Rodzaje umów o pracę

Sposób rozwiązania umowy o pracę zależy w dużym stopniu od rodzaju tej umowy, dlatego niezbędne jest krótkie scharakteryzowanie tej materii. Prawo pracy przewiduje następujące rodzaje umów o pracę:

1. umowa o pracę na czas określony - strony umowy (pracodawca i pracownik) umawiają się, iż stosunek pracy będzie trwał przez ściśle określony okres czasu np. 1 rok,. 6 miesięcy, 2 tygodnie etc,
2. umowa o pracę na zastępstwo - nowy rodzaj umowy wprowadzony w 2002r., a właściwie podtyp umowy określonej w pkt 1. Jest to również umowa na czas określony, jednak okres czasu nie jest podany wprost tylko zależy od czasu nieobecności pracownika zastępowanego,
3. umowa o pracę na czas wykonania określonej pracy - stosowana jest w przypadku, gdy pracodawca chce przykładowo wybudować dom, jednak nie potrafi oszacować długości trwania tejże budowy. Zatrudnia więc pracowników na czas budowy,
4. umowa o pracę na czas nieokreślony - strony umowy nie ustalają żadnego okresu jej trwania - generalnie będzie ona trwałą tak długo, aż któraś z nich jej nie rozwiąże,
5. umowa o pracę na okres próbny - przed zawarciem �porządnej� umowy o pracę pracodawca powinien mieć możliwość wypróbowania pracownika. Taką rolę spełnia właśnie umowa o pracę na okres próbny - jej podstawową zaletą (wadą ;) jest właśnie to, że łatwo ją rozwiązać.

Jak pewnie zauważyłeś podstawowym kryterium rozróżniania umów o pracę jest sposób określania terminu, na jaki została zawarta

Aby łatwiej zapamiętać powyższe informacje posegreguj sobie umowy na trzy kategorie:

·         umowy, w których czas jest ściśle określony - umowa na czas określony + próbny,

·         umowy, w których czas nie jest ściśle określony  - umowa na czas wykonania określonej pracy oraz na zastępstwo,

·         oraz niekwestionowana królowa umów o pracę - umowa pracę na czas nieokreślony.

Pamiętać należy, że wszelkie umowy zlecenia, agencji, o dzieło, o świadczenie usług, współpracy etc nie są umowami o pracę, dlatego przepisów kodeksu pracy nie stosuje się.

Sposoby rozwiązania umów o pracę

Teraz, gdy już wiesz jak zawrzeć umowę o pracę pora zastanowić się jak ją rozwiązać. Umowę o pracę cechuje pewne podobieństwo do sznurówek - sposób rozwiązania zależy od sposobu zawiązania.

Umowa o pracę rozwiązuje się:

1. Na mocy porozumienia stron - przychodzi pracownik do pracodawcy "Słuchaj brachu głowa mnie już boli od tej cholernej roboty, chciałbym zrezygnować", "Dobrze" odpowiada pracodawca. Podpisują stosowne, krótkie oświadczenie i po kłopocie, umowa rozwiązana - pracownik może iść do domu. W taki sposób można rozwiązać wszystkie umowy o pracę.
2. Przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (tzw. rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem) - nie zawsze opisane wyżej porozumienie jest możliwe. W takim wypadku każda ze stron może rozwiązać umowę poprzez złożenie stosownego oświadczenia typu "Do dyrektora. Niniejszym rozwiązuję umowę o pracę zawartą w dniu..."  Umowa rozwiązuje się z upływem określonego w prawie pracy okresu wypowiedzenia (np. 1 miesiąc, trzy miesiące). Okres wypowiedzenia zależy od rodzaju umowy o pracę, okresu zatrudnienia - przeczytasz o tym w następnych rozdziałach.  W powyższy sposób można rozwiązać umowę zawartą na czas nieokreślony i okres próbny Na czas określony zaś tylko wtedy, gdy strony przewidzą taką możliwość w umowie. Taką możliwość mogą zaś zastrzec tylko wtedy, gdy umowa zawarta jest na okres dłuższy niż 6 miesięcy.
3. Przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia) - czyli tzw. zwolnienie dyscyplinarne, dyscyplinarka. Strony mogą rozwiązać w ten sposób umowę gdy druga strona rażąco narusza swoje obowiązki lub prawa drugiej strony. Umowa rozwiązuje się z momentem złożenia stosownego oświadczenia. W taki sposób można rozwiązać wszystkie umowy.
4. Z upływem czasu, na który była zawarta - jak łatwo się domyślić ten sposób rozwiązania dotyczy umów o pracę zawartych na jakiś okres czasu tj. na czas określony, na okres próbny, na zastępstwo. Istota tego przepisu polega na tym, że jeżeli umowa zawarta została na okres dwóch miesięcy to po dwóch miesiącach ulega rozwiązaniu. Nie trzeba w tym wypadku składać żadnych dodatkowych oświadczeń.
5. Z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta - ten sposób dotyczy wyłącznie umowy o pracę zawartej na czas wykonania określonej pracy. Jeżeli więc będąc murarzem zawrę umowę na czas wybudowania domu - umowa rozwiąże się po wybudowaniu tegoż budynku - i już moja w tym głowa żeby trwało to jak najdłużej.  Również w tym wypadku nie trzeba składać dodatkowych oświadczeń.  

Wygaśnięcie umowy o pracę

Od rozwiązania umowy o pracę należy odróżnić jej wygaśnięcie.

O rozwiązaniu umowy o pracę decyduje wola stron - to strony określają na jaki okres umowa została zawarta, to strony również składają oświadczenia o wypowiedzeniu, rozwiązaniu bez wypowiedzenia...

Przyczyną wygaśnięcia są zdarzenia obiektywne, nie będące czynnościami prawnymi..

Umowa om pracę wygasa tylko i wyłącznie w przypadku przyczyn określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa.

Kodeks pracy podaje trzy takie przyczyny:

1. Śmierć pracownika,
2. Śmierć pracodawcy - dotyczy tylko sytuacji gdy pracodawcą jest osoba fizyczna - osobom zatrudnionym w spółkach, spółdzielniach sferze budżetowej raczej więc to nie grozi,
3. Nieobecność pracownika w pracy przez okres dłuższy niż 3 miesiące z powodu tymczasowego aresztowania.

W ustawach znajdziemy sporo innych przepisów dotyczących wygaśnięcia umów o pracę - dotyczą one jednak zawodów szczególnych - sędziów, lekarzy, pracowników służby więziennej itp.

Liczenie okresów wypowiedzenia

W przypadku gdy okres wypowiedzenia wynosi tydzień lub miesiąc (lub ich wielokrotność) w prawie pracy termin liczy się nieco inaczej niż w prawie cywilnym. Termin mianowicie upływa dopiero z końcem  danego tygodnia/miesiąca. Najlepiej zobrazuje to poniższy przykład.

Józef K. wypowiada umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony. Ma już odpowiedni staż pracy dlatego termin wypowiedzenia wynosi trzy miesiące. Wypowiedzenie składa 1 grudnia 2003. Kiedy mija okres wypowiedzenia? Trzy miesiące mijają do 1 marca 2004, jednak jako, że umowa rozwiązuje się z końcem miesiąca pan Józef musi pracować do 31 marca. Okres wypowiedzenia wyniósł więc w rzeczywistości blisko 4 miesiące!

Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem

Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem polega jak łatwo się domyślić na złożeniu pisemnego wypowiedzenia. Umowa o pracę rozwiąże się po upływie ściśle określonego w prawie okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie może złożyć zarówno pracodawca jak i pracownik.

Jakie umowy?

Nie wszystkie umowy o pracę mogą zostać rozwiązane za wypowiedzeniem. Ustawodawca uznał, iż umowy na czas określony,  na zastępstwo oraz czas wykonywania określonej pracy powinny gwarantować stronom w miarę dużą stabilność w okresie na jaki zostały zawarte. Z tego właśnie powodu umów tych w tym trybie rozwiązać niestety nie można - z jednym jednakże wyjątkiem, o czym poniżej.

Zastanawiasz się pewnie teraz które umowy można rozwiązać w drodze wypowiedzenia?

Żeby nie trzymać Cię dłużej w niepewności czym prędzej je wyliczę:

·         umowa o pracę na czas nieokreślony,

·         umowa o pracę na okres próbny,

·         w drodze wyjątku od reguły umowa o pracę na czas określony   - tylko jednak w przypadku spełnienia dodatkowych warunków, a mianowicie:

o        umowa musi być zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy,

o        strony muszą zastrzec w umowie możliwość rozwiązania w takim trybie.

Obydwa wyżej wymienione warunki muszą zostać spełnione łącznie.

Forma wypowiedzenia

Wypowiedzenie należy sporządzić w formie pisemnej.

W przypadku gdy wypowiedzenie składa pracownik nie musi ono spełniać żadnych szczególnych wymagań, najlepiej gdy zawarte będą w nim następujące informacje:

·         oznaczenie pracownika,

·         oznaczenie pracodawcy,

·         data sporządzenia,

·         oznaczenie umowy o pracę,

·         właściwa treść oświadczenia (np wypowiadam umowę o pracę zawartą w dniu ...)

W przypadku gdy wypowiedzenie składa pracodawca oprócz informacji powyższych powinien on zawsze umieścić w jego treści informację o prawie odwołania się do sądu.

Ponadto jeżeli pracodawca wypowiada umowę zawartą na czas nieokreślony powinien wskazać przyczynę wypowiedzenia.

Uwaga - częsty błąd! Przyczyna nie może być wskazana w sposób ogólny i lakoniczny. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego pracownikowi należy wskazać konkretnie przyczynę zwolnienia, musi być ona dla niego jasna i zrozumiała.  

Okresy wypowiedzenia

Po złożeniu przez jedną ze stron (pracodawcę lub pracownika) stosunek pracy nie rozwiązuje się od razu - musi upłynąć najpierw okres wypowiedzenia. Długość tego okresu zależy przede wszystkim od rodzaju zawartej umowy o pracę.

Umowa o prace na czas nieokreślony

Okres wypowiedzenia zależy od okresu zatrudnienia...

...i wynosi:

·         2 tygodnie - przy okresie zatrudnienia krótszym niż 6 miesięcy,

·         1 miesiąc - przy okresie zatrudnienia co najmniej 6 miesięcy,

·         3 miesiące - przy okresie zatrudnienia co najmniej 3 lat

Zawsze miałem drobne problemy z zapamiętaniem powyższych  terminów. Nawet jak je porządnie wykułem - po dwóch miesiącach zwykle i tak musiałem zaglądać do kodeksu. Najlepiej chyba zapamiętać dwie sekwencje liczb tzn.

o        graniczne okresy zatrudnienia 6 miesięcy i 3 lata (pamiętając, że w terminach granicznych okres wypowiedzenia jest już dłuższy) oraz

o        kolejne długości okresów wypowiedzenia - 2 tygodnie, 1 miesiąc, 3 miesiące

W razie pilnej potrzeby będziemy mogli je sobie poskładać.

Pamiętać należy, że okres zatrudnienia liczy się dla danego pracodawcy. Jeżeli pracowałeś w szkole 20 lat i zatrudniłeś się na czas nieokreślony w sklepie przez pierwsze 6 miesięcy okres wypowiedzenia będzie wynosił 2 tygodnie.

W przypadku gdy dany pracodawca jest następcą prawnym poprzedniego okresy zatrudnienia ulegają zsumowaniu. Jeżeli więc pracowałeś przez 4 lata w hurtowni - hurtownia zaś została wniesiona jako aport do spółki jawnej - nadal twój okres wypowiedzenia wynosi nadal 3 miesiące.

Strony nie są związane terminem wypowiedzenia. Jeżeli po dokonaniu przez jedną z nich wypowiedzenia uznają wspólnie, iż nie chcą więcej na siebie patrzeć mogą za obopólną zgodą okres wypowiedzenia skrócić. Skrócenie terminu jest skuteczne dopiero po dokonaniu wypowiedzenia.  Nie można podpisać tego typu porozumienia �na zapas�.  Podpisanie tego typu porozumienia nie zmienia tryby rozwiązania umowy o pracę - nadal jest to wypowiedzenie, nie zaś porozumienie stron.

Umowa o prace na okres próbny

Okres wypowiedzenia zależy od okresu na jaki została zawarta...

...i wynosi:

·         3 dni robocze - przy okresie próbnym nie przekraczającym 2 tygodni,

·         1 tydzień - przy okresie próbnym dłuższym niż 2 tygodnie,

·         2 tygodnie - jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące (dłuższy nie może już być).

Teraz pewnie już rozumiesz dlaczego okresy wypowiedzenia tak ciężko zapamiętać :)

Tym razem możesz również zapamiętać:

o        graniczne okresy zatrudnienia 2 tygodnie i 3 miesiące (pamiętając, że tym razem �dla ułatwienia� w pierwszym terminie granicznym okres wypowiedzenia jest krótszy) oraz

o        kolejne długości okresów wypowiedzenia - 3 dni, 1 tydzień, 2 tygodnie (3 dni x 2 to w �zaokrągleniu� 1 tydzień, 1 tydzień x 2 to dwa tygodnie)

Umowa o prace na czas określony

Jeżeli istnieje możliwość wypowiedzenia to okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie...

Jak pewnie pamiętasz umowę zawartą na czas określony można wypowiedzieć tylko w ściśle określonym przypadku tj: gdy w umowie przewidziano możliwość wypowiedzenia, a umowa została zawarta na dłużej niż 6 miesięcy. Okres wypowiedzenia będzie wynosił zawsze 2 tygodnie. Pisząc umowę należy okres ten w umowie wskazać.

Dni wolne na poszukiwanie pracy

W przypadku gdy wypowiedzenie składa pracodawca, pracownikowi przysługują dni wolne na poszukiwanie pracy.

W przypadku gdy okres wypowiedzenia nie przekracza 1 miesiąca pracownikowi przysługują 2 dni, jeżeli zaś wynosi 3 miesiące przysługują 3 dni.

Za powyższe dni wolne pracownikowi przysługuje wynagrodzenie (w przeciwnym wypadku nie była by to chyba wielka łaska :)

Pamiętać należy, że jeżeli wypowiedzenie złożył pracownik  dni wolne nie przysługują (jest tak od niedawnej nowelizacji)

Powyższe uprawnienie przysługuje w przypadku wypowiedzenia wszystkich rodzajów umów , które w ogóle można wypowiedzieć - czyli również tych na okres próbny i czas określony.

Przykład: Zawarto umowę o pracę na 2-tygodniowy okres próbny. Pracownik rozlewał kawę i krzyczał na szefa dlatego ten postanowił go zwolnić za trzydniowym wypowiedzeniem. Pracownik będzie miał  prawo do dwóch dni na poszukiwanie pracy.

A co jeżeli pracownik jest w związku zawodowym?

W przypadku gdy pracownik należy do związku zawodowego lub też mimo, że do niego nie należy związek objął go swoją ochroną (istnieje też taka możliwość) pracodawcę obowiązuje tryb związkowy. Polega on na tym, że pracodawca powinien powiadomić związek zawodowy o zamiarze zwolnienia pracownika. W zawiadomieniu tym pracodawca powinien uzasadnić  dlaczego pracownika chce zwolnić.

Związek zawodowy ma możliwość zgłoszenia w ciągu 5 dni zastrzeżeń co do planowanego zwolnienia.

Zastanawiasz się pewnie co się stanie w przypadku gdy związek takie zastrzeżenia zgłosi? Nic! Dla pracodawcy jest to jedynie opinia. Swobodnie pracownika może zwolnić.

Dla związku zawodowego tryb ten ma jedynie znaczenie informacyjne - związkowcy wiedzą przynajmniej kto i kiedy zostanie zwolniony.

Inne zagadnienia

Inne zagadnienia związane z wypowiedzeniem umowy o pracę za wypowiedzeniem tj:

·         ochrona szczególna przed wypowiedzeniem,

·         wypowiedzenie z powodu likwidacji i upadłości, zwolnienia grupowe,

·         wypowiedzenie warunków pracy i płacy

Omówione zostaną w kolejnych artykułach.

Wypowiedzenie zmieniające czyli jak pogorszyć pracownikowi warunki pracy i płacy

Nadchodzi czasem taki dzień, że pracodawca chciałby sobie nieco ułatwić życie. „Zbyt miękkie serce miałem wiosną” - myśli - „i umowy zawierałem zbyt pochopnie. Przydałoby się je nieco pozmieniać! Ściąć nieco pobory”. Jak powinien się do tego zabrać? Teoretycznie mógłby wypowiedzieć wszystkim umowy o pracę a po ich rozwiązaniu podpisać nowe - istnienie jednak procedura uproszczona - wypowiedzenie zmieniające.

Tryb

Jeżeli pracodawca chce pracownikowi polepszyć warunki pracy lub płacy, np. podwyższyć wynagrodzenie wystarczy, że złoży pracownikowi jednostronne, pisemne oświadczenie typu „z dniem 1 stycznia 2004 podwyższam panu wynagrodzenie do kwoty 1200zł brutto”.

Nieco trudniej będzie wynagrodzenie takie obniżyć.

Pracodawca będzie musiał wręczyć pracownikowi wypowiedzenie zmieniające.

W wypowiedzeniu tym oprócz standardowych składników o których mowa była w artykule dotyczącym wypowiedzeń pracodawca powinien:

·         zaproponować nowe warunki pracy i płacy,

·         zawrzeć pouczenie, że jeżeli przed upływem połowy okresu wypowiedzenia pracownik nie odrzuci nowych warunków - uważać się je będzie za przyjęte.

Jeżeli więc okres wypowiedzenia będzie wynosił 3 miesiące, pracownik będzie miał 1,5 miesiąca czasu do namysłu.

W tym czasie będzie mógł zachować się w trojaki sposób:

·         ...