Homo.pdf

SK ġ D NASZ LUDZKI RÓD

Jak Homo podbił Ļ wiat

Homo sapiens opu Ļ cił Afryk ħ 200 tysi ħ cy lat temu i błyskawicznie opanował wszystkie l Ģ dy.

Uczeni wci ĢŇ usiłuj Ģ wyja Ļ ni ę , dlaczego inne hominidy tak szybko ust Ģ piły mu pola.

BRUNO D. COT

L’Express, 13.12.2004

Smukła, raczej wysoka sylwetka i miła g ħ ba: proste czoło, harmonijny układ cz ħĻ ci twarzy,

nowatorski podbródek. I oczywi Ļ cie to co najwa Ň niejsze: wyj Ģ tkowa budowa mózgoczaszki

(o pojemno Ļ ci 1350 cm sze Ļ ciennych), której mog Ģ mu pozazdro Ļ ci ę wszystkie inne

hominidy. Tak mo Ň na by w skrócie naszkicowa ę portret gatunku Homo sapiens .

My, ludzie współcze Ļ ni, nale Ň ymy do rodzaju Homo , którego historia liczy jakie Ļ 2,5 miliona

lat. To ogromna rodzina, która obejmuje takie gatunki, jak Homo habilis , Homo rudolfensis,

Homo ergaster, Homo heidelbergensis i przede wszystkim Homo erectus . Wiele osobników i

grup ró Ň ni Ģ cych si ħ ze wzgl ħ du na budow Ģ morfologiczn Ģ , stopie ı rozwoju kultury czy

miejsce zamieszkania. Paleoantropolodzy wci ĢŇ spieraj Ģ si ħ o ich pochodzenie. – Badanie

naszych korzeni nigdy nie jest zupełnie obiektywne – uprzedza Jean-Jacques Hublin, profesor

w Instytucie Maksa Plancka w Lipsku. – A Ň do lat 70. dominowała bardzo linearna wizja

ewolucji przypominaj Ģ ca wspaniały pochód ku nowoczesno Ļ ci. Potem to wyobra Ň enie

zmieniło si ħ na rzecz „schematu krzaczastego”, z którego ostatecznie przetrwała tylko jedna

linia – ta z Homo sapiens .

Po Ň egnanie z Afryk Ģ

Dzi Ļ Ļ cieraj Ģ si ħ dwie koncepcje pojawienia si ħ człowieka. Pierwsza z nich, tak zwana

hipoteza multiregionalna, głosi, Ň e populacje naszych przodków rozsiane po całym globie

ewoluowały niezale Ň nie od siebie, by w ko ı cu rozwin Ģ ł si ħ z nich Homo sapiens .

Konkurencyjna teoria bywa okre Ļ lana jako Out of Africa (Po Ň egnanie z Afryk Ģ ), arka Noego

albo model zast ħ powania – zale Ň nie od upodoba ı filmowych, biblijnych czy te Ň naukowych

jej zwolenników. Zakłada ona, Ň e istniała tylko jedna populacja, której kołysk Ģ była Afryka,

sk Ģ d jej przedstawiciele rozeszli si ħ po całym Ļ wiecie. Ta ekspansywna populacja miała do Ļę

szybko zaj Ģę cały Ļ wiat, ruguj Ģ c wszystkie inne. Kto ma racj ħ ? Hipotez ħ o wspólnym

afryka ı skim pochodzeniu ludzko Ļ ci popiera dzi Ļ wi ħ kszo Ļę paleoantropologów, a ponadto

zyskała ona wsparcie ze strony biologii molekularnej. Od momentu odkrycia struktury DNA

w 1953 r. naukowcy porównuj Ģ sekwencje genów ró Ň nych organizmów. Te relacje pozwoliły

udowodni ę nasze niezwykłe pokrewie ı stwo z szympansami.

W 1987 r. ekipa badaczy z uniwersytetu w Berkeley, na czele której stała Rebecca Cann,

porównała DNA mitochondrialne (dziedziczone wył Ģ cznie po matce) setek osób z pi ħ ciu

kontynentów. Konkluzja była taka: wszyscy pochodzimy od tej samej Ewy, która Ň yła w

Afryce przed 150 tys. lat! Te badania bardzo mocno wówczas krytykowano. Nowsze

odkrycia, tym razem dotycz Ģ ce linii m ħ skiej (DNA chromosomu Y), potwierdziły ówczesn Ģ

konstatacje. – Wykazuj Ģ one, Ň e Homo sapiens narodził si ħ przed niespełna 200 tys. lat gdzie Ļ

mi ħ dzy Afryk Ģ a Bliskim Wschodem. Co do reszty, bardziej dokładne stwierdzenia byłyby

ryzykowne – zastrzega André Langaney, genetyk, wykładowca na uniwersytecie w Genewie.

– Genetyka wykazuje zwłaszcza, Ň e ta „pierwotna populacja” była relatywnie mało liczebna .

Bez w Ģ tpienia mie Ļ ciła si ħ w przedziale od 80 do 100 tys. osób.

Pomógł nam chłód

– Przez długi czas multiregionalizm zyskiwał uznanie zwolenników teorii rasowych. Za to

hipoteza „Po Ň egnania z Afryk Ģ ” odniosła sukces w Ameryce, gdzie poj ħ cie ludu wybranego

wywołuje du Ň y odd Ņ wi ħ k – mówi, nieco upraszczaj Ģ c, Pascal Picq, paleoantropolog z Collge

de France. Obecnie wi ħ kszo Ļę specjalistów skłania si ħ ku teorii jednej kołyski, nawet przy

zało Ň eniu, Ň e było kilka fal migracji z tego obszaru. Ten schemat znalazł potwierdzenie w

odkryciu dokonanym w czerwcu 2003 r. w małej etiopskiej wsi Herto, gdzie ekshumowano

najstarszego współczesnego anatomicznie człowieka (szcz Ģ tki sprzed 160 tys. lat). To

osobnik jeszcze niezupełnie współczesny, lecz na wła Ļ ciwej drodze, aby nim by ę – jak okre Ļ la

to jeden z jego „ojców”, Amerykanin Tim White z uniwersytetu w Berkeley.

– Pój Ļę zobaczy ę , co jest po drugiej stronie wzgórza, to oznaka nowoczesno Ļ ci, która od

pocz Ģ tków Homo sapiens a Ň po nasze czasy pozostała niezmienna – zauwa Ň a doktor Marylne

Patou-Mathis, badaczka prehistorii w CNRS (francuski odpowiednik PAN – przyp. FORUM).

Ale jakie szlaki mogli obra ę nasi dalecy przodkowie, opuszczaj Ģ c Afryk ħ ? Zdaniem

niektórych przekroczyli oni Gibraltar. Inni kre Ļ l Ģ szlak z Tunezji na południe Włoch albo

przez Bosfor i Cie Ļ nin ħ Dardanelsk Ģ . Jednak najbardziej prawdopodobna jest trasa

wschodnia: przez obszar Lewantu, a nast ħ pnie Turcj ħ , wybrze Ň e Morza Czarnego, by dotrze ę

do Europy. Tego rodzaju podró Ň znajduje potwierdzenie w znaleziskach na tych obszarach –

w Bułgarii czy w Rumunii, a przede wszystkim w Izraelu, gdzie w Qafzeh odkryto ko Ļ ci ludzi

sprzed 100 tysi ħ cy lat.

Tego rodzaju przemieszczenia populacji w stron ħ Europy w epoce czwartorz ħ du (obejmuj Ģ cej

ostatnie dwa miliony lat) znajduj Ģ te Ň uzasadnienie w zmianach klimatycznych. W długim

okresie zmienno Ļę klimatu wyra Ň a si ħ poprzez nast ħ powanie kolejno po sobie faz

zlodowacenia i ocieplenia (glacjały oraz interglacjały). W tym pierwszym przypadku

krajobraz jest suchy, pojawiaj Ģ si ħ rozległe stepy z niewielkimi zaro Ļ lami. Druga faza,

bardziej umiarkowana klimatycznie, oznacza ekspansj ħ lasów, co sprzyja rozwojowi du Ň ej

zwierzyny i bardziej zró Ň nicowanej szaty ro Ļ linnej. – Okres chłodny, gdy istniej Ģ wielkie

odkryte równiny, sprzyjał ekspansji człowieka – zauwa Ň a Francesco d’Errico z Instytutu

Prehistorii i Geologii Czwartorz ħ du w Bordeaux.

Tak wi ħ c pojawieniu si ħ niemal współczesnego człowieka w Europie pomogła faza

przej Ļ ciowa mi ħ dzy glacjałem a interglacjałem – na granicy plejstocenu Ļ rodkowego i

górnego. Od tej pory nowe terytoria były zdobywane galopem, bo ju Ň po upływie 50 tys. lat

Homo sapiens w ħ drował sobie po wi ħ kszo Ļ ci l Ģ dów. Dotarł na Daleki Wschód (odkrycie

Ļ ladów człowieka sprzed około 70 tysi ħ cy lat w grocie Zhoukoudian w Chinach), do Azji

Południowo-Wschodniej (licz Ģ ca 40 tysi ħ cy lat czaszka z Niah na wyspie Borneo) oraz na

południe globu, w tym na cz ħĻ ci kontynentu ameryka ı skiego.

Zaludnienie Ameryki Północnej (USA i Kanada) to sprawa bardziej problematyczna: czy

ludzie przybyli tu pieszo z Syberii, poprzez Cie Ļ nin ħ Beringa, a mo Ň e jednak drog Ģ morsk Ģ

wzdłu Ň wybrze Ň y azjatyckich? Badacze jeszcze nie rozstrzygn ħ li tej dyskusji.

Ale ekspansja współczesnego człowieka na całym Ļ wiecie nie była podbojem dziewiczego

terenu. Przed jego przybyciem wi ħ kszo Ļę kontynentów była zaludniona przez osobniki

pochodz Ģ ce od Homo erectus , jak cho ę by w Indonezji na wyspie Jawa, gdzie Ň yli ludzie z

Solo (od nazwy małej rzeczki). Pojawili si ħ tam przed ponad milionem lat, a zanikli jakie Ļ 30

tys. lat temu. Co si ħ stało? Czy doszło do spotkania z Homo sapiens , konfrontacji, nawet

eksterminacji? Nikt tego nie wie. Ale ten sam problem powtarza si ħ te Ň gdzie indziej, w

Europie, gdzie Ň ył najlepiej znany z naszych ówczesnych towarzyszy: Homo neandertalensis .

Podbój i rozbój

Pierwotnie uznano go za podgatunek Homo sapiens , jednak wraz z post ħ pem nauki

neandertalczyk zyskał na znaczeniu. Bez w Ģ tpienia umiał mówi ę , a przynajmniej był do tego

przystosowany morfologicznie. Inne oznaki Ļ wiadcz Ģ ce o zaawansowanej ewolucji:

neandertalczyk jako pierwsza istota nie tylko grzebał zmarłych, lecz był tak Ň e bardzo sprawny

manualnie. W jego epoce (od 200 do 30 tysi ħ cy lat temu) rozwin ħ ła si ħ m.in. skomplikowana

obróbka kamienia.

W momencie wygini ħ cia ten daleki kuzyn dzielił Europ ħ z Homo sapiens , okre Ļ lanym jako

człowiek z Crô-Magnon. Czy Ň yli obok siebie? – Trudno uwierzy ę , Ň e si ħ ze sob Ģ nie mieszali,

nawet je Ļ li rzadko przebywali w bliskim s Ģ siedztwie – mówi André Langaney. Ale przyznaje:

Nigdy nie udało si ħ odkopa ę człowieka współczesnego i neandertalczyka we wspólnym

grobie, cho ę wykopaliska s Ģ czasem oddalone od siebie o zaledwie 20 kilometrów…

Niektórzy specjali Ļ ci id Ģ dalej, Ň ywi Ģ c przekonanie, Ň e neandertalczyk nie sprostał trudnym

warunkom klimatycznym, a w ko ı cu został wyniszczony przez bardziej rozwini ħ tego

człowieka współczesnego. Ale czy kiedy neandertalczyk odszedł, pozostali Ļ my na Ļ wiecie

sami? Tak, odpowiadali najwybitniejsi uczeni, dopóki w 2004 r. nie wybuchła naukowa

bomba na wyspie Flores. – To odkrycie oznacza rewolucj ħ , która wstrz ĢĻ nie wszelkimi

schematami ewolucji rodzaju Homo – nie kryje entuzjazmu Hublin.

28 pa Ņ dziernika ub.r. na łamach pisma „Nature” mi ħ dzynarodowa ekipa badaczy pod

kierownictwem Petera Browna z Uniwersytetu Nowej Anglii w Armidale (Australia) ogłosiła

odkrycie nowego gatunku pod nazw Ģ Homo floresiensis , który miałby wywodzi ę si ħ od Homo

erectus i mógł Ň y ę jeszcze przed 15 tysi Ģ cami lat! Na małej indonezyjskiej wyspie Flores

naukowcy wykopali siedem szkieletów „hobbitów” – jak przezwano te istoty na cze Ļę

bohaterów „Władcy pier Ļ cieni” J.R.R. Tolkiena. Te zadziwiaj Ģ ce dwuno Ň ne stworzenia

wyró Ň niaj Ģ si ħ tak Ň e karzełkowatymi rozmiarami ciała: niewiele ponad metr wysoko Ļ ci, mózg

wielko Ļ ci kokosa (380 centymetrów sze Ļ ciennych) oraz naprawd ħ piórkowa waga (niecałe 30

kilogramów)!

Pocz Ģ tkowo badacze s Ģ dzili, Ň e chodzi tu o dzieci, ale badania stanu uz ħ bienia wykazały, Ň e

s Ģ to osobniki dorosłe. Co wi ħ cej, cho ę ich mózg był tak mały, do złudzenia przypominał

mózg gatunku Homo erectus . Byli wi ħ c oni jego zmniejszonymi potomkami. To zjawisko,

okre Ļ lane mianem karłowato Ļ ci wyspiarskiej, jest dobrze znane: na wyspie, gdzie ekosystem

jest zamkni ħ ty, a wi ħ c tak Ň e mało zró Ň nicowany, niewielki rozmiar ciała mo Ň e by ę atutem w

walce o ograniczone zasoby Ludzie z Flores, tak jak neandertalczycy, jednak wygin ħ li,

pozostawiaj Ģ c nam Ļ wiat w niepodzielnym władaniu.

Artykuł dost ħ pny w sieci do 15.03.2005

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: