ZASADY USTROJOWE ZAWARTE W KONSTYTUCJI

q     ciągłości państwa polskiego (w preambule)

q     republikańska forma rządów (art., 1)

q     zasada zwierzchnictwa narodu (suwerenności narodu) (art. 2)

q     zasada podziału władz (trójpodziału) (art. 2)

q     zasada państwa liberalnego (państwo było pojmowane jako organizacja do ochrony interesów indywidualnych obywateli)

q     zasada demokracji reprezentacyjnej

q     zasada rządów parlamentarnych

q       zasada jednolitości państwa (państwo unitarne) (Wyjątek stanowiła auto­nomia Śląska. Gwarantowała ją ustawa konstytucyjna z 15 lipca 1920 roku zawierająca statut autonomiczny województwa śląskiego. Władzę ustawodawczą w zakresie uprawnień autonomicznych realizował Sejm Śląski. Obejmowała ona wydawanie ustaw we wszystkich dziedzinach administracji łącznie
z uchwalaniem budżetu, z wyjątkiem spraw wojskowych i zagranicznych. Organem wykonawczym Sejmu Śląskiego była Rada Wojewódzka).

q     zasada państwa prawa (art. 3, ust. 5)

ORGANY WŁADZY

WŁADZA USTAWODAWCZA

ZGROMADZENIE NARODOWE (SEJM I SENAT)

Władzę ustawodawczą powierzała konstytucja sejmowi i senatowi. Sejmem nazwane zostało nie całe ciało ustawodawcze, ale jego część, nosząca w Polsce przedrozbiorowej nazwę Izby poselskiej. Kadencja sejmu i senatu trwała 5 lat. Prawo wyborcze do sejmu i senatu określała konstytucja marcowa i or­dynacje wyborcze. Czynne prawo wyborcze oparte zostało na 5-przy­miotnikowym głosowaniu (powszechnym, równym, tajnym, bezpośrednim i stosunkowym (proporcjonalnym). W wyborach do sejmu przysługiwało ono każdemu obywatelowi, który ukończył 21 lat, a do senatu - 30 lat, z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej, osób ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych. Bierne praw wyborcze do sejmu posiadał każdy, kto ukończył 25 lat, a do senatu, jeśli ukończył 40 lat, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej. Sejm składał się
z 444 posłów, a senat z 111 senatorów. Rozwiązanie sejmu przed upływem kadencji mogło nastąpić na mocy decyzji prezydenta, podjętej za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków senatu. W razie rozwiązania sejmu rozwiązaniu podlegał również senat. Obydwie izby wybierały ze swego grona prezydia składające się z marszałka, wicemarszałków i sekretarzy. Marszałek kierował obradami izby. Przyjęty został sesyjny system pracy sejmu i senatu. Dla rozpatrywania projektów ustawodawczych sejm i senat powoływały komisje. Składały one na plenarnych posiedzeniach sprawozdania z prac nad projektami. Do prawomocności podejmowanych uchwał potrzebna była zwykła większość przy obecności co najmniej 1/3 ustawowej liczby posłów (quorum). Sprawy ważniejsze podejmowane były kwalifikowaną większością 11/20, 3/5, 2/3 głosów przy podwyższonym quorum.

Posłowie i senatorowie byli przedstawicielami całego narodu i nie mogli być krępowani instrukcjami wyborców. Przysługiwał im immunitet parlamentarny i nietykalność poselska. Immunitet parlamentarny uwalniał posła lub senatora od odpowiedzialności za działalność związaną
z wykonywaniem mandatu. Nietykalność poselska polegała na tym, że za zgodą sejmu lub senatu mogli być pociągani do odpowiedzialności za przestępstwo karne.

KOMPETENCJE ZGROMADZENIA NARODOWEGO

Ustawodawcze

q     uchwalanie ustaw (art. 3 - „Nie ma ustawy bez zgody sejmu, wyrażonej w sposób regulaminem ustalony”)

q     uchwalanie budżetu państwa (art. 4)

q     ustalanie stanu liczebnego wojska i zezwalanie na pobór rekruta (art. 5)

q     nakładanie podatków, ustalanie ceł i monopoli oraz systemu monetarnego (art. 6)

q     udzielanie amnestii

q     ratyfikowanie traktatów międzynarodowych.

Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała rządowi i sejmowi, Senat miał prawo wnoszenia poprawek do ustaw uchwalonych przez sejm, któ­ry z kolei mógł je odrzucić 11/20 głosów. Ustawy podpisywał
i ogłaszał prezydent.

Kontrolne

W pełnym zakresie przysługiwały sejmowi, w ograniczonym senatowi.

q     obie izby miały prawo zapytań i interpelacji, ale tylko sejm mógł pocią­gać pojedynczych ministrów lub cały rząd do odpowiedzialności politycznej (votum nieufności) i konstytucyjnej (przed Trybunał Stanu)

q     formą kontroli nad administracją państwową (finanse) było powołanie NIK, która składała swe sprawozdania sejmowi

q     formą kon­troli sprawowanej przez sejm było wyrażanie zgody na wypowiedzenie przez prezydenta wojny, zawarcie pokoju, zatwierdzenie stanu wyjątko­wego wprowadzonego przez Radę Ministrów.

Elekcyjne

Polegały na obiorze przez sejm i senat połączone w Zgromadzenie Narodowe, prezydenta Rzeczypospolitej.

Ustrojodawcze

Kompetencje te uprawniały sejm i senat do dokonywania zmian i re­wizji konstytucji.

Do nowelizacji konstytucji potrzebna była zwyk­ła większość głosów przy obecności przynajmniej 1/3 ustawowej liczby pos­łów (art.35).

Art.125 przewidywał, że zmiana konstytucji może być dokonana w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub członków senatu większością 2/3 głosów. Wniosek o zmianę kon­stytucji winien być podpisany, przez co najmniej 1/4 ustawowej licz­by posłów i zapowiedziany 15 dni wcześniej.

Drugi z rzędu na zasa­dzie tej konstytucji wybrany sejm mógł dokonać rewizji konstytucji własną uchwałą powziętą 3/5 głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów.

WŁADZA WYKONAWCZA

PREZYDENT

Głową państwa był Prezydent Rzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej. Był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. Stał na czele organów władzy wykonawczej. Reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych. Przysługiwały mu też uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej i sądowej. W wypadku, gdy nie mógł sprawować swego urzędu, wszystkie uprawnienia prezydenta przejmował marszałek sejmu.

Do kompetencji prezydenta należało:

q       w zakresie władzy wykonawczej

·         mianowanie i odwoływanie rządu (Rady Ministrów) (Przy powoływa­niu rządu prezydent musiał liczyć się ze stanowiskiem i żądaniami większości sejmu; mianowanie ministrów odbywało się na wniosek prezesa Rady Minist­rów)

·         obsadzanie wyższych urzędów cywilnych i wojskowych

·         sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi

·         przyjmowanie przedstawicieli państw obcych i wysyłanie przedstawicieli państwa polskiego za granicę

·         zawieranie umów międzynarodowych

·         wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju, ale tylko za zgodą sejmu

·         prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń.

q       w zakresie władzy ustawodawczej

·         zwoływanie, zamykanie i odraczanie sesji zwyczajnych i nadzwyczajnych sejmu i senatu

·         prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 członków senatu.

·         podpisywanie ustaw wraz z ministrami (promulgacja) i zarządzanie ich publikacji w Dzienniku Ustaw

Prezydent nie posiadał natomiast prawa weta wobec ustaw uchwalanych przez sejm.

q       w za­kresie władzy sądowej

·         mianowanie sędziów

·         stosowanie prawa łaski

Wszystkie akty rządowe prezydenta musiały być kontrasyg­nowane przez premiera
i odpowiedniego ministra, którzy ponosili przed sejmem odpowiedzialność za ich treść. Nastąpiło w ten sposób pozbawienie prezydenta samodzielności funkcjonalnej i uzależnienie go od rządu. Prezydent za swoją działalność nie odpowiadał ani parlamentarnie, ani cywilnie. Kon­stytucja przewidywała jego odpowiedzialność jedynie za zdradę kraju, pogwał­cenie konstytucji i przestępstwo karne. Prawo pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu przysługiwało sejmowi.

RADA MINISTRÓW (RZĄD)

Radę Ministrów tworzyli ministrowie pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Ministrowie byli powoływani i odwoływani przez prezydenta na wniosek prezesa Rady Ministrów.

Podstawowym uprawnieniem Rady Ministrów było decydowanie o ogólnym kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu. W jej ramach miała się mieścić polityka poszczególnych ministrów. Rada Ministrów występowała z projektami ustaw i przedstawiała coroczny bilans rachunków państwowych do zatwierdzenia przez sejm. Ponadto załatwiała sprawy przekazane jej przez ustawy zwykłe. Swe zadania realizowała Rada Ministrów przez uchwalanie rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń i podejmowanie uchwał.

Ministrowie stosownie do podwójnej roli, jaką odgrywali w systemie organów wykonawczych jako członkowie Rady Ministrów i jako szefowie resortów administracji państwowej, ponosili solidarną
i indywidualną od­powiedzialność za swoją działalność. Solidarna odpowiedzialność obejmowała działania kolegialne ministrów podejmowane w charakterze członków Rady Ministrów. Odpowiedzialność indywidualna dotyczyła działalności ministra jako szefa adminis­tracji resortu.

Pod względem formy wyróżniano odpowiedzialność parlamentarną (polityczną) i konstytucyjną. Odpowiedzialność par­lamentarna obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra. Sejm zwykłą większością głosów mógł żądać jego ustąpienia (wotum nieufności). Minister lub rząd, który utracił zaufanie sejmu musiał ustąpić.

Odpowiedzialność konstytucyjna dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami. Do odpowiedzialności konstytucyjnej pociągał ministrów sejm kwalifikowaną większością głosów. Sprawę rozpatrywał Trybunał Stanu składający się z 12 członków, wybieranych przez sejm (8) i przez senat (4) spoza swego grona pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego. Oskarżenie popierali 3 posłowie wybrani przez sejm. Trybunał mógł skazać ministra na utratę urzędu, pozbawienie biernego prawa wyborczego, prawa piastowania urzędów, zmniej­szenie emerytury, a gdy minister popełnił przestępstwo w związku ze sprawo­waniem urzędu - na kary przewidziane w ustawach karnych.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Władza sądownicza była niezależna i niezawisła w swoich działaniach.

Organami wymiaru sprawiedliwości były sądy powszechne, sądy szczególne i sądy w zakresie stosunków publiczno-prawnych

Sądy powszechne: Sąd Najwyższy, sądy apelacyjne, okręgowe i grodzkie (od 1928)

Sądy szczególne: sądy wojskowe i sady pracy (od 1928)

Sądy w zakresie stosunków publiczno-prawnych: Najwyższy Trybunał Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny i Trybunał ...