WSTĘP   DO   PRAWOZNAWSTWA

JĘZYK PRAWNICZY (wypowiedzi o prawie obowiązującym):

·         język prawniczy praktyki – są to decyzje organów administracyjnych, orzeczenia wydawane przez sądy,

·         język prawniczy doktryny – są to wypowiedzi prawoznawstwa o prawie obowiązującym,

·         język prawniczy potoczny – są to nasze wypowiedzi o prawie obowiązującym.

JĘZYK PRAWNY (język tekstów prawnych) – jest pisany w języku etnicznym (wykorzystuje słownictwo języka etnicznego oraz składnię języka etnicznego).

Jednakże pomiędzy językiem tekstów prawnych, a językiem etnicznym można wskazać szereg różnic:

·         w j. tekstów prawnych występują zwroty, które są nieznane klasycznemu
j. etnicznemu np. pozew, powództwo.

·         w j. tekstów prawnych występują terminy zaczerpnięte z języka etnicznego ale
w innym znaczeniu niż to które jest nadawane w j. etnicznym, może to być znaczenie radykalnie odmienne np. słowo „ryba” odnosi się do raków (znaczenie szersze),

·         j. tekstów prawnym posługuje się definicjami legalnymi, które precyzują określone zwroty j. etnicznego.

ROLE SEMIOTYCZNE WYPOWIEDZI

SEMIOTYKA to ogólna teoria znaków językowych i dzieli się na 3 subdyscypliny:

1.       semantyka – zajmuje się stosunkiem znaków do tego co one oznaczają, do czego się w swym znaczeniu odnoszą,

2.       syntaktyka – zajmuje się sposobami wiązania znaków prostszych w znaki bardziej złożone,

3.       pragmatyka – zajmuje się stosunkami jakie zachodzą między znakami a ludźmi, którzy te znaki wytwarzają lub odbierają ze zrozumieniem.

Podział wypowiedzi ze względu na spełniane funkcje semiotyczne:

·         funkcję opisową pełnią zdania w sensie logicznym, czyli wypowiedzi oznajmujące,
o których można orzec, że są prawdziwe lub fałszywe.

·         funkcja  ekspresywna – polega na wyrażaniu naszych przeżyć, przeświadczeń, przypuszczeń przy pomocy wypowiedzi językowej ( o ile wypowiedź ze względu na spełnianą funkcję opisową może być prawdziwa lub fałszywa, o tyle ze względu na spełnianą funkcję ekspresywną może być szczera lub nieszczera).
Najbardziej jest widoczna w przypadku naszych ocen.

Ocena – to wypowiedzi, które wyrażają przeżycia. Polegają na emocjonalnym ustosunkowaniu się do jakieś faktycznie występujących stanów rzeczy. Oceny wyrażają aprobatę albo dezaprobatę.

Oceny dzielimy na:

·         oceny zasadnicze (samoistne) - wypowiedź ma postać: „X ma wartość W”,

·         oceny zrelatywizowane systemowo – wypowiedź ma postać: „X ma wartość
W ze względu na system wartości S” (np. moralność chrześcijańska),

·         oceny zrelatywizowane instrumentalnie – wypowiedź ma postać: „X ma wartość W jako środek do celu C” ( np. te studia są dobre, bo pozwalają zdobyć interesujący zawód).

Wypowiedzi optatywne (optatywy): wyrażają nasze życzenia aby jakiś konkretny stan trwał nadal, albo powstał w przyszłości. Wypowiedź optatywna nie oznacza stosunku między mówiącym a słuchającym, jest to akt bez adresata, akt wyrażający wyłącznie chęć żeby coś zaistniało np. „Oby jutro była ładna pogoda”, „Oby Henryk wygrał zakład” – tzn. oby wygranie zakładu zdarzyło się Henrykowi.

·         funkcja sugestywna – pełnią wypowiedzi dyrektywalne (dyrektywy).

Dyrektywy wskazują komuś określony sposób postępowania w określonych okolicznościach. Główna ich funkcja polega na wpływaniu na zachowania adresata aby postępował w określony sposób.

Podstawowym typem dyrektyw są normy postępowania, dyrektywy techniczne (celowościowe) oraz różnego rodzaju reguły sensu (reguły dokonywania czynności konwencjonalnych).

·           funkcja performatyna – polega na tym, że za pomocą języka dokonujemy pewnych czynności, inaczej poprzez sformułowanie wypowiedzi językowej tworzymy nową rzeczywistość.

Dyrektywy techniczne – to normy instrumentalne czyli wypowiedzi wskazujące co należy czynić aby osiągnąć określony skutek. Można je sprowadzić do formuły:  „Jeżeli chcesz osiągnąć stan rzeczy X to powinieneś zachować się w sposób Y”. Dyrektywy techniczne są odwróceniem zdania anankastycznego, które ma postać: „Jeżeli wystąpi zachowanie X to powoduje skutek X” (np. jeżeli napali się w piecu to pokój się ogrzeje)

Zdania deontyczne – zdania stwierdzające, że ze względu na treść określonej normy takie
a takie czyny są w danych okolicznościach przez tę normę danym podmiotom nakazane, zakazane bądź dozwolone.

Norma – jest wypowiedzią językową należącą do kategorii dyrektyw, Pełni funkcję sugestywną. Są tak formułowane aby wpływać na zachowanie określonych osób. Nie są zdaniami w sensie logicznym ponieważ norma niczego nam nie opisują. Norma nie odpowiada na pytanie jak jest tylko jak byś powinno.

NORMA PRAWNA – to wypowiedź określonego języka,  jej funkcją jest wpływanie na adresata normy tak aby wykonał zakazy lub zakazy zawarte w tej wypowiedzi. Normę prawną formułuje się często w postaci warunkowego zdania odkładającego się z poprzednika „jeżeli...” i następnika. Poprzednik stanowi hipotezę normy prawnej. Hipoteza wskazuje
i określa adresata oraz okoliczności stosowania normy prawnej. Wyróżniamy:

·         hipotezy językowodookreślone – w sposób szczegółowy wskazują adresata oraz okoliczności, w których temu adresatowi jest coś nakazane, zakazane bądź dozwolone,

·         hipotezy językowoniedookreślone – wskazują adresata i okoliczności zastosowania się  określone w sposób ogólny. Charakterystyczne dla prawa karnego.

Hipoteza dotyczy elementów podmiotowych i przedmiotowych sytuacji, którą  się zajmuje. Dotyczy elementów podmiotowych, gdy wskazuje adresata normy oraz jego cechy np., stan zdrowia, wiek.

Hipoteza może również wskazywać cel działania adresata np. ktoś działa w celu przywłaszczenia mienia, w celu zawarcia umowy.

Hipoteza wskazuje sposób działania np. działa w porozumieniu z innymi osobami..

Hipoteza dotyczy elementów przedmiotowych, gdy odnosi się do stanów, zjawisk, wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrzne, mogą to być określenia pewnych zachowań ludzkich. Stany, zjawiska i wydarzenia określone w hipotezie mogą pojawiać się w wyniku praw przyrody, czy też w wyniku funkcjonowania gospodarki, np. powódź, zniżka lub zwyżka cen, stan zagrożenia epidemiologicznego.

Dyspozycja – drugi element składowy normy prawnej – wyznacza treść powinnego zachowania. Przedmiotem dyspozycji mogą być:

·         czyny tzn. faktyczne czynności psycho-fizyczne np. zabrania mienia, pomoc, zabójstwo,

·         czynności konwencjonalne – są to pewne zachowania, którym istniejące normy prawne lub obyczajowe nadają określone znaczenie inne niż to, które wynikałoby
z psychofizycznego przebiegu tych czynności np. uchylenie kapelusza może oznaczać, że ktoś chce się ochłodzić.

Każda czynność prawna jest czynnością konwencjonalną, ale nie każda czynność konwencjonalna jest czynnością prawną. Można dokonać uporządkowania:

·         czynności konwencjonalne regulowane przez prawo – są to akty  tworzenia prawa, akty stosowania prawa i czynności prawne,

·         czynności konwencjonalne prawnie obojętne – czynności obyczajowe, religijne, organizacyjne.

Dyspozycja normy prawnej określa, że wskazane w niej zachowanie jest zakazane, nakazane bądź dozwolone.

Nakaz może przybierać dwie formy:

·         nakaz obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego w warunkach wskazanych przez hipotezę uchylić nie można bez narażenia się na niepotrzebne konsekwencje prawne (są to sankcje np. nakaz poddania się szczepienia w czasie epidemii),

·         nakaz obejmujący 1 typ zachowania podstawowego oraz drugi typ (inne zachowanie), które w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrane zamiast zachowania podstawowego. (na gruncie prawa cywilnego – część dot. zobowiązań)

Polskie prawo zna 2 rodzaje sytuacji, w których adresatowi pozostawiony jest wybór co do sposobu zachowania się mimo istniejącego nakazu.

1.       zobowiązanie przemienne – polega na tym, że przepis prawa lub postanowienie umowy przewiduje kilka sposobów wykonywania określonego obowiązku. Wykonanie tego obowiązku przez jedną ze stron może polegać na zachowaniu się w jeden lub drugi sposób wedle wyboru osoby uprawnionej (np. jeśli w wypadku sam. zostanie uszkodzony samochód to poszkodowany może żądać naprawy lub pieniędzy),

2.       upoważnienie przemienne – adresat nie ma pełnej swobody wyboru, nie może on dobrowolnie wybierać między dwoma obowiązkami. Adresatowi nakazane jest zachowanie się w sposób A, a tylko w określonych okolicznościach może zwolnić się z tego obowiązku przez zachowanie się w sposób B, który jest również w sposób szczegółowy określony (np. przepis dot. zastępczej służby wojskowej nie w jednostce a np. w szpitalu).

Zakaz - wskazuje typy zachowań uznawanych przez normę za niedopuszczalne.

Dozwolenie – jest to przypadek, z którym się łączy spór w nauce prawa – są głosy, że dozwolenie nie istnieje jako samodzielny dyspozycji, jest pewna funkcja nakazów i zakazów, wolna przestrzeń pomiędzy tymi nakazami a zakazami, przestrzeń określana jako sfera prawnie indyferentna, wolna. Prawo milczy, jest obojętne wobec sposobu zachowania jednostek, znajdujących się w tej sferze np. pisarz może pisać w książce co tylko chce, nie musi uważać żeby nie naruszyć zakazów i nakazów.

Sankcja normy prawnej – w języku prawnym występuje w dwojakim znaczeniu:

·         znaczenie językowe – jako część normy prawnej obok hipotezy i dyspozycji.

·         znaczenie socjologiczne – jako społeczny punkt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec podmiotów zachowujących się niezgodnie z wzorcami zawartymi w normach.

Najczęściej wyróżnia się 3 rodzaje sankcji prawnych:

1.       sankcja egzekucyjna – polega na przymusowym wykonaniu tego co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata np. przymusowa eksmisja z lokalu.
Sankcja egzekucyjna może również polegać na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi np. zburzenie budynku, który został wzniesiony bez zezwolenia.

Sankcja egzekucyjna polega następnie na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku np. zmuszenie do zapłacenia zaległych alimentów.

2.       sankcja nieważności:

·         nieważność bezwględna – następuje z mocy samego prawa exlege bez potrzeby dokonywania dalszych czynności  .................ona czynności od samego początku, oznacza to, że czynność taka nie wywołała żadnych skutków prawnych, a te które wywołała muszą być unicestwione np. przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (wypłacenie odszkodowania). Nieważność bezwzględna ma miejsce w kilku przypadkach:

·         gdy czynność prawna została wywołana przez osobę, która w żadnym razie nie mogła jej dokonać,

·         gdy czynność prawna została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organów władzy państwowej,

·         gdy czynność została dokonana bez zachowania odpowiedniej formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności np. przeniesienie własności nieruchomości bez aktu notarialnego.

·         nieważność względna – ma miejsce, gdy określ. osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności, w takim przypadku czynność jest nieważna dopiero od momentu orzeczenia jej przez kompetentny do tego organ. Skutki czynności prawnej pozostają w mocy od momentu wydania wyroku.

·         bezskuteczność zawieszona – polega na tym, że prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy od zgody tej osoby czyli osoba musi wyrazić zgodę. Do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale określona jest mianem czynności kulejącej, gdyż nie uzyskanie zgody w określonym czasie lub odmowa jej udzielenia powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej.

·         bezskuteczność względna – jest stwierdzana przez sąd na żądanie osoby trzeciej pokrzywdzonej dokonaniem czynności prawnej.

3.       sankcja karna – grozi za dokonanie czynów zabronionych. Funkcje sankcji karnej:

·         resocjalizacja przestępcy,

·         odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynu karalnego (prewencja szczególna, indywidualna),

·         odstraszanie potencjalnych przestępców od popełniania czynów zabronionych danego rodzaju (prewencja ogólna),

·         izolacja przestępcy od społeczeństwa w przypadku kary pozbawienia wolności.

Sankcje represyjne w prawie cywilnym w postaci kar umownych.

Podział norm prawnych:

·         lexperfecta – prawo doskonałe, opatrzone sankcją nieważności bezwzględnej lub względnej,

·         lexplusqamperfecta – prawo więcej niż doskonałe, opatrzone sankcją nieważności  oraz inną sankcją (zwykle represyjną),

·         lexminusqamperfecta – prawo mniej niż doskonałe, opatrzone sankcją represyjną,

·         leximperfecta – prawo niedoskonałe – to norma, dla której w danym systemie prawnym nie można znaleźć sankcji np. art. 87 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego „Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie”.

Normy kompetencyjne: na określenie kompetencji składają się 2 normy:

1.       norma, która wskazuje podmiot, przedmiot i sposób dokonania czynności konwencjonalnej (np. sposób wydania wyroku, decyzji), opatrzona sankcją nieważności,

2.       norma, która nakłada na inny podmiot obowiązek reagowania w określony sposób na dokonanie czynności (np. norma, która nakazuje podporządkowanie się wyrokowi sądu), zabezpieczona sankcją represyjną lub egzekucyjną.

Koncepcja norm sprzężonych – składają się na nią 2 normy:

1.       norma sankcjonowana – określa adresata i warunki w jakich jest mu nakazane, zakazane bądź dozwolone czynić oraz treść owego nakazu, zakazu bądź dozwolenia. Składa się na nią hipoteza i dyspozycja.

2.       norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej oraz upoważnienie dla organów prawa do realizacji tych skutków.

Inny jest adresat normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Norma sankcjonowana jest kierowana do pewnej kategorii adresatów określonej rodzajowo, są to adresaci pierwotni. Natomiast norma sankcjonująca skierowana do organów władzy publicznej a także do wszelkich osób, które posiadają kompetencje ażeby oficjalnie stwierdzić naruszenie normy sankcjonowanej i zastosować wobec jej naruszyciela określoną dolegliwość, są to adresaci wtórni.

Norma sankcjonująca jest normą posiłkową, drugiego rzędu, zostaje ona uruchomiona tylko wtedy, gdy naruszona zostaje norma sankcjonowana.

art. „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności”

norma sankcjonowana: nie wolno zabijać

norma sankcjonująca – sąd wymierza karę pozbawienia wolności osobie, która zabije człowieka.

„Studentowi nakazane jest uczenie się pod groźbą uzyskania oceny niedostatecznej”

norma sankcjonowana – studentowi nakazane jest uczenie się

norma sankcjonująca – egzaminatorowi nakazane jest postawienie oceny niedostatecznej uczniowi, który się nie uczy.

Uzasadnienie obowiązywania normy prawnej

·         obowiązywanie aksjologiczne – aksjologia to nauka o wartościach. Następuje tu odwołanie do wartości. Norma obowiązuje, gdyż w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen czyny nakazane są dobre, a czyny zakazane złe.

·         obowiązywanie tetyczne – norma ma uzasadnienie tetyczne jeżeli została ustanowiona przez podmiot, który ma władzę ażeby wyegzekwować od adresata normy zachowanie zgodne z tą normą. Podmiot ten dysponuje środkami przymusu, lub posiada odpowiedni autorytet.

·         obowiązywanie formalne (systemowe) – podstawą obowiązywania jest sam akt stanowienia normy, jej cechy formalne (tzn. kto i w jakim trybie normę ustanowił) oraz relacja tej normy do innych norm obowiązujących w danym systemie.

·         obowiązywanie faktualne (behawioralne) – obowiązują te normy, które są faktycznie stosowane lub przestrzegane. Norma obowiązuje w sensie faktualnym jeżeli społecznie skuteczna.

RELACJA MIĘDZY NORMĄ PRAWNĄ A PRZEPISEM

Przepis prawny jest to wypowiedź zawarta w tekście aktu normatywnego. Ta wypowiedź stanowi calość gramatyczną i wyodrębnona jet jako art. § pkt.

Norma prawna to pewna regułą postępowania skonstuowana na podstawie przepisów prawnych, albo inaczej: zbudowana z elementów znaczeniowych zawartych w przepisach prawnych. Elementami treści normy prawnej są adresat, zakres zastosowania i zakres normowania.

Zakres zastosowania – to okoliczności, w których dana norm znajduje zastosowanie

Zakres normowania – klasa czynów nakazanych, zakazanych, dozwolonych.

Normy prawne wyrażają treść prawa, przepisy natomiast są formą słowną, zdaniową w którą treść ta jest ujęta.

Normy prawne są wyprowadzane z przepisów prawnych w drodze przeprowadzenie wykładni. Jeden przepis prawny może zawierać materiał do budowy 1 normy prawnej bądź wielu norm. Norma prawna może być zawarta nie tylko w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego, ale i w przepisach w różnych aktach normatywnych leżących na różnych piętrach struktury hierarchicznej systemu prawa i należących do różnych gałęzi prawa – ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.

Rodzaje przepisów prawnych:

► 

·         przepisy ogólne – lexgeneralis – to przepisy, które regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne w dyspozycji reguły zachowania

·         przepisy szczegółowe – lexspecialis – regulują sprawy w sposób bardzo szczegółowy.

Rozróżnienie przepisów ogólnych i szczegółowych wynika najczęściej z systematyki aktu prawnego.

►

·         przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych części. Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się . Są to tzw. przepisy wewnątrzsystemowe, mogą one odsyłać do innych przepisów tego samego akty normatywnego, mogą też wskazywać inny akt normatywny. Dzięki przepisom odsyłającym można zmniejszyć objętość aktów normatywnych.

Odesłania pozasystemowe – wzorów zachowania poszukuję się w innych niż prawo systemach normatywnych. Występują najczęściej w postaci klauzul generalnych – są to odes...