Cukrzyca opracowanie.doc

1.CO TO JEST CUKRZYCA?

Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) to grupa chorób i metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki.

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Najczęstsze postacie cukrzycy wynikają z upośledzenia/zaprzestania wydzielania związanego z uszkodzeniem/zniszczeniem komórek beta w wyspach trzustki skutkujących niedoborem insuliny w cukrzycy typu 1, ze zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność) wymagającej nadmiernej ilości przekraczającej zdolność wydzielania w cukrzycy typu 2, bądź ze zmian hormonalnych związanych z okresem ciąży w cukrzycy ciężarnych.

Zasadą współczesnej terapii cukrzycy jest leczenie wszystkich zaburzeń towarzyszących chorobie, a nie tylko kontrola gospodarki węglowodanowej. Dążenie do normalizacji masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, właściwa dieta, leczenie częstych w cukrzycy zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego i innych chorób układu krążenia oraz utrzymywanie glikemii w przedziale wartości możliwie najbardziej zbliżonym do niecukrzycowych (normo-glikemii) zmniejsza ryzyko rozwoju.

2.BUDOWA I FUNKCJE TRZUSTKI

2.1. Budowa anatomiczna trzustki

Składa się z głowy, objętej pętlą dwunastnicy, trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i lewej nerki. Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrz wydzielniczej części trzustki, uchodzą jako przewód trzustkowy główny (przewód Wirsunga) na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera), najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga.
        Trzustka jest drugim, co do wielkości po wątrobie gruczołem wydzielniczym w jamie brzusznej. Większa część gruczołu produkuje i uwalnia do przewodu pokarmowego bezcenne enzymy trawiące cukry, białka i tłuszcze (lipaza, amylaza, trypsyna, chymotrypsyna). Część wewnątrzwydzielnicza gruczołu działa jak hormonalny gruczoł dokrewny. Wytwarza i uwalnia do krwi wiele ważnych hormonów, w tym insulinę, glukagon, polipeptyd trzustkowy i somatostatynę. Trzustka jest narządem gruczołowym położonym w nadbrzuszu, poprzecznie, za żołądkiem. Waży od 60 do 125 gramów.
 

2.2. Rola trawienna trzustki

Chociaż narząd pełni funkcję hormonalnego gruczołu dokrewnego, czyli wytwarza i wprowadza do krwi wymienione wyżej hormony - to w przeważającej części swej masy odgrywa niezwykle ważną rolę producenta enzymów trawiennych. Większa część gruczołu wytwarza enzymy bezcenne dla trawienia białka, cukrów (weglowodanów) i tłuszczy. Sa to tzw. trawienne soki trzustkowe, które w ilości ok. 1,5 litra są odprowadzane codziennie do przewodu pokarmowego, ściślej mówiąc - do dwunastnicy.



 

2.3. Wyspy Langerhansa – miejsce produkcji insuliny i glukagonu

Wytwarzaniem i wydzielaniem do krwi hormonów, pełnią komórki zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych wyspami Langerhansa. Wyspy te są rozrzucone w całej trzustce - jest ich około miliona, a ich łączna masa stanowi zaledwie 2% masy całego gruczołu. W obrębie wysp Langerhansa wyróżnia się 3 rodzaje komórek: A, B, i D. W komórkach A wytwarzany jest glukagon, w komórkach B insulina, w D-somatostatyna. Najwięcej w wyspach Langerhansa jest komórek B – stanowią ok. 80% ogółu komórek wysp. Produkowany przez nie hormon - insulina jest bardzo ważnym regulatorem organizmu decydującym o zużytkowaniu i magazynowaniu składników pokarmowych, a zwłaszcza o tempie spalania podstawowego paliwa organizmu, jakim jest cukier prosty - glukoza.
 

2.4. Rola insuliny
Insulina jest hormonem o budowie białkowej, który reguluje przemianę cukrów oraz białek i tłuszczów. Insulina jest bowiem „kluczem” chemicznym otwierającym drogę glukozy do wnętrza komórek (np. komórek wątrobowych, mięśniowych, czy mózgu). Zwiększa to wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie odpowiednio do zapotrzebowania na wysiłek fizyczny, czy umysłowy. Osoby chore na cukrzycę, której istotą jest niedobór insuliny, muszą codziennie lub kilka razy dziennie przyjmować insulinę w postaci zastrzyków albo leki, które pobudzają trzustkowe wydzielanie insuliny.

 

2.5. Glikogen, czyli jak powstaje „zapasowe paliwo"

Jeśli bieżące potrzeby energetyczne są zaspakajane - insulina inicjuje wytwarzanie w wątrobie (i w mięśniach) - zapasów „paliwa” dla komórek ciała. Jest nim wytwarzany z glukozy wielocukier – glikogen (zwany niekiedy ludzką skrobią). Glikogen w razie potrzeby, jeżeli wystąpi niedobór glukozy w płynach ustrojowych czy tkankach, rozpada się pod wpływem wspomnianego już hormonu glukagonu i uwalnia potrzebną glukozę.

2.6.Jeżeli trzustka zaprzestanie wytwarzać insulinę

Wówczas komórki najważniejszych i wysoce energochłonnych narządów – mózgu, mięśni, serca, wątroby zaczynają głodować, a niewykorzystane paliwo komórkowe - glukoza gromadzi się bezużytecznie we krwi. Ten patomechanizm inicjuje cukrzycę. Powodem zaprzestania produkcji insuliny jest najczęściej przewlekłe zapalenie trzustki. Natomiast
Ostre zapalenie trzustki jest wynikiem toksycznych uszkodzeń i zaburzenia działania naturalnych systemów obronnych. Wskutek tego występuje wylew enzymów trawiennych, które produkuje trzustka. Następstwem wylewu jest samostrawienie i martwica jej miąższu. Oznacza to całkowite zaburzenie w/w niezwykle ważnych funkcji fizjologicznych narządu.

3. ROZPOZNANIE CUKRZYCY

Rozpoznanie cukrzycy w fazie nasilonych zaburzeń metabolicznych nie powinno nastręczać trudności do tego stopnia, że obecność tej choroby mogą stwierdzić sami pacjenci lub ich rodziny, pod warunkiem, że wcześniej zetknęli się z podobnymi objawami u innych członków swoich rodzin czy znajomych.

Typowe objawy kliniczne, które powinny wzbudzać niepokój, to: osłabienie, senność, utrata masy ciała, zwiększone pragnienie (do kilku litrów dziennie więcej niż dotychczas), zwiększona ilość oddawanego moczu, nawracające drożdżakowe infekcje w okolicach narządów płciowych, w skrajnych przypadkach - wyczuwalny zapach acetonu w wydychanym przez chorego powietrzu, śpiączka.

Nasilenie i współistnienie poszczególnych objawów mogą być różne; zależy to od typu cukrzycy, czasu jej trwania przed ustaleniem rozpoznania i predyspozycji osobniczych.
W ewidentnych klinicznie przypadkach postawienie diagnozy nie budzi wątpliwości. By ją potwierdzić, należy wykonać badania laboratoryjne, które wymieniono w standardach rozpoznawania cukrzycy opracowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne w 1997 roku i przyjęte przez Światową Organizację Zdrowia w 1999 roku.

Prawidłowa glikemia na czczo jest mniejsza niż 110 mg% (6,1 mmol/l).
Cukrzycę rozpoznaje się, gdy 2-krotnie zostaną wykazane wartości glikemii na czczo równe lubprzekraczające126mg% (7,0 mmol/l).
Stężenia cukru mieszczące się w granicach podanych wyżej wartości, czyli między 110 mg% a 125 mg% (6,1-7,0 mmol/l), określa się jako nieprawidłową glikemię na czczo.
 

Ponadto, cukrzycę można rozpoznać na podstawie 2-krotnego stwierdzenia stężenia cukru we krwi wynoszącego, co najmniej 200 mg% w próbkach krwi pobranych o dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu, jaki upłynął od przyjęcia posiłku.

W przypadkach budzących wątpliwości diagnostyczne zaleca się badanie glikemii 2 godziny po doustnym teście obciążenia 75,0 g glukozy rozpuszczonej w wodzie (ok. 300 ml).
U chorego na cukrzycę stężenie cukru we krwi 120 minut po wykonaniu tego testu wynosi 200 mg% i więcej.
U osób zdrowych w 120 minucie glikemia nie powinna przekraczać 140 mg%. Stężenie cukru między 140 a 200 mg% (tj. między 7,8 mmol/l a 11,1 mmol/l) jest podstawą do rozpoznania stanu upośledzonej tolerancji glukozy.

Reasumując, cukrzycę można rozpoznać, mierząc (w nawiasach podano wartości potwierdzające obecność choroby):

1.      2-krotnie glikemię na czczo (≥ 126 mg%, czyli ≥ 7,0mmol/l);

2.      w teście obciążenia 75,0 glukozy (w 120. min ≥ 200 mg%, czyli ≥ 11,1 mmol/l);

3.      2-krotnie glikemię przygodną - o dowolnej porze niezależnie od posiłku (≥ 200 mg%, czyli ≥ 11,1mmol/l).

Pomocnym badaniem, którego wynik może potwierdzić podejrzenie choroby, jest badanie cukromoczu, czyli glikozurii. Każda ilość cukru wydalanego drogą nerek wymaga pogłębienia diagnostyki. Można także posłużyć się badaniem stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c) - wynik powyżej 6,0% również powinien spowodować dalsze postępowanie diagnostyczne.

4.ODMIANY CUKRZYCY

4.1. Cukrzyca typu I

Cukrzyca typu 1 ujawnia się zwykle, (choć nie jest to zasadą) u ludzi młodych lub u dzieci.

W tym typie cukrzycy trzustka jest uszkodzona przez proces chorobowy i nie produkuje insuliny. W pewnym stopniu jest to choroba dziedziczna (o podłożu genetycznym). Pewne czynniki środowiskowe (wirusy, substancje chemiczne, leki) mogą powodować wyzwolenie reakcji w organizmie, która w końcu doprowadzi do cukrzycy.

Stężenia glukozy we krwi są wysokie, a mimo to organizm wytwarza glukozę z białek i tłuszczów.

Produktem ubocznym tej przemiany są ciała ketonowe - to one zmieniają zapach moczu i mogą spowodować kwasicę i śpiączkę.

Objawy, które możesz obserwować u siebie to:

·         zwiększone pragnienie,

·         częste, obfite oddawanie moczu,

·         senność,

·         mogą pojawić się powracające zakażenia skóry i jamy ustnej,

·         może pogorszyć się ostrość widzenia.

Obecnie dostępne są insuliny w systemach do jej podawania, które pozwalają skutecznie leczyć cukrzycę. Żeby leczenie insuliną powiodło się, będziesz zastępować naturalne działanie trzustki odpowiednio dawkując insulinę. Leczenie musi być tak dobrane, by stężenie glukozy było podobne do obserwowanego u osób bez cukrzycy. To właśnie zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje po latach powikłania cukrzycy.

4.2. Cukrzyca typu II

·  Cukrzyca typu 2 ujawnia się zwykle w starszym wieku.

·  W tym typie cukrzycy trzustka także ulega uszkodzeniu, ale proces jest dużo wolniejszy niż w cukrzycy typu 1.

·  Insulina jest produkowana, ale nie jest wydzielana w odpowiednich ilościach wtedy, kiedy we krwi jest nadmiar glukozy.

·  Insulina może także słabiej działać i komórki nie pobierają wystarczającej ilości glukozy.

·  Wiadomo, że pewne sytuacje czy zdarzenia mogą sprzyjać rozwojowi cukrzycy typu 2 (są to tak zwane czynniki ryzyka cukrzycy typu 2). Czynnikami ryzyka są: otyłość, siedzący tryb życia, nieodpowiednia dieta, nadciśnienie tętnicze. Cukrzyca typu 2 jest również w pewnym stopniu dziedziczna.

·  Ponieważ w cukrzycy typu 2 nie dochodzi do całkowitego niedoboru insuliny, stężenie glukozy we krwi rośnie powoli, a organizm przystosowuje się do coraz większego stężenia cukru. Z tego względu objawy, które możesz u siebie obserwować, mogą być takie same jak w cukrzycy typu 1, ale są mniej nasilone.

·  Leczenie cukrzycy  typu 2 rozpoczyna się starannie dobraną dietą i od dobrze dostosowanego wysiłku fizycznego (czyli zmianą stylu życia).

·  W miarę postępu choroby cukrzycę leczy się dietą, wysiłkiem fizycznym, a następnie tabletkami przeciwcukrzycowymi i insuliną.

·  W miarę upływu choroby zachodzi konieczność włączenia doustnych leków cukrzycowych wspomagających działanie trzustki lub poprawiające działanie insuliny. Leki te przyjmuje się doustnie.

·  U wielu osób po pewnym czasie trwania choroby konieczne jest stosowanie insuliny dla osiągnięcia prawidłowej kontroli cukru.

·  Jest wielu pacjentów, każdy z nich choruje trochę inaczej i wymaga innych rozwiązań (innego leczenia). Cel jednak, tak samo jak w przypadku cukrzycy typu 1, jest jeden - utrzymywanie stężenia glukozy na zakładanym poziomie i niedopuszczanie do rozwoju powikłań cukrzycy.

4.3. Cukrzyca ciężarnych

Kobiety z cukrzycą mogą zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko pod warunkiem przestrzegania pewnych środków ostrożności.

Im bardziej metabolizm matki podczas ciąży odbiega od normy, tym większe zagrożenie dla dziecka. Ponieważ w łożysku dochodzi do wymiany składników między krwią matki i płodu, stężenie glukozy we krwi będzie u matki i płodu identyczne. Dorosły człowiek może tolerować okresowe zmiany stężenia glukozy we krwi, ale te same zmiany stanowią zagrożenie dla normalnego rozwoju płodu.

Dobra kontrola stężenia cukru we krwi jest więc bardzo ważna jeszcze przed zajściem w ciążę. Zaleca się planowanie ciąży. Celem leczenia cukrzycy w ciąży jest utrzymanie prawidłowych poziomów cukru we krwi, zbliżonych do poziomu cukru u zdrowego człowieka (normoglikemia). Na czczo poziom ten nie powinien przekraczać 95 mg/dl (5,3 mmol/l), a HbA1c - 6,1%. Ciśnienie tętnicze nie powinno przekraczać wartości 130/80 mmHg. Pierwszych 7-8 tygodni od poczęcia jest szczególnie ważne, ponieważ w tym czasie formuje się wiele narządów dziecka.

Pamiętaj!

Kobiety powinny dużo wcześniej przed planowaną ciążą myśleć o urodzeniu zdrowego dziecka i przez cały czas mieć dobrze wyrównaną cukrzycę, gdyż to właśnie jest najważniejszy czynnik, który decyduje o urodzenia zdrowego dziecka.

Cukrzyca ciężarnych

Może się tak zdarzyć, że w czasie ciąży ujawni się cukrzyca typu 1 lub typu 2, ale może się też okazać, że cukrzyca minie po okresie połogu, kiedy cofają się zmiany hormonalne związane z ciążą - mówimy wtedy o tzw. cukrzycy ciężaranych.

Około 30-40% kobiet, u których stwierdzono cukrzycę ciężarnych, po około 15-20 latach zachoruje na cukrzycę.

Ryzyko wystąpienia cukrzycy w rodzinie

Nie obawiaj się! Twoje dzieci mogą dziedziczyć jedynie predyspozycję do wystąpienia cukrzycy, ale może się ona nigdy nie ujawnić. W tabeli poniżej znajdziesz informacje o stopniu zagrożenia.

(na podstawie pracy prof. J. Tatonia "Jak żyć z cukrzycą wymagającą wstrzyknięć insuliny?" - 2001)

DIA/26/05-07/05-08

...