20 000 mil podmorskiej zeglugi.pdf

Juliusz Verne

20 000 mil

podmorskiej Ŝeglugi

Tytuł oryginału francuskiego ,,Vingt mille lieues sous les mers”

PrzełoŜył z języka francuskiego: Bolesław Kielski

Słowo wstępne

Często spotkać się moŜna ze zdaniem, Ŝe Juliusz Verne opisał w swej powieści łódź

podwodną na wiele lat przed wprowadzeniem w Ŝycie Ŝeglugi podmorskiej. Wiele

ludzi sądzi, Ŝe w epoce, w której Ŝył ten znakomity francuski autor powieści

fantastycznych (Verne urodził się w roku 1828), podróŜe podmorskie były jeszcze

takim samym nie urzeczywistnionym marzeniem, jak loty międzyplanetarne.

Mniemanie to jest całkowicie błędne, tak jak niesłuszne jest szukanie źródeł powieści

Verne’a w samej tylko fantazji autora.

JuŜ na wiele, wiele setek lat przed Verne’em — bo w czasach staroŜytnych —

ludzie marzyli o podniebnych lotach i eskapadach, podmorskich, śnili o ujarzmieniu

tych dwóch Ŝywiołów — powietrza i wody — które stały się dostępne człowiekowi

dopiero dzięki zawrotnemu rozwojowi techniki, jaki przyniósł wiek XIX naszej ery.

Wielki włoski malarz Ŝyjący na przełomie XV i XVI wieku, Leonardo da Vinci,

który był jednocześnie genialnym rzeźbiarzem, pisarzem, architektem i inŜynierem,

sporządził pierwsze, plany i szkice machin latających i podwodnych statków. Po nim

powstało jeszcze wiele projektów i nieforemnych modeli łodzi podmorskich, zanim

człowiek odwaŜył się na pierwszą próbę króciutkiej podróŜy pod powierzchnią wody

w dziwacznej kulistej łupinie. Taki bowiem kształt miała pierwsza na świecie „łódź

podwodna” skonstruowana na pół przeszło wieku przed przyjściem na świat Juliusza

Verne’a.

Były to lata walk kolonii Ameryki Północnej z Anglią, lata wojny o niepodległość i

utworzenie Stanów Zjednoczonych. Koloniści amerykańscy nie posiadali prawie

wcale floty i nie mogli

skutecznie przeciwdziałać coraz to nowym transportom wojsk, które Anglia

przysyłała do Ameryki, aby zdusić powstanie w koloniach. Wtedy to Amerykanin

Dawid Bushnell skonstruował w roku 1775 kulistą drewnianą łódeczką podwodną,

którą nazwano „śółwiem Amerykańskim”. W „śółwiu” było miejsce dla jednego

tylko człowieka, który własnymi rakami wprawiał w ruch śrubą napadową łódki.

„śółw” podkradał się cichcem do nieprzyjacielskiego statku i częstował go pod wodą

bardzo prymitywną miną. Oczywiście skutki takich ataków podwodnych nie były zbyt

groźne dla angielskich okrętów.

W dwadzieścia lat później konstruktor pierwszych statków parowych Robert Fulton

zbudował podwodną drewnianą łódką o ręcznym napędzie, ale juŜ na osiem osób.

Produkcją masową takich łodzi zaproponował ówczesnej rewolucyjnej Francji, która

musiała się wtedy bronić przeciwko wszystkim niemal królom Europy. Projekt ten,

który mógł być wykorzystany do walki z flotą angielską, nie znalazł jednak

zrozumienia u admiralicji francuskiej. Łódź Fultona nazywała się „Nautilus”; takim

samym mianem w „Dwudziestu tysiącach mil podmorskiej Ŝeglugi” Verne’a kapitan

Nemo ochrzci swój okręt podwodny.

Wiek XIX — wiek pary i rewolucyjnego postępu techniki związanego z rozwojem

kapitalizmu — przyniósł bardzo liczne badania i eksperymenty w dziedzinie Ŝeglugi

podmorskiej. W roku 1863 — na siedem lat przed wydaniem przez Verne’a

„Dwudziestu tysięcy mil podmorskiej Ŝeglugi” — dwaj Francuzi, Karol Brun i

Ludwik Bourgois, zbudowali w stoczni Rochefort wielką łódź podwodną,, mającą

czterdzieści dwa metry długości. Kadłub jej był juŜ z Ŝelaza, a motor poruszany

spręŜonym powietrzem. W tym samym roku amerykański konstruktor Alstitt pierwszy

rzucił myśl zastosowania dwóch motorów w łodzi podwodnej: parowego — do jazdy

na powierzchni morza, i elektrycznego — do poruszania się w głębinach morskich.

Juliusz Verne, który pilnie śledził wszystkie osiągnięcia współczesnej nauki i

techniki i zanim zabrał się do pisania którejkolwiek ze swych powieści fantastycznych,

długie tygodnie trawił na lekturze artykułów i ksiąŜek naukowych — skwapliwie

podchwycił pomysł wykorzystania energii elektrycznej do celów podróŜy podwodnych.

Jego „Nautilus” .jest całkowicie zelektryfikowany.

W ten sposób fantastyczny okręt podmorski kapitana Nemo wyprzedził o dobre

dziesięć lat rzeczywiste łodzie podwodne o napędzie elektrycznym, skonstruowane

około 1880 roku przez znakomitego uczonego rosyjskiego Stefana Drzewieckiego,

Francuza — Zede, Anglika — Campbella i innych.

Juliusz Verne począł tworzyć swe fantastyczno–naukowe i podróŜnicze powieści w

roku 1863. W roku tym ukazała się jego ksiąŜka „Pięć tygodni w balonie”, która z

miejsca zjednała autorowi rzesze wielbicieli. Odtąd, aŜ do śmierci pisarza (Verne

umarł w roku 1905), sypią się jedna po drugiej dziesiątki ksiąŜek o przeróŜnych

wyprawach i podróŜach, rodzą się w wyobraźni pisarza setki bohaterów odwaŜnie

zapuszczających się w nie zbadane i niebezpieczne tereny środkowej Afryki, w mroźne

obszary podbiegunowe, w głębiny oceanów, w tchnące niesamowitą grozą i pustką

przestrzenie międzygwiezdne, w tajemnicze wnętrze Ziemi…

Wkrótce po ogłoszeniu swej pierwszej ksiąŜki Verne stał się jednym z

najpoczytniejszych wśród młodzieŜy całego świata pisarzy. Wplatając w Ŝywą,

awanturniczą akcję swych powieści ciekawe wiadomości z geografii,

przyrodoznawstwa, fizyki i chemii, krasząc przygody swych bohaterów pogodnym,,

iście francuskim dowcipem, puszczając wodze swej nieokiełznanej fantazji — Verne

potrafił porwać i zainteresować czytelników, przelać w nich własny zapał do wiedzy,

badań i odkryć. Wielu późniejszych znakomitych naukowców i podróŜników Ŝyło w

młodości pod urokiem jego ksiąŜek i w nich znalazło podnietą do poświęcenia swego

Ŝycia nauce.

I choć dzisiaj znaczna część pomysłów i opisów Verne’a trąci myszką, choć

rzeczywistość, w której Ŝyjemy, wykroczyła juŜ w wielu punktach poza granice

nakreślone fantazją tego pisarza, jego ksiąŜki zachowują dla nas nadal świeŜość i

czar wielkiej przygody w cudownej krainie nauki.

Zdzisław Ryłko

Część pierwsza

Rozdział I

Uciekająca skała

Wszyscy zapewne pamiętają owo przedziwne, niewytłumaczone i

niewytłumaczalne zjawisko, które miało miejsce w 1866 roku. Nieprawdopodobne

plotki krąŜyły wśród mieszkańców miast portowych i niepokoiły umysły szerokiej

publiczności, wstrząsając szczególnie silnie wyobraźnią ludzi bezpośrednio

związanych z morzem. Do najwyŜszego stopnia zainteresowali się tą sprawą

europejscy i amerykańscy kupcy, armatorzy * , kapitanowie statków, szyprowie,

następnie oficerowie marynarki wojennej wszystkich bander świata, wreszcie rządy

wielu państw połoŜonych na obu kontynentach.

Od pewnego czasu, mianowicie, statki zaczęły spotykać na pełnym morzu „coś

ogromnego”, jakiś długi, wrzecionowaty, niekiedy fosforyzujący przedmiot, bez

porównania większy i szybciej się poruszający niŜ wieloryb.

Dzienniki okrętowe zgadzały się na ogół dość dokładnie w opisie wyglądu tego

przedmiotu czy teŜ stworzenia; wszystkie stwierdzały kształt, nieobliczalną szybkość

jego ruchów i niezwykłą moc Ŝywotną, w którą zdawał się być wyposaŜony. Jeśli to

był wieloryb, to przewyŜszał swym ogromem wszystkie gatunki, które dotychczas

sklasyfikowała nauka. Ani Cuvier, ani Lacépède, ani panowie Dumeril czy

Quatrefages * nie pozwoliliby sobie wmówić, Ŝe istnieje taki potwór — chyba Ŝe

ujrzeliby go na własne uczone oczy.

Biorąc pod uwagę przeciętną licznych obserwacji, a więc odrzucając zarówno zbyt

skromne, przypisujące nieznanemu przedmiotowi długość dwustu stóp, jak i zbyt

przesadzone, określające jego szerokość na milę * , długość — na trzy, godzono się

jednak, Ŝe stworzenie to — jeśli w ogóle istnieje — przewyŜsza rozmiarami

wszystko, co ichtiologowie * dotychczas znają.

JednakowoŜ niepodobna było w ogóle zaprzeczyć jego istnieniu. Przy dość

powszechnej u ludzi skłonności do wiary w cuda, łatwo zrozumieć, jakie wraŜenie w

całym świecie wywołało to nadprzyrodzone, zdawałoby się, zjawisko. Bajką jednak

nie moŜna było tego nazwać.

Istotnie bowiem 20 lipca 1866 roku parowiec „Gubernator Higginson”, naleŜący

do Linii Okrętowych Kalkuta–Burma, spotkał ową poruszającą się masę w odległości

dwóch mil na wschód od wybrzeŜy australijskich. Kapitan statku Baker przypuszczał

początkowo, Ŝe natknął się na nieznaną rafę. Zabierał się juŜ do dokładnego

oznaczenia połoŜenia geograficznego owej rafy, gdy nagle — z tego nieznanego

przedmiotu wytrysnęły ze świstem dwa słupy wody na wysokość stu pięćdziesięciu

stóp. Jeśli więc rzekoma skała nie była szczytem okresowo wybuchającego gejzeru * ,

znaczyłoby to, Ŝe „Gubernator Higginson” natknął się, oko w oko, na jakiegoś

nieznanego wodnego ssaka, wyrzucającego przez nozdrza fontanny wody zmieszane z

powietrzem i parą.

To samo zjawisko zaobserwowane zostało na wodach Oceanu Spokojnego 23 lipca

tegoŜ roku przez „Krzysztofa Kolumba” — statek naleŜący do Towarzystwa

Okrętowego Indii Zachodnich i Pacyfiku. Wieloryb ten przenosił się więc z miejsca

na miejsce z niebywałą szybkością, poniewaŜ „Gubernator Higginson” i „Krzysztof

Kolumb” widziały go w ciągu trzech dni w miejscach odległych od siebie o ponad

siedemset mil morskich.

W dwa tygodnie później o dwa tysiące mil dalej „Helvetia” naleŜąca do Kompanii

Narodowej i „Shannon” z Poczty Królewskiej, dwa statki płynące naprzeciw siebie na

Atlantyku, między Stanami Zjednoczonymi a Europą — zasygnalizowały sobie

wzajemnie potwora pod 42°15’ długości na zachód od południka Greenwich. Łączna

obserwacja pozwoliła rzekomo na określenie minimalnej długości zwierzęcia na

trzysta pięćdziesiąt stóp angielskich * , poniewaŜ zarówno „Helvetia”, jak i „Shannon”

były krótsze od niego, choć mierzyły po sto metrów od dzioba do rufy. Największe

zaś wieloryby napotykane w okolicach Wysp Aleuckich, Kulammak i Umgullick, nie

osiągały długości pięćdziesięciu sześciu metrów.

Głęboko poruszyły opinię publiczną te sprawozdania, nadsyłane jedno po drugim;

doszły do tego dalsze obserwacje poczynione z pokładu transatlantyku „Pereire”,

wiadomość o zderzeniu między statkiem „Etna” z Linii Inmana a potworem, protokół

sporządzony przez oficerów francuskiej fregaty „Normandia”, wreszcie bardzo waŜki

raport, który otrzymał sztab generalny od komandora Fitz–Jamesa z okrętu „Lord

Clyde”. W krajach zamieszkanych przez ludzi o weselszym usposobieniu Ŝartowano

sobie z owego zjawiska, jednak narody powaŜne i praktyczne, jak Anglia, Stany

Zjednoczone czy Niemcy, Ŝywo zajęły się tą sprawą.

Potwór stał się tematem modnym we wszystkich wielkich skupiskach. Śpiewano o

nim po kawiarniach, wykpiwano w prasie, grano sztuki na jego temat. Niemało teŜ

„kaczek” wszelkich odcieni puszczano w obieg o potworze. Gazety przypomniały

sobie znowu i umieszczały przedruki artykułów o wszystkich moŜliwych

gigantycznych rozmiarów istotach — od białego wieloryba, straszliwego „moby–

dicka” * z mórz podbiegunowych, aŜ do nadnaturalnej wielkości „krakena” * , którego

macki zdolne były objąć i pogrąŜyć w głębinach oceanu statek o pojemności pięciuset

ton. Przytaczano nawet opisy antyczne, uwagi Arystotelesa * i Pliniusza * ,

dopuszczające moŜliwość istnienia takich potworów, norweskie opisy biskupa

Pontoppidana, sprawozdania Paula Heggede, a wreszcie i raporty Harringtona,

którego nikt przecieŜ nie moŜe posądzić o złą wolę, a który twierdził, Ŝe w 1857 roku

widział z pokładu „Castillana” owego węŜa—kolosa, który do tego czasu przebywał

wyłącznie na niezmierzonych oceanach bujdy gazeciarskiej dawnego

„Constitutionnela” * .

Rozpoczęły się tasiemcowe polemiki łatwowiernych i niedowiarków w

towarzystwach naukowych i pismach poświęconych wiedzy. Sprawa potwora

rozpłomieniła umysły. Potoki atramentu przelały się podczas tej pamiętnej kampanii

między dziennikarzami wykorzystującymi zawodowo naukę a innymi —

zarabiającymi na dowcipie; kapnęło i parę kropel krwi, bowiem od sprawy węŜa

morskiego doszło do najbardziej obraźliwych wycieczek osobistych.

Około pół roku toczyła się ze zmiennym szczęściem owa wojna. Na źródłowe

artykuły Brazylijskiego Instytutu Geograficznego, berlińskiej Królewskiej Akademii

Nauk, Brytyjskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu im. Smitha w Waszyngtonie,

na rozprawy w „Indian Archipelago”, w „Kosmosie” opata Moigno, w „Mitteilungen”

Petermanna, na artykuły w naukowych działach wielkich dzienników francuskich i

innych — odpowiadała prasa brukowa z niewyczerpaną energią. Dowcipnisie zręcznie

parodiowali powiedzenie Linneusza * , cytowane zwykle przez tych, którzy nie godzili

się z istnieniem potwora; otóŜ powołując się na przesłankę, Ŝe przecieŜ „natura nie

stwarza głupców”, zaklinali swych współczesnych, aby wierząc w krakeny, węŜe

morskie, moby–dicki i inne marynarskie brednie — nie zadawali tym samym jawnego

kłamu naturze. Wreszcie jeden z najbardziej cenionych dziennikarzy zamieścił w

piśmie, znanym z jadowitej satyry, artykuł, w którym rozprawił się z potworem

ostatecznie, dobijając go wśród homerycznego śmiechu * całego świata. Dowcip

zwycięŜył naukę.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: