F-104S nie tylko w roli my-

śliwca przechwytującego, ale także sa-

molotu bliskiej walki powietrznej.

Pierwszy zmodernizowany F-104S

(MM6945) przekazany został AMI

przez zakłady Aeritalia w listopadzie

1986, a do połowy 1990 zmodernizo-

wano blisko 100 z planowanych do

unowocześnienia 153 myśliwców bę-

dących wciąż w wyposażeniu AMI.

Ostatni, 147 egzemplarz (w między-

czasie utracono 6 F-104S) dostarczo-

ny został wojskom lotniczym pod ko-

niec 1991.

Powstała w ten sposób nowa wer-

sja Starfightera - F-104S.ASA (Aggior-

namento Sistema d'Arma — Zmoderni-

zowany System Uzbrojenia) - wyposa-

żona została w nowy radar FIAR -

NASARR R21-G/M1 Setter, przygo-

towany m.in. do współpracy z nową

odmianą pocisków Sidewinder - AIM-

9L. Nowe pociski, określane mianem

fire and forget (odpal i zapomnij),

znacznie przewyższały używane wcze-

śniej AIM-9B, które w zasadzie w cza-

sie manewrowej walki powietrznej

mogły być odpalane do celu będącego

bezpośrednio w przedniej półsferze

samolotu atakującego. F-104S.ASA

mógł też przenosić sterowane radarem

pociski średniego zasięgu Selenia Aspi-

de 1A, będące rozwojową wersją ame-

rykańskiego AIM-7E Sparrow, charak-

teryzujące się krótszym czasem reakcji,

lepszą manewrowością i nowocześniej-

szą głowicą radiolokacyjną o zwiększo-

nej odporności na zakłócenia.

Supersonico, Grosseto

F-104G, TF-I04G. F-I04S

F-104G, TF-104G, F-104S, F-104S.ASA,

F-104S.ASA-M, TF-104G-M

F-104G

F-104G, F-104S

F--104G, F-104S

F-104S, F-104S.ASA, F-104S.ASA-M

F-104G. RF-I04G

F-104G

F-104S

F-104G, RF-104G

F-104G

F-104S

21" Gruppo 51 Aerobrigate. Cameri

21" Gruppo 53° Stormo, Cameri

22" Gruppo 51" Stormo, Istrana

23° Gruppo 5° Stormo, Rimini/Cervia

28" Gruppo 3" Stormo, Villafranca

101" Gruppo 2 Aerobrigate, Grosseto

102" Gruppo 5 Aerobrigate. Rimini

102" Gruppo 5° Stormo, Rimini

132" Gruppo 3" Stormo. Villatranca

154" Gruppo 6" Stormo, Ghedi

155" Gruppo 51" Stormo, Istrana

156" Gruppo 36" Stormo. Gioia di Colle

F-104G, F-104S

311" Gruppo Reparto Sperimemale Volo, Pratica di

Mare

F-104G. F-104S

W czasie restrukturyzacji Aeronautica

Aerobrigate (Skrzydła - składające się

składujące się : jednego lub najwyżej

racje jednostek.

Militare Italiana przeprowadzonej w latach 1960-68 rozwiązano wszystkie

z trzech Gruppo) tworząc w ich miejsce Stormo {także Skrzydła - tyle że

dwóch Gruppo). W większości przypadków pozostawiono oryginalną nume-

Nietypowy F-104S-ASA (51-05) n/s MM6932 przed schronohangarem w Istrana. Po modernizacji samolot pozostawiono w nietypo-

wym malowaniu / Zdjęcie: Bert Oostmeijer

Do misji przechwytujących F-

104S.ASA zwykle uzbrajano w AIM-

9L pod lewym skrzydłem i Selenia

Aspide 1A pod prawym oraz podwie-

szano dwa zbiorniki dodatkowe na koń-

cach skrzydeł. W maksymalnej konfi-

guracji (jednak niezwykle rzadko sto-

sowanej) myśliwiec mógł przenosić

Próba silnika F-104S-ASA (4-1) n/s MM6943

należącego do 9° Gruppo 4° Stormo bazu-

jącego w Grosseto. Na wlotach powietrza

do silnika charakterystyczne osłony

Zdjęcie: Bert Oostmeijer

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: