ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej.
„Nie wierć się, siedź spokojnie, słuchaj uważnie, nie przeszkadzaj ....” jakże często padają z ust nauczycieli i rodziców słowa w stosunku do dzieci, które cechuje nadmierna aktywność ruchowa, impulsywność i trudności z koncentracją uwagi, w szkole i w domu. Zniecierpliwieni, zmęczeni i sflustrowani kolejnym przewinieniem, nieposłuszeństwem czy niewłaściwy zachowaniem dziecka, wzajemnie się oskarżamy o popełnianie błędów wychowawczych. Gdy tymczasem dzieci żyją z poczuciem winy, że kolejny raz zawiodły, nie sprostały naszym oczekiwaniom. A przecież tak bardzo się starały. Dlaczego więc zostały ukarane? Narasta w nich złość, gniew, poczucie odrzucenia, braku akceptacji, co z kolei rodzi agresję, jest przyczyną zaniżonej samooceny, depresji.
Czy możemy temu zapobiec? Tak, jeżeli w porę dostrzeżemy problem i zdamy sobie sprawę, że mamy do czynienia z dzieckiem z poważną dysfunkcją – ADHD, a nie efektem złego wychowania.
ADHD (z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder ) – nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespół hiperkinetyczny. Jest schorzeniem mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia.
ADHD jest jedną z chorób występujących w okresie dzieciństwa (wg definicji przed siódmym, zazwyczaj przed piątym, a tak naprawdę bardzo często przed drugim rokiem życia), ale może również istnieć w wieku dojrzałym, o czym piszą w swojej książce „W świecie ADHD” Hallowell i Ratey.
Według najnowszych badań ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzenia koncentracji uwagi oraz ADD – zaburzenie koncentracji uwagi bez nadruchliwości (postać częściej występująca u dziewcząt), jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie (któreś z rodziców, rodzeństwo lub krewny cierpiał lub cierpi na ADHD).
Osoby cierpiące z powodu ADHD mają specyficzne wzorce pracy mózgu, które uniemożliwiają kontrolowanie swoich zachowań, a więc kontrolowanie uwagi i ruchów. Dotyczy to zwłaszcza pracy kory przedczołowej obu półkul mózgowych, struktur głębokich, spoidła wielkiego oraz móżdżku ( strukturę mózgu odpowiadającą, np. za koordynację ruchową). Stwierdzono również, że zaburzona jest równowaga pomiędzy dwoma podstawowymi przekaźnikami (hormonami ) – noradrenaliną (odpowiedzialną za kodowanie w pamięci operacyjnej doświadczeń, na podstawie których potrafimy przewidywać konsekwencje) i dopaminą (odpowiedzialną za selekcję bodźców docierających do mózgu i koncentrowaniu się na jednym wybranym bodźcu). Nie bez znaczenia, są niedobory serotoniny, neuroprzekaźnika odpowiadającego za stabilność emocjonalną – np.za zadowolenie, pozytywne myślenie, kontrolę zachowań.
Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo. Ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania. Nadpobudliwość jest pewną stałą cechą dziecka, która może zmieniać się w miarę jak ono dorasta i w zależności od sytuacji.
ADHD charakteryzują trzy kluczowe objawy:
1. Nasilone zaburzenia uwagi – czyli słabsza zdolność do skoncentrowania się na każdym zadaniu. Dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących do nich bodźców wybrać tego, jednego, który jest najważniejszy. Mają problemy z:
- zastosowaniem się do kolejnych instrukcji,
- skupieniem się na jednej konkretnej czynności (często z jednej czynności przechodzą do drugiej nie kończąc poprzedniej),
- słuchaniem tego co do nich mówimy,
- wykonywaniem do końca zadań zleconych przez dorosłych,
- odrabianiem lekcji (nadmierne roztargnienie),
- zapamiętaniem tego co było zadane, zapisaniem wszystkiego, co było na lekcjach,
- pamiętaniem o różnych codziennych sprawach.
2. Nadmierna nadruchliwość – dzieci z ADHD są bardziej niż ich rówieśnicy ruchliwe, żywe. Szczególnie w sytuacjach, w których wymaga się od nich długiego i spokojnego siedzenia. Dzieci takie:
- często wiercą się na krześle, wstają z miejsca,
- często nerwowo machają rękami, nogami, nie są w stanie usiedzieć w miejscu,
- często są w ruchu; „biegają jak nakręcone”,
- mają trudności ze spokojnym bawieniem się, odpoczynkiem.
3. Nadmierna impulsywność – dzieci nadpobudliwe działają nie przewidując konsekwencji swojego działania, co z kolei powoduje, że nie są one w stanie dostosować się do zasad panujących w szkole, domu. Mają kłopot z zastosowaniem zasad w praktyce, choć zazwyczaj doskonale je znają i chcą przestrzegać. Rezultatem tego bywa trudne do zaakceptowania zachowanie takich dzieci:
- częste wtrącanie się do rozmowy, zabawy,
- częste wyrywanie się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane w całości pytanie,
- przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy.
Aby móc stwierdzić u dziecka ADHD, muszą wystąpić wszystkie trzy kluczowe objawy (choć w różnym stopniu i nasileniu), utrzymywać się przez dłuższy czas (w Polsce co najmniej 2 – 6 miesięcy, w USA pół roku, w Wielkiej Brytanii jeden rok) oraz występować w różnych sytuacjach (dom, szkoła, grupa rówieśnicza).
Diagnozę może postawić wyłącznie lekarz specjalista, najlepiej psychiatra dziecięcy, na podstawie wywiadu z rodzicami, informacji uzyskanych od nauczyciela (wychowawcy) i obserwacji dziecka, oraz po wykluczeniu chorób somatycznych, zaburzeń psychicznych i czynników środowiskowych, które mogą być przyczyną negatywnych zachowań dziecka.
Zadaniem nauczyciela jest w porę dostrzec problem, zasygnalizować go rodzinie, a po diagnozie dokonanej przez specjalistę i stwierdzeniu u dziecka ADHD, we współpracy z rodzicami, pomagać i wspierać je w przezwyciężaniu tej uciążliwej dla wszystkich dysfunkcji.
Dzieci z zespołem hiperkinetycznym otoczone właściwą opieką ze strony nauczyciela (specjalne programy nauczania), rodziców, psychoterapeutów (jeżeli zaburzeniu towarzyszy depresja, problemy z samooceną), lekarzy (odpowiednie leczenie farmakologiczne, łagodzące objawy) mają szanse zdobyć wykształcenie odpowiadające im możliwością intelektualnym i żyć w zgodzie z samym sobą i otoczeniem.
10 zasad, o których powinien pamiętać nauczyciel pracujący z dzieckiem
nadpobudliwym psychoruchowo.
1. Nie karać za objawy (zaakceptować fakt, że dziecko z ADHD jest dzieckiem odmiennym, ma inne możliwości niż jego rówieśnicy i wymaga odmiennego traktowania).
2. Współpracować z rodzicami (nie oskarżać się wzajemnie o to, że dzieci są źle wychowywane, nauczane, uznać fakt, że zarówno oni, jak i my mamy podobny problem i razem należy go rozwiązać).
3. Nie wzmacniać niewłaściwych zachowań ( nie pozwalać dziecku na manipulowanie otoczeniem i ustalonymi zasadami, ale jednocześnie dostrzegać jego spokojną pracę, pochwalić i zachęć do dalszego wysiłku).
4. Mówić tak, aby usłyszało ( uprzedzić dziecko, zanim wyda mu się polecenie (w sposób werbalny lub niewerbalny np.: dotknij, spójrz na dziecko, nawiąż kontakt wzrokowy; pamiętaj o konstrukcji poleceń (proste i jasne polecenia) np.: otwórz zeszyt, zapisz temat; wypowiadaj polecenia tylko wtedy, gdy jesteś gotowa do ich wyegzekwowania).
5. Stworzyć uporządkowany świat (dziecko musi wyraźnie wiedzieć, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to grożą konsekwencje np.: wywieś na ścianie regulaminy, posadź dziecko w pierwszej ławce z najspokojniejszym dzieckiem w klasie).
6. Okiełznać nadruchliwość (odwróć uwagę dziecka w chwili gdy jest niespokojne, rozdrażnione np.: poproś aby pomogło ci posprzątać pomoce szkolne, niech poczuje się ważne i potrzebne).
7. Wracać do niedokończonej pracy ( nigdy nie pozwól, aby dziecko poszło do domu z niedokończonym zadaniem, poświęć mu dodatkowy czas i wspólnie zakończ z nim pracę).
8. Odczytywać sygnały ostrzegawcze („ naucz się czytać dziecko” – wyprzedzaj jego zachowania, zapobiegaj im w porę).
9. Stosować ćwiczenia wyciszające, relaksacyjne.
10.Zachować spokój i rozsadek.
Wszystkim zainteresowanym nauczycielom i rodzicom, mającym podejrzenie, że mają do czynienia z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo, polecam poniższą literaturę. Nie jest ona cudownym lekarstwem na ADHD, ale na pewno przyczyni się do poznania i rozwiązania wielu problemów dzieci z tą przykrą dla wszystkich dolegliwością oraz pozwoli w przyszłości uniknąć wielu błędów w stosunku do dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.
LITERATURA:
1. Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka – „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci” Lublin 1999, Wydawnictwo BiFulium.
2. Edward M. Hallowel, John J. Ratey – ,,W świecie ADHD” Poznań 2004, Media Rodzina.
Opracowanie w oparciu o w/w literaturę oraz notatki z wykładu Renaty Wolińskiej
n/t „ Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej” WOM „RODM” Katowice 2005.
kaasiuuniaab