ARCHITEKTURA GOTYCKA W ANGLII
Pierwszy kraj, który przejął z Francji architekturę gotycką. Wpłynęły na to historyczne powiązania polityczno-dynastyczne. Ich zacieśnienie osiągnęło apogeum w poł. XII w., kiedy to w rękach królów angielskich było więcej ziemi na kontynencie niż w posiadaniu francuskiego króla.
W poruszaniu się wśród zabytków tego okresu pomoże nam klasyfikacja THOMASA RICKMANA z 1817 roku, która do dziś nie straciła na swojej aktualności:
EARLY ENGLISH:
§ Położenie: częściej na obrzeżach, poza gęstą zabudową i rozległym terenem wokół
§ Wieloboczne wolnostojące kapitularze (I – ok. 1110 w Worcester) i krużganki
§ Nadmierne wydłużenie budowli (kat. w Canterbury = 158 m; katedra św. Pawła w Londynie = 179 m)
§ Przysadzistość (umiarkowane wysokości, ok. 25 m)
§ Przewaga kątów prostych (prostokątne zakończenia chóru i ambitu: wersja Salisbury: płd. i zach. lub prostokątną ścianą: płn. i wsch. – obejście prowadziło do kaplicy wschodniej tylnego chóru – retrochoir p.w. św. Trójcy lub NMP – szczególnie rozpowszechnionego na wyspach, tzw. Lady Chapel, w której codziennie odprawiana była uroczysta msza maryjna); chóry wieloboczne z wieńcem kaplic występują rzadko
§ Kaplica Mariacka za prezbiterium – mała niska kaplica
§ Podwójne (wschodni mniejszy), rozłożyste transepty, dzielą budowlę niemal w połowie długości (wzór Cluny III) → tam znajdowała się przegroda rozdzielająca te dwie części: na część dla duchowieństwa (między dwoma transeptami były stalle dla kleru; za wsch. transeptem – prezbiterium z gł. ołtarzem)
§ Prezbiterium wydzielone przez lektorium i boczne przegrody chórowe
§ Skrzyżowanie akcentuje kwadratowa wieża o normandzkiej tradycji
§ Fasady parawanowe, z przewagą bezwieżowych; znajdujące się tam wieże rzadko są integralną częścią fasady (Lincoln), powierzchnia pokryta dywanowo rzędem ślepych arkadek z dekoracją rzeźbiarską (Wells, Salisbury); pośrodku grupa trzech otworów okiennych, później pojedyncze, dużych rozmiarów okno; portale zachodnie małe, ponieważ gł. wejście znajdowało się po stronie północnej, poprzedzone zwykle kruchtę
§ Brak systemu łuków przyporowych eksponowanych na zewnątrz, np. w Salisbury dobudowane w okresie późniejszym – tu system ukryty pod dachami naw bocznych, tradycja anglonormandzka
§ Gruby mur normandzki – zachowany do końca gotyku; to umożliwiło budowę sklepień bez systemu oporowego lub z nisko położonymi łukami ukrytymi pod dachami naw bocznych
§ Wnętrza trzykondygnacyjne, bazylikowe: arkady międzynawowe, empory (częściej niż triforia) oraz okna z galerią podokienną
§ Zamiłowanie do dekoracyjności: fasady zachodnie i wnętrze
§ Kontrasty materiałów budowlanych: ciemny, błyszczący marmur z PURBECK
§ Duża pomysłowość w kształtowaniu filarów, traktowane jako samodzielne elementy
§ Służki filarów nie łączą się z żebrami sklepienia, ale od drugiej kondygnacji i konsoli z główką (tzw. head-stop) – otaczają luźno filar (od 4 do 20 służek) i nie przekraczają pierwszej kondygnacji
§ Brak wspólnego strukturalnego systemu
§ Bogato profilowane arkady (efekt grubości murów, którym w ten sposób odejmowano masywności)
§ Eksperymenty z dekoracyjnymi sklepieniami z żebrem przewodnim (→ grzbietowym) oraz dodatkowymi tiercerons, przecięcia akcentują rozety (I sklepienie gwiaździste w Lincoln, szalone sklepienie chóru św. Hugona, tzw. „crazy vaults” i w nawie gł. z wprowadzeniem żeber typu tiercerons)
§ Sklepienia pozorne (np. York – nawa gł.)
§ Kapitele pączkowe lub talerzowe
§ Wysokie lancetowate okna bez maswerku (największe „Five sisters” – płn. ramię transeptu kat. w York, 1230-1250)
§ Wygięte gzymsy nad arkadami, portalami, itp.
§ Dekoracja w przeciwieństwie do Francji, przeniesiona do wnętrza
Większość budowli sakralnych w Anglii nie powstała za jednym zamachem, wg jednego projektu. Zgodnie z anglonormandzkim zwyczajem, by raczej dołączać nowe części niż burzyć starą, szacowną budowlę.
CHARAKTERYSTYKA STYLU
§ Dekorowanie wszelkich możliwych powierzchni będących do dyspozycji architekta:
ü Maswerk – okienny i ślepy
ü Ścisłe powiązanie architektury i rzeźby – duże zróżnicowanie form (każda budowla posiada indywidualny wyraz)
ü Dekoracyjne sklepienia (rozwijanie dokonań katedry w Lincoln) i łuki
Geneza stylu promienistego katedry westminsterskiej – maswerk geometryczny.
Płynne formy pełne dynamiki. Nowe kształty łuków: w ośli grzbiet i stępkowe; maswerk falisty i sieciowy (z przecinającego się laskowania, np. kap. Mariacka w Wells, 1323-1326). Zachodnie okno w York – z 1339 r. z rybim pęcherzem, rozwija się jak liście na gałęzi, a pośrodku powstaje wielki zarys serca.
§ Pojawiają się szerokie i wysokie okna (pierwsze tego typu w chórze tylnym, tzw. Angel Choir w Lincoln, 1256-1280)
§ Kolumny z żabkami, głowice bogato zdobione (miejscowa flora)
§ Zróżnicowanie filarów międzynawowych
§ Różnorodne maswerki w oknach (np. Exeter)
§ Sklepienia: z zwiększoną liczbą żeber typu tiercerons (Exeter, ok. 1310) lub krótkimi żebrami typu lirne (np. Brystol, 1298-1332) – zacieranie granic przęseł
§ Odbieranie elementom konstrukcyjnym ich podstawowej funkcji na rzecz dekoracyjności (nożycowe skrzyżowanie kat. w Wells, 1338)
§ Dekoracja architektoniczno-rzeźbiarska cokołów ścian: różnorodność łuków (np. Kaplica Mariacka w Ely, kapitularz w Southwell)
PERPENDICULAR STYLE (1330-1550)
§ Reakcja na nadmiar
§ Zachodnia Anglia
§ Powrót do form racjonalnych i uproszczonych
§ Podstawowym elementem, od którego wzięła się nazwa, jest siatka pionowych (← pozycja dominująca, wyrazistsze i mocniej wysunięte) i poziomych laskowań, uzupełnionych niewielkimi panelami maswerkowymi – przypominającymi plaster miodu, która wypełnia otwory okienne, pokrywa ściany wewnątrz i na zewnątrz budowli (← przede wszystkim wieże) oraz wysklepki sklepień
§ Wieże dodatkowo otrzymują sterczyny i mniejsze 8-boczne wieżyczki zwieńczone krenelażem
§ Podstawowym łukiem jest łuk Tudorów (← najwcześniej pojawił się na ścianie przegrody chórowej katedry w Exeter w latach 1329-1342, arch. Thomas z Witney)
§ Sklepienia: gęsto żebrowe (prezbiterium w Gloucester), wachlarzowe – najstarsze krużganki w Gloucester, 1360-1370 (← stalaktytowe, kap. Mariacka/ Henryka VII)
§ Zdaniem badaczy, żaden z krajów nie stworzył formy tak własnej i osobliwej. W okresie gotyku ograniczał się wyłącznie do obszaru wyspy
§ Przyczyny popularności stylu:
o Mogła mieć wpływ epidemia dżumy w latach 1348-1349. Ci co przeżyli odwrócili się od przesadnego luksusu
o Spadła liczba kamieniarzy – potrzebna była lepsza organizacja pracy
jagodatruskawka