Nauki prawne to grupa nauk społecznych, których przedmiotem
badawczym jest analiza norm prawnych i szeroko rozwiniętych
instytucji polityczno-prawnych. Nauki prawne ujęte globalnie
nazywa się jurysprudencją. N. p. podejmują zadania
charakterystyczne dla nauk społecznych, teoretycznych i
praktycznych a także empirycznych i formalnych. Obejmują
bardzo szeroki wachlarz problemów.
N. p. można podzielić na a) n. filozoficzne, b) n. pozytywne o
prawie c) n. historyczne o prawie
Państwo jest organizacja (wielką grupą społeczną),
sformalizowaną, wyposażoną w organy władztwa publicznego
i opartą na sformalizowanym członkowstwie.
Jest ono organizacją społeczeństwa dlatego, że obejmuje
całą ludność zamieszkałą na danym terenie.
Cz. Znamierowski scharakteryzował w polskiej doktrynie
z zakresu teorii państwa def państwa, zgodnie z którą
państwo jest organizacją władczą, unormowaną konstytucją
jako statutem organizacyjnym, o dużej liczbie członków
żyjących na określonym terenie.
Tą def ukształtował paradygmat G.Jellinka.
Funkcje prawa – w nauce nie utrwalił się dotychczas
jednolity pogląd na temat typologii funkcji prawa.
Do najważniejszych f.p. należy zaliczyć: a) kontrolna,
b) dystrybutywną, c) regulacyjną. a) f.k. – polega na tym,
że rezultatem dzialania prawa jest poddanie zachowań
ludzkich społecznej kontroli tj. zamknięciu tych zachowań
w granicach prawa. W ten sposób zachowania stają się
przewidywalne i obliczalne. b) f.d. – jest rezultatem tego
że prawo przyczynia się w społeczeństwie do rozdziału
różnego rodzaju dóbr i ciężarów. Jest to zauważalne jeżeli
chodzi o prawo cywilne lub podatkowe. c) f.r. – polega na
tym że rezultatem działania prawa jest rostrzyganie sporów
pomiędzy ludżmi. Sporów które pojawiają się w przypadku
niezgodności interesów i opini jednostek i grup społecznych
Typologia państw czyli charakteryzowanie państw
polega na podaniu cech definicyjnych i typowych
w celu precyzyjnego scharakteryzowania
organizacji państwowej. Aktualnie w doktrynie
polityczno – prawnej do typologicznych cech
państwa zalicza się: - społeczny charakter
organizacji, - władzę publiczną, - terytorium,
- ludność, - przymusowość, - suwerenność,
- zorganizowany aparat państwowy
Termin FORMY PAŃSTWA w literaturze jest
w literaturze rozumiany jest w znaczeniu wąskim
i szerokim. a) w znaczeniu wąskim forma państwa
jest utożsamiana z formą rządów. Termin forma
rz. oznacza strukturę, kompetencje oraz wzajemne
stosunki prawne i faktyczne naczelnych organów
państwowych. b) w znaczeniu szerokim forma państwa
jest terminem który obejmuje oprócz formy rządów
także strukturę prawną oraz reżim polityczny.
Termin struktura prawna państwa oznacza podział
terytorialny, relacje międzu organami centralnymi
i terenowymi. Termin reżim polit oznacza całokształt
zasad, metod i technik, którymi posługują się rządzący
wobec rządzonych.
Reżim polityczny – jest jednym z najważniejszych
Elementów formy państwa, są to metody i techniki,
Którymi posługują się rządzący wobec rządzonych.
Typologia reżimów jest oparta o dwa podstawowe kryteria:
- Prawnie gwarantowanego i faktycznie istniejącego
w państwie zakresu praw i wolności człowieka
oraz praw obywatelskich
- faktycznego uczestnictwa obywateli w rządzeniu
oraz swobody działania opozycji politycznej
Powyżej podane kryteria są podstawą do wyróżnienia
3 reżimów politycznych:
- r. demokratyczny
- r. autokratyczny
- r. totalitarny
Funcje państwa – termin funkcje państwa rozumiany
jest w doktrynie w sensie:
a) przedmiotowym, b) systemowym
a) przedmiotowe rozumienia funkcji państwa
podporządkowuje funkcje z ogółem różnych
działań państwa. Zgodnie z tym wyróznia się:
- f. zewn. państwa
- f. wew. państwa
- f. organizatorską
- f. oświat – wychowawczą
b) systemowe rozumienie funkcji państwa
utożsamia funkcję z rezultatem działań państwa,
które są niejako odpowodzię na wyzwania
wychodzące z otocznie. W ramach tego podejścia
wyróżnia się:
- f. adaptacyjną
- f. regulacyjną
- f. innowacyjną
Aparat państwowy jest to zespół organizacyjnie i
funkcjonalnie powiązanych ze sobą organów
państwowych oraz obsługujących je urzędów
państwowych. Poprzez aparat państwowy działa
państwo. Organem państwowym jest osoba lub
grupa osób, których działania na podstawie
obowiązujących norm prawnych są przypisywane
państwu. Urząd to struktura pomocnicza organu
państwowemu.
Trójpodział władz w klasycznej wersji
zakładał oddzielenie władzy ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej oraz takie ich
organizacyjno-funcjonalne powiązanie,
które miało stwarzać mechanizmy wzajemnej
kontroli i hamowania. Mechanizmy te zakładały
wyraźny rzeczowy podział kompetencji
stwarzających „granice władzy”. Zasada trójpodziału
władzy ulega funkcjonalnym modyfikacją, ale jej
idea stanowi nadal, trwałą podstawę praktyki
funkcjonowania aparatu państwowego.
Prawo – na dzień dzisiejszy odp na pytanie
„czym jest prawo” dają się przyporządkować
jednemu z trzech gł kier . Kier pozytywistyczny
uznaje, że prawem jest zespół norm ustanowionych
i chronionych przez państwo posługujące się środkami
przymusu. Zwolennicy pozytywizmu prawniczego
(np. .Jellinek) podkreślają że normy prawne mają trzy
podst cechy: - dot tylko zewnętrznego zachowania
ludzi względem siebie, - są ustanawiane przez uznany
wobec ludzi i zew wobec nich autorytet, - przestrzeganie
tego zagwarantowane jest przez przymus (władzs publiczna)
Kier prawnonaturalny zakłada ze prawo pozytywne nie jest
Wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i ze ludzie
związani są także prawem natury, nie będącym tworem ludzkiego
stanowienia. Kier realistyczny odrzuca obydwie powyższe
koncepcje.
Przepis prawny – jest to wypowiedź, jaką
Zastajemy w tekście aktu normatywnego. Przepis
prawny to wypowiedź stanowiąca całość
gramatyczną , zawarta w tekście aktu normatywnego
i wyodrębniona jako artykół , paragraf, punkt, itp.
Akty normatywne są to dokumenty zawierające normy
które nie są pisane tekstem ciągłym, lecz podzielone
na odcinki. Norma prawna to reguła postępowania
skonstruowana na podstawie przepisów prawa. Najmniejszą
cząstką aktu normatywnego jest przepis prawny.
Budowa normy prawnej – na bud normy pr skład się:
hipoteza, dyspozycja, sankcja. Hipoteza normy jest
określenie adresta i okliczności zastosowania normy.
Wskazanie adresata jest dokonane poprzez powołanie się
na jego cechy rodzajowe lub cechy psychofizyczne adresta.
Natomiast przedniotowy zakres zast normy dot miejsca,
zjawisk i czasu w stosunku do adresata. Dyspozycja normy
wyznacza powinny sposób zach, który jest wymagany od
adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie. Sankcja
określa negatywne nastepstwa jakie spotkają adresata normy
wyznaczonego w hipotezie , który w okolicznościach
wyznaczonych również w tej hipotezie zachowa się w sposób
niezgodny z regułą zach wyznaczonej w dyspozycji ow normy
prawnej.
Język prawny – w tym języku są formułowane teksty prawne
zawierające wypowiedzi normatywne. J. Prawny jest to odmiana
narodowego języka nat lecz ze względu na szczególne cechy
zbliża się on nieco do grupy języków sztucznych. Charakteryzuje
się on nieco, od j nat, innym słownictwem, osobliwościami
gramatycznymi oraz nieco innymi zasadami stylistyki.
Język prawniczy – jest to język w którym formłowane są wypowiedzi
o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych
Jezyk prawniczy jest zróżnicowany ze względu na różnorodność
podmiotów, które się nim posługują.
Pojęcie uprawnienia jest czasem zastępowane pojeciem
prawa podmiotowego. Prawo podmiotowe to zespół uprawnień
służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach.
Oznacza to, ze dzięki prawu podmiotowemu, podmiot
prawa ma możność swobodnego podejmowania decyzji
co do swego zachowania, swobodnego zachowania przedsiewziętych
działań oraz ma możność domagania się od innych wykonania
obowiązków nałożonych na nie przez normy prawne. Natomiast
uprawnienie polega na tym, ze norma prawna przewiduje dla
adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewna
możność zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem
adresata .
Obowiązek i uprawnienie są to fundamentalne pojecia prawne.
Obowiązek polega na tym, że norma prawna ustanawiadla
danego rodzaju adresatów i w danych warunkach (określonych
w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego zachowania.
Obowiazki w języku prawnym sa formułowane w trybie
oznajmującym (sejm uchwala) a także korzysta ze wzrotów typu:
powinien, ma obowiązek, itp. Uprawnienie polega na tym, ze
norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju w danych
warunkach pewną możność zachowania aie, ale zachowanie to
nie jest obowiąziem adresata. Zachowanie to może wywołać
skutki prawne, które są ściśle określone w ustawie.
Termin „stosunek prawny” jest używany zarówno w języku
Prawnym, jak i prawniczym na określenie zależności pomiędzy
ppmiotami prawa . stosunki prawne są zatem rodzajem
społecznych stosunków tetycznych tzn takich które są
regulowane normami. W ogólnej charakterystyce s.p.
podkreśla się: - jest on zawsze stosunkiem między co najmniej
2 podmiotami, - jest regulowany normą prawną, - wzajemne
zachowanie się stron stosunku prawnego dadzą się ująć
w kategorię praw i obowiązków. Elementami stosunku prawnego
są: a) podmiot stosunku prawnego – p.s.p. są wszyscy
którzy na podst norm bowiązujących posiadają uprawnienia
i obowiązki. b) treśc stosunku prawnego – treścią s.p. są
wyznaczone normami obowiązki i uprawnienia. c) przedmiot
stosunku prawnego – materialny substrat s.p
Faktem prawnym nazywame każde zdarzenie, które powodują
Powstanie, ustawe lub zmianę treści stosunku prawnego czyli
Każde takie zdarzenie, które powoduje skutek prawny. Typy
faktów prawnych: a) zdarzenia prawne to kat f.p , które nie zależą
od woli człowieka, b) działania to ta kat f.p. które zależą od woli
człowieka zyli są ludzkimi zachowaniami. Obejmuje ona zarówno
działania jak i zaniechania. Działania dzielimy na: -czyny, - akty
prawne
Obowiązywanie prawa. W nauce prawa mówi się o
Obowiązywaniu prawa a) systemowym, b) faktycznym, c)
aksjologicznym. A)obwiązywanie w znaczeniu systemowym
wymaga ustaleń, który rozstrzygają tym czy: - czy norma została
Odpowiednio ustanowiona, - norma została odp. opublikowana,
-norma weszła w życie, - norma nie została uchylona,
nrma jest konsekwencja norm uchwalonych. B) obowiązywanie
w znaczeniu faktycznym wymaga spełnienia norm przez ich
adresatów. C) obowiązywanie w znaczeniu aksjologicznym
wymaga by ustanowione normy były zgodne z uniwersalnymi
zasadami morlnymi.
System prawa i systematyzacja prawa.
Prawo pojmuje się jako zbiór norm postępowania
i zakłada się, że jest to całość w określony sposób
wewnętrznie uporządkowana. System to zbiór
elementów pozostających we wzajemnych interakcjach.
Normy prawne są uporządkowane w systemie, który
Nazywa się system prawnym. Jest efektem systematyzacji
Prawa. Systematyzacja jest to uporządkowanie materiału.
Prawodawca systematyzuje ‘mat normatywny’ poprzez:
- różnicowanie form tworzenia prawa
- regulując podobne stosunki społ. w kompleksowych aktach
- normują odmienne stosunki społ.
- bezkolizyjnie włączając do systemu nowe normy
zupełność systemu prawa jest terminem wieloznaczym.
W doktrynie wyróżnia się:
a) zupełnośc obowiązywania, oznacza że reguły
uznawania orm za obowiązujące są precyzyjne w
stopniu który pozwala orzec o każdej normie czy
należy do systemu czy nie
b) zupełność kwalifikacyjna oznacza, że o każdym
zachowaniu bądź zdarzeniu da się orzec czy jest ono
regulowane
c) zupełność proceduralna – dot relacji organu prawo
stosującego do sprawy, którą rozstrzyga
Reguły kolizyjne
Gdy prawodawca zastosował derogację milczącą
rozstrzygnięcia dotyczące obowiązywania norm są
dokonywane w oparciu o regułę kolizyjną. Wyróżnia
się 3 podst. typy r.k.:
- regułę hierarchiczną-norma o wyższej mocy uchyla
normę o słabszej mocy prawnej bez względu, w jakim
czasie normy zostały ustanowione
- regułę chronoligiczną-akt normatywny puzniej wydany
uchyla akt wcześniejszy, jeżeli maja co najmniej taką samą
moc prawną
- regułę merytoryczną-norma bardziej szczegółowa
wyłącza działanie normy bardziej ogólnej
...
lilinka971