Bogusława Begiełło
Przedszkole nr 4 w Lublinie
Zabawy wspomagające rozwój mowy.
Na całokształt rozwoju dziecka, jego osobowość, postępy w przedszkolu i szkole wpływa, w znacznej mierze, mowa jako podstawowa forma kontaktu z otoczeniem. Dlatego wszelkie zaburzenia w jej rozwoju (np. wady wymowy) w znacznym stopniu utrudniają nawiązywanie kontaktów społecznych, komunikację z otoczeniem, wyrażanie własnych przekonań, uczuć, upodobań oraz w zdobywaniu informacji.
Kształtowanie się i rozwój mowy ma ścisły związek z rozwojem społecznym. Częste kontakty werbalne dziecka z otoczeniem przyspieszają ten rozwój, doskonaląc mowę, wzbogacając słownictwo, ucząc prawidłowego stosowania zasad gramatycznych, właściwego posługiwania się melodią, akcentem i rytmem mowy, co w efekcie daje prawidłowy obraz mowy.
Pod koniec wieku przedszkolnego oczekuje się od dziecka osiągnięcia dojrzałości szkolnej. Jednym z jej warunków jest swoboda w posługiwaniu się mową i poprawne wymawianie wszystkich dźwięków. Innym warunkiem, nierozłącznie związanym z poprzednim jest umiejętność czytania wymagana od absolwentów przedszkola. Gdy litera nie ma odzwierciedlenia w mowie trudno jest dziecku posiąść sztukę czytania, nie mówiąc już o sztuce wypowiadania się, co jest podstawową formą komunikacji międzyludzkiej. Warto więc zainwestować w rozwój mowy dziecka, aby mogło wkroczyć w świat dorosłych bez kompleksów związanych z niemożnością porozumienia się.
Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale jest możliwy jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. Nie przebiega on u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych dzieje się to szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez dziecko poszczególnych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz psychofizycznego rozwoju dziecka.
Aby wspomóc rozwój mowy dziecka, zapobiec ewentualnym zaburzeniom mowy, wesprzeć terapię logopedyczną warto stosować w domu i przedszkolu ćwiczenia temu służące:
q oddechowe
q fonacyjne
q logorytmiczne
q kształcące słuch fonematyczny
q usprawniające narządy mowne
q artykulacyjne
Zabawy słowne
1. Wyliczanki – rozwijają nie tylko sprawność artykulacyjną narządów mowy, ale też kształcą wrażliwość na melodię, rytm i akcent w wypowiedzi. Dziecko może przy pomocy wyliczanki wybierać kolegę do gry, zabawy lub obrazek, zabawkę.
2. Rymy - dobieranie obrazków, których nazwy rymują się (dziewczynka - choinka, itp.), dobieranie rymów np. „płot” szukamy obrazka „kot”, dokańczanie rymowanych zdań np. lata osa koło ...., leci mucha koło...
3. Rymowanki dziecięce – na wzór znanych rymowanek (jak wyżej) tworzenie przez dzieci własnych. Dokańczanie rozpoczętych zdań np. Idę do przedszkola, bo czeka tam na mnie …Jola.
4. Zabawy tematyczne – na początku może nimi kierować dorosły wybierając tematy i role, potem samo dziecko dodając sytuacje i zachowania, które podpowiada mu wyobraźnia. Pełniąc określoną rolę w zabawie np. „w dom”, stosuje odpowiedni zakres słownictwa, formę wypowiedzi itp.
5. Historyjki obrazkowe – rozwijają mowę dziecka oraz myślenie przyczynowo – skutkowe. Dziecko może np. ustalać odpowiednią kolejność, opowiadać treść, wskazać brakujący obrazek, dopowiedzieć zakończenie historyjki lub nadać jej tytuł.
6. Gra w „poszukiwacza słów - skarbów”. Szukanie słów, które możemy ze sobą łączyć. Wygrywa osoba, która wymyśli więcej słów pasujących do siebie (np.: lalka jest - duża, plastikowa, ładna..., czytamy - książkę, gazetę, bajkę...) lub wyrazów o tym samym znaczeniu (samochód – auto) lub też wyrazów przeciwstawnych ( duży - mały, szeroki – wąski).
1. Pacynka mówiąca sylabami – dziecko porozumiewa się z nią także mówiąc sylabami.
2. Samochody z sylabami - segregowanie wyrazów w zależności od ilości sylab: nr 1 – wyrazy jednosylabowe, nr 2 – dwusylabowe itd.
3. Wyszukiwanie wyrazów zaczynających się tą samą sylabą: ko- gut, ko –lega, ko – kos.
4. Zapamiętywanie ilości sylab - rozkładamy obrazki „frontem” do dołu i odkrywamy po 2 jednocześnie. Staramy się znaleźć pary obrazków z taką samą ilością sylab w nazwie. Wygrywa ten, kto zbierze więcej par.
5. Domino sylabowe – dla dzieci uczących się czytać. Gra w domino sylabami. Łączenie takich samych par sylab lub łączenie par sylab w wyrazy.
Zabawy z głoskami
1. Wypowiadanie pierwszej głoski w wyrazie - wypowiadamy pojedynczo i wyraźnie każdy wyraz, mocno akcentując pierwszą głoskę np. nos, dom, oko, mak, rak, dziecko wypowiada głoskę, jaką słyszy na początku wyrazu.
2. Dobieranie w pary – wyrazy ilustrowane obrazkami rozpoczynającymi się taką samą głoską układamy w parach
3. Spośród trzech różnych obrazków dziecko ma wybrać dwa, które rozpoczynają się tą samą głoską.
4. Do dwóch obrazków rozpoczynających się tą samą głoską dziecko ma dorysować trzeci, który również będzie się taką głoską rozpoczynał.
5. Rozpoznawanie przedmiotów – dziecko określa, jaką głoską zaczyna się nazwa przedmiotu i do czego służy. Drugie dziecko lub dorosły ma odgadnąć pełną nazwę.
6. Tworzenie nowego wyrazu z liter początkowych innych wyrazów. Kładziemy przed dzieckiem trzy obrazki, których pierwsze głoski utworzą nowy wyraz np. ogórek, krowa, owca - oko. Dalej postępujemy tak z ostatnią głoską w wyrazie i środkową.
Scenariusz zajęcia z wykorzystaniem wyliczanek dziecięcych.
(Doświadczenia werbalne dzieci w obrębie głoski „sz” inspirowane wyliczankami
dziecięcymi)
Temat: Spotkanie z ufoludkiem
Cele:
- utrwalenie wymowy głoski „sz” w zestawach głosek, zdaniach i tekstach,
- rozwijanie kinestetyki narządów mowy,
- bogacenie dziecięcych doświadczeń językowych,
- poznawanie elementów prozodycznych w wypowiedzi (melodia, rytm, akcent),
- utrwalenie obrazu graficznego wybranych głosek (elementy czytania dla dzieci przejawiających tę zdolność).
Metody:
podająca: pokaz sylwetki ufoludka, pokaz z objaśnieniem ułożenia narządów mowy,
prezentacja wyliczanek, pokaz zestawów głosek do odczytania;
poszukująca: ćwiczenia sprawności narządów mowy w zabawach z lusterkiem,
rytmizacja wyliczanek, tworzenie wypowiedzi w „szeleszczącym” języku ufoludka,
ekspresyjna: zabawa do wyliczanek, rozmowa w „szeleszczącym” języku ufoludka.
Formy:
zbiorowa: ćwiczenia narządów mowy, powtarzanie zestawów głosek;
indywidualna: rozmowy z ufoludkiem, tłumaczenie języka UFO, zespołowa: rytmizacja wyliczanki z partnerem.
Przebieg:
Pojawia się ufoludek ( ucharakteryzowany uczeń).
1. Pokaz ufoludka. Podchodząc do każdego dziecka nauczyciel rytmicznie deklamuje wyliczankę „Leci UFO z kosmitami...”
2. Ufoludek za pośrednictwem nauczyciela wita się z dziećmi w swoim języku: „asza, oszo, uszu”.
Próby odgadnięcia przez dzieci znaczenia wypowiedzi gościa (dzień dobry). Powtarzanie zestawów głosek jw.- nauka powitania w obcym języku.
Ufoludek ponownie mówi. Dzieci powtarzają w formie echa, a ufoludek słucha.
3. Nauczyciel zachęca dzieci do ćwiczeń narządów mowy proponując im
trening warg, zębów i języka dla lepszego radzenia sobie z „obcym” językiem (przygotowanie do artykulacji głoski „sz”). Ćwiczenia warg: „uśmiech – ryjek”. Ćwiczenie żuchwy: „krokodyl kłapie szczęką”. Ćwiczenie języka: „lizanie wałka dziąsłowego”. Ćwiczenia przeprowadzone z wykorzystaniem lusterek.
4. Nauczyciel proponuje zaprezentowanie naszej mowy ufoludkowi.
Recytuje wyliczankę „Dwa aniołki w niebie...” z podkreśleniem rytmu w wyliczance.
Wspólna z dziećmi wypowiadanie wyliczanki z wyklaskiwaniem rytmu.
Ponowne rytmiczne wypowiadanie wyliczanki połączone z rytmicznym tupaniem.
Następną wyliczankę („Ene, due, rike, fake...”) dzieci wypowiadają wraz z rytmizacją według własnych pomysłów np. podskakując w rytm, klepiąc partnera.
5. Propozycja rozmowy indywidualnej z UFO-ludkiem. Jako pomoc w rozmowie napisy z zestawami głosek tworzącymi język UFO.
Dzieci rozmawiają, oddając charakter poprzedniej rozmowy (używając zestawów głosek usłyszanych wcześniej). Nauczyciel pomaga w rozmowie pokazując zestawy głosek w formie napisów.
6. Pożegnanie z ufoludkiem. Mówi „do widzenia” w swoim języku (jak
wcześniej), a dzieci powtarzają.
7. Na koniec dzieci uroczyście odprowadzają gościa.
10. Pożegnanie w języku ufoludka.
Teksty wyliczanek*
Leci UFO z kosmitami, zaraz ich tu przywitamy.
Damy chleba, mleka, sera, żeby mieli co wybierać.
Potem z nimi odlecimy na planetę Alfabetę.
Dwa aniołki w niebie piszą list do siebie –
piszą, piszą i rachują, ile kredek potrzebują.
Ene, due, rike, fake, torba, borba, usme, smake,
Deus, deus, komateus i morele baks!
Literatura:
Antos D., Demel G., Styczek L., Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy. Warszawa 1978.
Bartkowska T., Rozwój wymowy dziecka przedszkolnego jako wynik oddziaływań wychowawczych rodziny i przedszkola, Warszawa 1968.
Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko, Kielce 1997.
Hołyńska B., Zabawy rozwijające mowę dziecka, Warszawa 1978.
Jankowska B.*, „Raz, dwa, trzy, wychodź ty!”, Warszawa 1986.
Stolarczyk J.*, „Ene, due, rabe”, Wrocław 1987.
ddoroch