Mandat imperatywny - rodzaj mandatu przedstawiciela. Zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego.
Mandat wolny – ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa Narodu. Opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, nie jest więc związany instrukcjami wyborców. Wręcz przeciwnie – status posła jest ukształtowany na zasadzie niezależności prawnej, choć w wymiarze faktycznym musi liczyć się tak z głosami wyborców jak i partii, która wysunęła jego kandydaturę; taki status posła został przyjęty w Konstytucji z 1997 w art. 104 → z tego można wyprowadzić trzy zasady: 1. uniwersalność – poseł reprezentuje cały Naród, a nie poszczególne grupy; 2. niezależność 3. nieodwołalność
Aklamacja (consensus ordinum) to sposób przyjęcia lub odrzucenia ustawy lub wniosku w demokratycznych organach władzy ustawodawczej. Wniosek zostaje przyjęty poprzez aklamację, gdy zostaje zaakceptowany jednomyślnie przez całe zgromadzenie (może zostać poparty okrzykami lub oklaskami).
Absolutorium (łac. absolutorium - zwolnienie, unieważnienie) - określenie aktu prawnego, który dokonywany jest poprzez organ uprawniony (np. parlament) na podstawie przedstawionego sprawozdania rachunkowego, który to akt ma na celu stwierdzenie prawidłowości działania finansowego organu wykonawczego (w tym przypadku rządu) w określonym przedziale czasowym. Można więc przyjąć, że absolutorium jest jedną z postaci odpowiedzialności parlamentarnej rządu. Rożnicą, jaka zachodzi pomiędzy absolutorium a innymi instytucjami takiej odpowiedzialności, jest zakres. Istotą bowiem absolutorium jest brak zastrzeżeń do prowadzonej przez rząd gospodarki finansowej, a nie zaufanie do polityki programu czy składu rządu w ogólności.
Dekoncentracja władzy to formalny lub nieformalny podział kompetencji władczych pomiędzy kilka instytucji, ośrodków decyzyjnych, które funkcjonują na różnych szczeblach organizacji (centralnym, regionalnym, lokalnym). Dekoncentracja władzy to po prostu jej delegacja z jednego szczebla hierarchii administracyjnej na drugi - niższy i przestrzennie oddalony od centrum. Przykładem dekoncentracji jest zastosowanie monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władzy, według której instytucje władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej mają odrębne kompetencje i wzajemnie kontrolują swoje poczynania.
Dezyderat (łac desideratum = pragnienie) - rodzaj aktu prawnego zawierającego oficjalnie wystosowywane postulaty lub życzenia kierowane przez jedną instytucję do drugiej.
W Sejmie RP dezyderaty są tworzone przez komisje sejmowe w określonych sprawach i mogą być skierowane do Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków, Prezesa NIK, Prezesa NBP, Prokuratora Generalnego lub Głównego Inspektora Pracy - (art. 159 ust. 1 regulaminu Sejmu).Adresat nie ma prawnego obowiązku wykonania postulatów zawartych w dezyderacie ale musi zająć wobec nich stanowisko w ciągu 30 dni.
Exposé - przemówienie programowe przedstawiane przez przewodniczącego rządu (desygnowanego na premiera) na forum parlamentu (jednej z jego izb).W Polsce - na podstawie Konstytucji z 1997 r. - Prezes Rady Ministrów[1] obowiązany jest do przedstawienia Sejmowi w ciągu 14 dni od powołania[2] Rady Ministrów programu działania Rady Ministrów wraz z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania[3]. Po wysłuchaniu exposé Prezesa Rady Ministrów oraz zadaniu pytań przez posłów i udzieleniu na nie odpowiedzi, przeprowadzane jest głosowanie nad wyrażeniem wotum zaufania dla Rady Ministrów[4]. W sytuacji nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezes Rady Ministrów podaje gabinet do dymisji, którą przyjmuje Prezydent RP powierzając jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.
Wyróżnia się trzy główne rodzaje komitetów wyborczych:
· komitet wyborczy partii politycznej
· koalicyjny komitet wyborczy
· komitet wyborczy wyborców
Przede wszystkim finansowanie kampanii wyborczej jest jawne i zasadniczo sprowadza się do finansowania działalności komitetów wyborczych, za którą odpowiada pełnomocnik finansowy. Komitet może pozyskiwać i wydawać pieniądze jedynie na cele związane z wyborami i jedynie w ograniczonym przedziale czasowym, bowiem zabronione jest pozyskiwanie jakichkolwiek środków finansowych przez komitety po dniu wyborów oraz ich wydatkowania po dniu złożenia sprawozdania z działalności wyborczej dla Państwowej Komisji Wyborczej.
W przypadku komitetów wyborczych partii politycznych, ich jedynym źródłem finansowania działalności jest Fundusz Wyborczy, który partia zakłada w celu finansowania wyborów, w tym m.in. wyborów do Sejmu i Senatu. Środki tegoż funduszu mogą pochodzić jedynie z wpłat własnych partii politycznej oraz darowizn, spadków i zapisów jedynie od osób fizycznych. Łączna suma wpłat osoby fizycznej na Fundusz Wyborczy danej partii politycznej w jednym roku nie może przekraczać 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeżeli natomiast w danym roku kalendarzowym odbywają się więcej niż jedne wybory, suma ta ulega zwiększeniu do 25-krotności minimalnego wynagrodzenia z pracę.
Dla koalicyjnych komitetów wyborczych, źródłem finansowania mogą być podobnie, jak w przypadku odrębnych partii politycznych, specjalnie powołane fundusze wyborcze działające na tych samych zasadach. Nie mogą one, tak samo jak komitety wyborcze wyborców, przyjmować środków finansowych od :
· osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą
· cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej
W tym wypadku podobnie łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz jednego koalicyjnego komitetu wyborczego albo komitetu wyborczego wyborców nie może przekraczać 15-krotności najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień ogłoszenia postanowienia o zarządzeniu wyborów.
Dodatkowo w wypadku komitetów wyborczych wyborców istnieje możliwość zaciągania zobowiązań kredytowych z przeznaczeniem na cele działalności wyborczej. We wszystkich przypadkach, środki służące prowadzeniu kampanii wyborczej muszą być gromadzone na rachunkach bankowych.
Jeżeli chodzi o samą działalność kampanijną, to komitety wyborcze mogą przeznaczać na jej cele jedynie ograniczone ilości środków finansowych, których limity ujęte są w dwie kategorie:
· limity okręgowe, wyznaczane dla komitetu, który swoich kandydatów tylko w jednym okręgu wyborczym, i odpowiednio
· limity ponadokręgowe, które swoich kandydatów zarejestrowały w więcej niż jednym okręgu wyborczym
Procedura wyznaczania owych limitów jest następująca:
· limit okręgowy oblicza się poprzez podzielenie liczby wszystkich zarejestrowanych wyborców w kraju przez liczbę 560 i pomnożenie uzyskanego wyniku przez liczbę mandatów posłów lub senatorów wybieranych w danym okręgu wyborczym, w którym komitet zarejestrował swojego kandydata lub kandydatów
· limit ponadokręgowy dla danego komitetu stanowi po prostu sumę kwoty poszczególnych limitów okręgowych
Dodatkowym ograniczeniem dla działalności komitetów jest kwota, jaką mogą one przeznaczyć na kampanię prowadzoną w formie reklamy, która to opiewa na 80 % całości limitu wyborczego liczonego w wyżej przedstawiony sposób.
Zarówno partie polityczne, które mają swoje komitety biorące udział w wyborach, jak również partie wchodzące w koalicje wyborcze oraz komitety wyborcze wyborców mają możliwość uzyskania specjalnych dotacji budżetowych, zwanych dotacjami podmiotowymi. Warunkiem otrzymania takiego wsparcia finansowego jest uzyskanie mandatu przez kandydata bądź kandydatów wystawionych przez dany komitet wyborczy. Oczywiście im więcej mandatów tym lepiej, co wynika bezpośrednio z formuły liczenia wysokości dotacji podmiotowej, która przedstawia się następująco:
Dp=W/560xM
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
· Dp - wysokość przysługującej dotacji podmiotowej
· W - sumę wydatków na kampanię wyborczą komitetów wyborczych (do wysokości przysługujących komitetom wyborczym limitów), które uzyskały co najmniej 1 mandat
· M - liczbę mandatów posłów i senatorów uzyskanych przez dany komitet wyborczy
Odpowiednio wyliczona kwota podmiotowa wypłacana jest w terminie 6 miesięcy od dnia stwierdzenia ważności wyborów.
Wszystko odbywa się oczywiście pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej, która bazuje na sprawozdaniach wyborczych, jakie przedstawiają jej poszczególne komitety wyborcze. Warto jest jeszcze dodać, że w sytuacji kiedy uzyskana przez komitet kwota pieniędzy do rozdysponowania na działalność wyborczą przekracza wydatki, to w przypadku komitetu wyborczego oraz koalicyjnego komitetu wyborczego, nadwyżka ta zostaje przekazana na konto Funduszu Wyborczego, nie później niż w ciągu 30 dni od przyjęcia sprawozdania wyborczego przez PKW. W przypadku natomiast komitetu wyborczego wyborców, nadwyżka powinna zostać przekazana na dobrowolny cel charytatywny najpóźniej do 6 miesięcy od wcześniej wspomnianego momentu.
Immunitet - instytucja prawna, mocą której osoba z niej korzystająca (np. sędzia, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, sędzia Trybunału Konstytucyjnego lub sędzia Trybunału Stanu) nie podlega określonym przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet może też oznaczać ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji. Istotą immunitetu jest więc wyłączenie spod obowiązku i tym się właśnie różni od przywileju, czyli nadania szczególnego uprawnienia, którego inni będący w tej samej sytuacji prawnej czy faktycznej nie posiadają. Mówienie, iż "immunitet, to przywilej" obarczone jest więc błędem logicznym.
W doktrynie prawa konstytucyjnego wyróżnia się dwa rodzaje immunitetu: materialny i formalny.
Immunitet materialny oznacza trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone zachowanie. Najważniejszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet materialny parlamentarzysty, oznaczający, iż poseł oraz senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w zakres sprawowania ich funkcji parlamentarnych, np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi. Immunitet materialny, choć w nieco innej postaci, posiadają sędziowie, asesorzy sądowi, prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy w zakresie wykroczeń. Oznacza on, iż osoby pełniące te funkcje nie podlegają odpowiedzialności za wykroczenia. Mogą za nie odpowiadać wyłącznie dyscyplinarnie przed właściwym sądem dyscyplinarnym. W aspekcie praktycznym oznacza to, iż za zachowanie noszące znamiona wykroczenia żaden organ (policja, straż miejska) nie może ukarać sędziego, czy asesora. Policjant nie może takiej osoby nawet pouczyć, gdyż pouczenie jest również środkiem oddziaływania na sprawcę wykroczenia przewidzianym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.
Drugą postacią immunitetu jest immunitet formalny nazwany jest również immunitetem osobistym. Oznacza on ograniczenie odpowiedzialności prawnej (w szczególności odpowiedzialności karnej) danej osoby ze względu na pełnioną funkcję na czas pełnienia tejże funkcji. Jednocześnie jednak przepisy umożliwiają likwidację ograniczeń w odpowiedzialności prawnej po spełnieniu określonych dodatkowych warunków (tzw. pozbawienie immunitetu).
Wyróżnia się przy tym dwa aspekty immunitetu formalnego:
1. aspekt procesowy, oznaczający iż warunkiem pociągnięcia określonych osób do odpowiedzialności karnej jest zgoda określonego podmiotu – np. pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Prezesa NIK albo posła wymaga uprzedniej zgody Sejmu,
2. aspekt nietykalności, oznaczający zakaz ograniczania i pozbawiania wolności określonych osób – np. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem wypadku ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Incompatibilitas ("niepołączalność") - zasada niełączenia określonych funkcji publicznych. Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej.
Niepołączalność należy postrzegać więc w dwóch aspektach:
· formalnym - wyrażoną jako zakaz łączenia mandatu poselskiego lub senatorskiego z funkcjami państwowymi,
· materialnym - wyrażoną jako zakaz podejmowania czy też wykonywania określonej działalności gospodarczej.
Inicjatywa ustawodawcza to uprawnienie do tworzenia projektów aktów prawnych i przedstawiania ich organom władzy ustawodawczej.
W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:
· Senatowi
· Prezydentowi RP
· Radzie Ministrów (rządowi)
· posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez:
· grupę 15 posłów lub
· stałą komisję sejmową
· grupie 100 tysięcy obywateli.
Podmiotowe ograniczenie inicjatywy ustawodawczej odnosi się do:
· projektu ustawy budżetowej oraz projektów ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów państwowych - inicjatywę ma tylko Rada Ministrów (art. 221 konstytucji)
· projektu ustawy o zmianie konstytucji - inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz Prezydentowi (art. 235 ust.1)
Interpelacja poselska – jest jedną z form kontroli parlamentarnej. Polega na skierowaniu zapytania przez posła do Prezesa Rady Ministrów, lub konkretnego ministra, do prezesa NIK lub prezesa NBP. Na zapytanie odpowiedź musi być udzielona w ściśle określonym terminie (21 dni), możliwe jest również przeprowadzenie nad nią debaty parlamentarnej.
Komisje sejmowe są organami Sejmu:
· powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,
· wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu
· kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą:
Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe i komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisj...
lilinka971