Godek - notatki.pdf - Historia ustroju i prawa w Polsce - lilinka971

[ NOTATKI Z ĆWICZEŃ ] HISTORIA POLSKI

HISTORIA USTROJU I PRAWA W POLSCE

DR SŁAWOMIR GODEK

ZAPIS ĆWICZEŃ

ŹRÓDŁA PRAWA W POLSCE

a. W znaczeniu materialnym: np. warunki społeczne, polityczne, wola ustawodawcy.

b. W znaczeniu formalnym:

i. ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA – fontes iuris cognoscendi

Źródła, z których moŜemy dowiedzieć się jak wyglądało prawo w określonym czasie

np. dokumenty sądowe.

ii. ŹRÓDŁA POWSTANIA PRAWA – fontes iuris oriundi

Formy wyraŜenia woli, dzięki którym normy stają się prawem i otrzymują przymus

państwowy (np. zwyczaje, ustawy, akty wydawane przez władze publiczne, włącznie z

samorządowymi, zasady prawne z rozprawy sądowej.

II.

I OKRES – od połowy X wieku do podziału dzielnicowego (1138)

Monarchia wczesnofeudalna

a. ŹRÓDŁA POWSTANIA PRAWA:

i. Króluje prawo zwyczajowe,

ii. Pojawia się forma prawa stanowionego:

STATUTY – np. groŜący sankcjami za niedotrzymanie postów, wieloŜeństwo, raczej

czas Bolesława Krzywoustego raczej dotyczące kwestii militarnych i skarbowych.

b. ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA:

i. Kroniki – np. Galla Anonima,

ii. Roczniki ruskie,

iii. Opisy podróŜy – np. Ibrahima In Jakuba (podróŜnik, zostawił opis państwa Mieszka),

iv. śywoty świętych – np. Św. Wojciecha,

v. Roczniki kapitulne – tj. kalendarze tworzone przez duchowieństwo naleŜy je traktować

ostroŜnie, gdyŜ nie raz podają informacje nieprawdziwe.

III.

II OKRES – od rozbicia dzielnicowego do koronacji Władysława Łokietka i odrodzenia Królestwa.

Monarchia stanowa

® Brak jednego systemu prawnego, kaŜdy stan chce mieć swój własny, autonomiczny system prawny.

a. Stan rycerski

prawo polskie, szlacheckie,

b. Stan mieszczański ® prawo niemieckie,

c. Stan duchowny

prawo kanoniczne,

d. śydzi

prawo Ŝydowskie.

CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ PRAWA

IV.

PRAWO POLSKIE – własne dla stanu rycerskiego

ŹRÓDŁA POWSTANIA PRAWA:

a. Wyraźna dominacja prawa zwyczajowego, róŜnicuje się dzielnicowo, poniewaŜ brak osądu

monarszego, któremu podlegali wszyscy. Monarcha trzymał się zwykle jednej linii orzecznictwa

( choć monarcha nie jest związany swoim orzecznictwem ). W okresie rozbicia dzielnicowego

państwo jest podzielone i kaŜda dzielnica posiada swoją linię orzecznictwa.

UKSW | WPiA | PRAWO – I ROK

Strona 1 z 15

następuje dezintegracja prawa zwyczajowego

[ NOTATKI Z ĆWICZEŃ ] HISTORIA POLSKI

b. Prawo stanowione – przywileje wydawane przez monarchów.

i. indywidualne – do osoby, zakonu,

ii. generalne – dla całej dzielnicy,

czynnik stabilizujący prawo zwyczajowe.

ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA:

a. Księga Elbląska

Długo przechowywany w bibliotece, inaczej znany jako prawo Polaków, jest to najstarszy

zwód prawa polskiego, przyjmuje się, Ŝe powstał przed rokiem 1320, gdzieś na przełomie

XIII i XIV wieku. Brak znanego autora, przyjmuje się, Ŝe był nim urzędnik na potrzeby

administracji krzyŜackiej.

Było to zgodne z zasadą osobowości prawa, bowiem człowiek danego narodu miał prawo do

sądzenia według własnego prawa, jest to odwrócenie dzisiejszej zasady terytorialności prawa.

Tzw. confessio iuris – do jakiego prawa naleŜysz.

W Księdze zawarto:

Ustrój państwa,

Proces sądowy, procedurę sądową,

Prawo karne,

Księga spisana w języku staroniemieckim,

Brak odniesień do prawa rzymskiego,

Jest dokumentem niedokończonym,

Odwzorowuje podział na stany,

Występują w księdze unikatowe opisy polskich instytucji prawnych, takich jak:

Miry

Ordalia = Sądy BoŜe

Instytucja Śladu

Instytucja Początku

b. Księga Henrykowska

Pochodzi z Henrykowa na Śląsku, gdzie istniał zakon Cystersów. Księga jest księgą uposaŜeń,

są w niej opisy sytuacji, w których zakon otrzymał dobra, np. lokowanie wsi

W Księdze znajdują się wywody ściśle prawnicze,

Księga spisana jest w języku łacińskim, dostępna jest wersja polska,

Powstała w dwóch etapach – 12681273 oraz po roku 1310,

Miała kilku autorów,

Pierwszym był opat Piotr, trzeci w hierarchii,

Był to zbiór informacji dla samych zakonników w razie procesu sądowego,

Widoczne jest nachylenie praktyczne księgi,

ZałoŜycielem zakonu był Mikołaj, rycerz ziemi krakowskiej, osiadły na Śląsku,

Argumentami za prawdziwością księgi jest samo zapewnienie jej twórców oraz fakt, Ŝe pisanie

nieprawdy nie byłoby w interesie samego opactwa,

W księdze In extenso wpisano przywileje,

W księdze oględnie, ale wspomina się najazd Mongołów (1241)

Ciepło wspomina się Henryka PoboŜnego i Henryka Brodatego

Ponoć zapisano w księdze pierwsze polskie zdanie,

c. Dokumenty praktyki

d. Kroniki, np. Wincentego Kadłubka

PRAWO NIEMIECKIE – stan mieszczański

W związku z lokowaniem miast na prawie niemieckim

UKSW | WPiA | PRAWO – I ROK

Strona 2 z 15

[ NOTATKI Z ĆWICZEŃ ] HISTORIA POLSKI

ŹRÓDŁA POWSTANIA PRAWA:

a. Przywilej lokacyjny od monarchy

Księga spisana jest w języku łacińskim, dostępna jest wersja polska, monarcha zrzeka się

władzy na rzecz Ławy i Rady,

Monarcha zrzeka się świadczeń podatkowych,

W dokumencie lokacyjnym znajdziemy informacje o tym, kto lokował, jakie są organy w

mieście, ich kompetencje, jakie są sądy i inne instytucje,

ŹRODŁA POZNANIA PRAWA:

b. Zwierciadło Saskie

i. Powstanie na przełomie roku 1215 i 1235,

ii. Autorem Eike von Repkow

iii. Jest to zbiór saskiego prawa zwyczajowego z domieszką kanonicznego, w języku łacińskim,

potem przetłumaczony przez autora na język niemiecki,

c. Weichbild Saski

Są to tzw. pouczenia prawne,

Większość miast w Polsce powstaje na prawie magdeburskim

JeŜeli dana sprawa sądowa jest dla sądu w filii za trudna do rozstrzygnięcia to kieruje się filia

do Magdeburga o pomoc w rozwiązaniu problemu,

Np. jeŜeli filia zwraca się z pytaniem „Czy wyleganiec moŜe być radnym?”, a Magdeburg

zwraca odpowiedzieć „Nie, nie moŜe” – to tak właśnie się dzieje.

VI.

PRAWO KANONICZNE

Ecclesia vivat lege Romana – Kościół Ŝyje prawem rzymskim.

W Polsce w efekcie chrztu Mieszka,

Duchowni – z Niemiec, Francji, Włoch, Irlandii, są zbyt cenni, więc pracują jako notariusze,

sędziowie, dyplomaci, posługiwali się w swojej pracy prawem kanonicznym,

Legaci – w młodym kościele polskim organizują synody, zjazdy duchownych, przystosowywali

prawo kanoniczne do polskich warunków,

Studenci – wyjeŜdŜający do Bolonii, ParyŜa, by zdobyć wiedzę prawniczą. Gdy wracają przenoszą

zasady prawa rzymskiego oraz kanonicznego, np. Kadłubek, który był studentem paryskim i który

naleŜał do elity ok. 10 osób w Europie, ale takŜe np. Stefan Polak.

VII.

PRAWO śYDOWSKIE

1264 r – Bolesław PoboŜny wydaje przywilej dla śydów

POLSKIE INSTYTUCJE PRAWNE

VIII. MIR ~ Ręka pańska

a. Typy mirów:

i. Miejscowy – drogi publicznej, drogi wiejskiej, targowiska, karczmy,

ii. Osobowy – ochrona kobiet, obcych handlarzy, śydów,

iii. Mieszany – o osobie arcybiskupa (chroniony jako osoba, jako kaŜdoczesne msc. jego

przebywania)

b. Na podstawie Księgi Elbląskiej:

Gdy zabije się na drodze publicznej płaci się dwie kary:

Karę publiczną – za naruszenie miru, np. drogi publicznej – 50 grzywien. KsiąŜę jest

bowiem zainteresowany spokojem na drodze, bowiem moŜe to prowadzić do

utworzenia znanego szlaku handlowego,

Karę prywatną – krewnym zabitego, np. 50 grzywien

UKSW | WPiA | PRAWO – I ROK

Strona 3 z 15

Bardzo wsiąka w grunt polski,

d. Ortyle

[ NOTATKI Z ĆWICZEŃ ] HISTORIA POLSKI

W tabeli przykłady kar:

Przewinienie

Mir

Kara prywatna Kara publiczna Oczyszczenie

Rycerza na drodze

publicznej

Drogi

publicznej

50 grzywien

9 osób

Chłopa na drodze

publicznej

Drogi

publicznej

30 grzywien

50 grzywien

6 osób

Rycerza na drodze wiejskiej Drogi

wiejskiej

6 grzywien

6 osób

Chłopa na drodze wiejskiej Drogi

wiejskiej

Kara 300

Płacona w kruszcu

(sól,

6 grzywien

6 osób

potem

minimalna,

np.

kurczak)

Bójka

Karczmy

Kara 300

Dla kogokolwiek,

bowiem jak ksiądz

szlachcic bratał się z

chłopem to sam

powinien przewidzieć

skutki działania.

Pobicie komornika przed

nieszporami

Karczmy

6 grzywien

Prawdopodobnie

przyszedł w celach

słuŜbowych.

Pobicie komornika po

nieszporach

Osobowy

Kara 300

Pewnie przyszedł pić.

Gwałt na szlachciance

Osobowy

Ile karze sąd

50 grzywien

Gwałt na chłopce

Osobowy

6 grzywien (niewiadomo jakiej kary)

Gwałt na chłopce, gdy

oddaliła się samowolnie

Osobowy

Kara 300

Nie wyslano jej, więc

sama sobie winna.

IX.

ORDALIA – SĄDY BOśE

a. w drodze pojedynku:

Odbywają się, gdy brak świadków, Bóg ma zdecydować, kto ma rację.

Chłop vs Chłop – walczą na kije,

Rycerz vs Chłop – walczą na miecze, (chłop pozywa rycerza)

Chłop vs Rycerz – walczą na kije (rycerz pozywa chłopa)

Rycerz vs Rycerz – walczą na miecze

Biją się do kapitulacji lub do momentu ostatku sił strony. Przegrana oskarŜonego oznacza

konieczność zapłaty kary,

Jeśli ktoś pojedynkuje się jako zdrajca i przegra jest skazany na ukamienowanie,

MoŜe się oczyścić samodwunast (on + 11 świadków), jest to największe wymaganie,

KsiąŜę moŜe zostać zastąpiony osobą wybraną, równieŜ rycerz w sporze z chłopem, jeśli uzna

to za dyshonor,

Choroba moŜe teŜ doprowadzić do zastępstwa,

RównieŜ biskupi i opaci mogą zostać zastąpieni.

b. w drodze próby Ŝelaza:

Jeśli strony nie mogą walczyć,

Człowiek ma przejść trzy kroki po rozŜarzonym Ŝelazie,

UKSW | WPiA | PRAWO – I ROK

Strona 4 z 15

[ NOTATKI Z ĆWICZEŃ ] HISTORIA POLSKI

Przegrywa, jeśli dezerteruje lub po 3 dniach troskliwej opieki po oglądnięciu stopy biegli

stwierdzą, Ŝe wystąpiły duŜe obraŜenie – oznacza to, Ŝe ktoś jest winny, przy niewielkich –

niewinny,

Podczas próby Ŝelaza początkowo oskarŜonego prowadziło dwóch księŜy,

MoŜna teŜ oburącz chwycić Ŝelazo i przejść 3 kroki, sytuacja następnie analogiczna,

c. w formie próby zimnej wody:

Jeśli sąd chce skończyć rozprawę w ciągu jednego dnia, a nie ma dowodów, wrzuca

oskarŜonego do wody, naleŜy przy tym oznaczyć głowę, by sprawdzić, czy człowiek tonie,

NaleŜy mu związać powróz, by wyciągnąć go z wody tonącego,

Sędzia zgadza się na to niechętnie,

Niewinny jeśli tonie, winny jeśli dryfuje, bowiem wierzono, Ŝe woda winnego nie przyjmie,

W Anglii istnieli ludzie, którzy aranŜowali tak sprawę, by oskarŜone o czary kobiety nie

tonęły,

d. w formie próby igły

Wierzono bowiem, Ŝe kobieta opętana ma na ciele takie miejsce, które podczas nakłucia nie

boli, a krew nie leci,

e. w formie próby wagi

wierzono, Ŝe czarownice są lŜejsze od „normalnych” kobiet,

WaŜenie następowało na wadze miejskiej, po czym kobiecie wydawano certyfikat, który do

końca Ŝycia gwarantował jej bezpieczeństwo, mówił, Ŝe nie jest wiedźmą,

f. w formie próby łez

kobieta powinna zaprzeczyć, Ŝe jest wiedźmą, a następnie rozpłakać się na zawołanie,

g. w formie próby sera

h. w formie losowania (najpierw 12 osób, następnie winnego)

i. w formie próby mar

obejście trzy razy zmarłego, pocałowanie zwłok. Jeśli ciało się zmieniło – winny.

INSTYTUCJA ŚLADU

a. Jeśli chłop złapie sprawcę to oddaje go sędziemu,

b. Sprawcę łapie z krzykiem cała wieś do skutku. Jeśli któraś wieś nie łapie z krzykiem – płaci karę,\

c. Jeśli we wsi został odnaleziony trup i nie ma sprawcy – odpowiedzialność zbiorowa

XI.

INSTYTUCJA POCZĄTKU

a. Dziś obrona konieczna.

b. Jest to kontratyp – prawo nie pozwala zabijać, ale instytucja początku – tak

c. NaleŜało udowodnić jedynie fakt napadnięcia, moŜna było uŜyć niewspółmiernych środkow,

PRAWO W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ

XII.

PRAWO ZIEMSKIE – ŹRÓDŁA POWSTANIA PRAWA

a. Nadal jest to prawo zwyczajowe,

b. Prawo zwyczajowe zaczyna być spisywane

c. STATUTY KAZIMIERZA WIELKIEGO

Dla Wielkopolski i Małopolski,

Chęć ujednolicenia państwa i prawa

Wstępem miało być spisanie prawa zwyczajowego,

Dalej zbudowanie nowej systematyki prawa, kodyfikacji, (nie zdąŜył przed śmiercią)

Ogłoszono w Piotrkowie dla Wielkopolski (34 art.) oraz w Wiślicy dla Małopolski (59 art.)

4 dziedziny: prawo karne, ustrój państwa, ustrój sądów, proces sądowy,

W języku łacińskim,

Statuty były uzupełniane przez extravacantes (chodzące poza)

Petyle – uzupełniane przez propozycje na przyszłość,

Prejudykaty – wzorcowe wyniki sądowe (Idzik Ŝaluje na Falka, Idzik skarŜy Falka), są to

fikcyjne sytuacje wymyślone przez notariuszy,

UKSW | WPiA | PRAWO – I ROK

Strona 5 z 15

Godek - notatki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: