Card Orson Scott - Badacze Czasu.rtf

Orson Scot Card

Badacze Czasu: Odkupienie Krzysztofa Kolumba

Przełożył Marcin Wawrzyńczak

Postwach: The redemption of Christopher Columbus

Wydanie oryginalne: 1996

Wydanie polskie: 1997

Tomowi Dotherty’emu, wydawcy z planety Krypton.

Ma serce ze złota,

Jego słowo jest stalą,

A on sam zna terytorium.

Wszystkie postacie i wydarzenia opisane w tej książce są fikcyjne albo zostały przedstawione w fikcyjnym kontekście.

W powieści Autor wykorzystał wątek własnego opowiadania Atlantis, © 1992, które zostało opublikowane w zbiorze Grails: Quests, Visitations and Occurrences, wydanym pod redakcją Richarda Gilliama, Martina H. Greenberga i Edwarda E. Kramera.

PODZIĘKOWANIA

Moje płynące z głębi serca podziękowania niech przyjmą:

Clark i Kathy Kidd, za sympatyczne towarzystwo, „wirtualną” pustelnię oraz wnikliwe uwagi Kathy na temat wielu rozdziałów;

Henrique Flory, za pomoc i inspirację;

mieszkańcy Hatrack River w sieci America Online, za zwrócenie mojej uwagi na dylematy, z których istnienia nie zdawałem sobie sprawy;

Richard Gilliam, za cierpliwe oczekiwanie na opowieść o Atlantydzie;

Don Grant, za wiele pięknych książek i cierpliwość w oczekiwaniu na powieść, której tworzenie nie przebiegało w zgodzie z kalendarzem;

Michael Lewis, za Morze Czerwone;

Dave Dollahite, za Majów;

Sid Meier, choć mam do niego pretensję za grę pod nazwą „Cywilizacja”, która poważnie utrudniała mi skupienie się na twórczej pracy (aczkolwiek polecam ją wszystkim, którzy chcą osobiście doświadczyć, czym jest zmienianie historii);

moi asystenci, Kathleen Bellamy i Scott Allen, za wiele spraw, mniej i bardziej ważnych;

jak zawsze, dziękuję Kristine, dzięki której życie staje się możliwe, oraz Geoffowi, Em, Charlie’emu Benowi i Zinie za nadanie mu znaczenia.

PROLOG

BADACZE CZASU

Jedni nazywali to „czasem odrabiania”; inni, chcąc wykazać się bardziej pozytywnym nastawieniem, mówili o „rekultywacji”, „odnawianiu”, czy nawet „wskrzeszaniu” Ziemi. Wszystkie te określenia były adekwatne. Pobłądzili, a teraz starali się wycofać i naprawić błędy. Wiele stracili bezpowrotnie, lecz ciągle mieli nadzieję.

Nawożono glebę na obszarach dawnych dżungli tropikalnych, by drzewa znowu mogły piąć się ku niebu. Zabroniono wypasu na obrzeżach wielkich pustyń Afryki i Azji, siano trawę, by step i sawanna mogły stopniowo odzyskać terytorium, które utraciły na rzecz jałowego piasku i żwiru. Chociaż orbitalne stacje pogodowe nie mogły zmieniać klimatu, potrafiły na tyle pokierować wiatrem, że żadne miejsce na Ziemi nie cierpiało z powodu suszy, powodzi czy braku słońca. W wielkich rezerwatach dzikie zwierzęta, które przetrwały, uczyły się żyć ponownie na wolności. Wszystkie narody świata po równo dzieliły się żywnością i nikt nie obawiał się już głodu. Nauczyciele przychodzili do wszystkich dzieci, każdy człowiek miał uczciwą szansę wykazania się umiejętnościami, realizacji pasji i pragnień.

Powinien to być szczęśliwy czas, naznaczony parciem ludzkości ku przyszłości, gdzie świat będzie uzdrowiony, gdzie będzie można wieść spokojne życie bez wstydu, że dzieje się to kosztem innych. I dla wielu – może dla większości – był to taki czas. Jednak wielu innych nie mogło zapomnieć o mrokach przeszłości. Zbyt wiele okazało się niemożliwe do uratowania. Zbyt wielu ludzi, zbyt wiele narodów pogrzebano w zapomnieniu. Kiedyś na Ziemi żyło siedem miliardów ludzi. Pozostała ledwie jedna dziesiąta, by doglądać planetarnych ogrodów. Ci, którzy przetrwali, nie mogli łatwo zapomnieć stulecia wojen i zarazy, suszy, powodzi i głodu, desperackiej furii przeradzającej się w rozpacz. Każdy krok stawiali na czyimś grobie.

Tak więc nie tylko lasy i trawiaste równiny przywracano do życia. Ludzie pragnęli również odnaleźć zagubione wspomnienia, opowieści, krzyżujące się wzajemnie człowiecze ścieżki, prowadzące ku czasom chwały i czasom hańby. Skonstruowali maszyny umożliwiające zaglądanie w przeszłość, oglądanie z początku wielkich zmian na przestrzeni stuleci, a potem, w miarę jak udoskonalono technologię, twarzy i głosów zmarłych.

Wiedzieli oczywiście, że nie mogą wszystkiego zarejestrować. Nie było dość żywych, by poznać wszystkie działania umarłych. Jednak zapuszczając sondę tu i tam, śledząc drogę od powstania jakiegoś narodu do jego zguby, badacze czasu potrafili opowiadać historię, prawdziwe bajki wyjaśniające, jak rodziły się i ginęły narody; dlaczego mężczyźni i kobiety zazdrościli, gniewali się i kochali; dlaczego dzieci śmiały się w blasku słońca i drżały w mroku nocy.

Badacze czasu przypomnieli tak wiele zapomnianych legend, odtworzyli tak wiele zagubionych lub zniszczonych dzieł sztuki, odkryli tak wiele zwyczajów, mód, dowcipów i gier, tak wiele systemów religijnych i filozoficznych, że czasem wydawało się, iż nie ma potrzeby szukać więcej. Zdawało się, że cała historia jest dostępna, a jednak badacze ledwie zeskrobali wierzchnią warstwę przeszłości; radowali się perspektywą nieskończonego myszkowania po zakamarkach czasu.

1 – PANI GUBERNATOR

Tylko raz Krzysztof Kolumb pożałował, że wyruszył w podróż. Było to w nocy dwudziestego trzeciego sierpnia, w porcie Las Palmas na wyspie Grań Canaria.

Po długich latach starań jego trzy karawele wyszły wreszcie w morze z portu Palos i niemal natychmiast wpadły w tarapaty. Po tym jak wielu kapłanów i szlachciców na dworach Hiszpanii i Portugalii uśmiechało się do niego, a skrycie próbowało go zniszczyć, Kolumbowi trudno było uwierzyć, że nie ma do czynienia z sabotażem, kiedy ster „Pinty” poluzował się i niemal złamał. W końcu Quintero, właściciel „Pinty”, był tak zaniepokojony perspektywą wysłania swego małego stateczku w niebezpieczną wyprawę, że zamustrował się jako zwykły marynarz, by pilnować swej własności. Pinzon zaś powiedział Kolumbowi, że widział grupkę mężczyzn zebranych przy rufie „Pinty”, gdy stawiali żagle. Ster został naprawiony na morzu, ale następnego dnia znowu uległ uszkodzeniu. Pinzon wściekł się, przyrzekł jednak Kolumbowi, że w najbliższych dniach doprowadzi „Pintę” do Las Palmas.

Kolumb tak bardzo ufał w umiejętności i lojalność Pinzona, że nie myślał już więcej o „Fincie”. Pożeglował z „Santa Marią” i „Niną” na wyspę Gomera, gdzie Beatriz de Bobadilla sprawowała urząd gubernatorski. Czekał od dawna na to spotkanie, okazję do fetowania zwycięstwa z osobą, która dała jasno do zrozumienia, że stoi po jego stronie. Jednak pani Beatriz nie zastał na wyspie. Gdy czekał, dzień za dniem, musiał znosić dwa wyjątkowe utrapienia.

Pierwszym była konieczność uprzejmego wysłuchiwania drobnych dworaków Beatriz, którzy uparcie opowiadali mu wierutne bzdury o tym, jak to w jasne dni z Ferro, najdalej na zachód wysuniętej spośród Wysp Kanaryjskich, widać odległy zarys błękitnej wyspy na zachodnim horyzoncie – jakby wiele statków nie popłynęło już tak daleko na zachód! Nauczył się jednak uśmiechać uprzejmie i kiwać głową w obliczu nawet największych idiotyzmów. Bez tej umiejętności przeżycie na dworze nie było możliwe, a Kolumb zdobywał szlify nie tylko na przenoszącym się z miejsca w miejsce dworze Ferdynanda i Izabeli, lecz także na bardziej ustatkowanym i bardziej aroganckim dworze króla Portugalii Joao. Wytrzymawszy całe dziesięciolecia oczekiwania na przyznanie mu statków, ludzi i prowiantu, i co ważniejsze, zezwolenie na odbycie tej podróży, mógł teraz przeżyć parę dni prowadząc dysputy z głupcami. Czasem jednak aż zgrzytał zębami, by nie wyrzucić z siebie, jak bardzo muszą być bezużyteczni w oczach Boga i ludzi, jeśli nie potrafią zrobić ze swoim życiem nic lepszego, niż snuć się z kąta w kąt po pałacu gubernatorskim i plotkować z nudów. Bez wątpienia stanowili dla Beatriz źródło rozrywki – dała wyraz swojej pogardzie dla większości przedstawicieli stanu rycerskiego, rozmawiając z Kolumbem na królewskim dworze w Santa Fe. Bez wątpienia nie szczędziła im ironicznych przycinków, których oni wcale nie poczytywali za ironiczne.

O wiele gorszy był jednak brak wiadomości z Las Palmas. Zostawił tam ludzi z rozkazem, by powiadomili go, gdy tylko Pinzon zdoła wprowadzić „Pintę” do przystani. Wiadomość jednak nie nadchodziła przez kolejne dni, tymczasem zaś głupota dworaków stawała się coraz bardziej nie do zniesienia, aż wreszcie Kolumb zrezygnował z dalszego czekania. Pożegnawszy z ulgą dworaków, ruszył do Las Palmas, gdzie dotarł dwudziestego trzeciego sierpnia i przekonał się, że „Pinta” wciąż jeszcze nie przybyła.

Natychmiast przyszły mu do głowy najczarniejsze myśli. Sabotażyści byli do tego stopnia zdecydowani doprowadzić do fiaska wyprawy, że wywołali bunt. Może w jakiś sposób przekonali Pinzona, by zawrócił i pożeglował ku wybrzeżom Hiszpanii. Lub też porwały ich prądy Atlantyku, unosząc ku jakimś nieznanym przeznaczeniom. A może wzięli ich do niewoli piraci – albo Portugalczycy, którzy mogliby pomyśleć, że stanowią część jakiejś głupiej, przedsięwziętej przez Hiszpanię próby zdobycia ich prywatnych terenów u wybrzeży Afryki. Albo też Pinzon, który wyraźnie uważał się lepszego niż Kolumb kandydata na dowódcę ekspedycji – chociaż nigdy nie potrafiłby zdobyć królewskiego poparcia finansowego dla niej, brakowało mu bowiem zarówno wykształcenia, manier, jak i cierpliwości po temu koniecznej – mógł ulec głupiemu pragnieniu pożeglowania na zachód i dotarcia do Indii przed Kolumbem.

Każda z tych hipotez była sensowna, i w różnych momentach każda z nich wydawała się najbardziej prawdopodobna. Kolumb porzucił towarzystwo tej nocy i padł na kolana – nie po raz pierwszy, ale z niespotykanym dotąd gniewem na Wszechmogącego.

– Zrobiłem wszystko, co mi nakazałeś – powiedział. – Napierałem i prosiłem, i nigdy nie okazałeś mi najmniejszej zachęty, nawet w najgorszych chwilach. A jednak nie załamałem się, wciąż wierzyłem, i w końcu osiągnąłem swoje. Wyruszyliśmy w morze. Mój plan jest dobry. Pora roku odpowiednia. Załoga dobrze wyszkolona, nawet jeśli uważają się za lepszych marynarzy niż ich dowódca. Teraz, po wszystkim, co musiałem znieść do tej chwili, pragnąłem tylko jednego: żeby wreszcie coś poszło dobrze.

Czy były to nazbyt śmiałe słowa skierowane do Pana? Zapewne. Kolumb przemawiał jednak śmiało do potężnych ludzi już wcześniej, tak więc słowa gładko spłynęły z jego serca na język. Bóg mógł go za to pokarać, jeśli taka była Jego wola – Kolumb oddał się w ręce Boskie wiele lat wcześniej, i był już znużony.

– Czy to było dla Ciebie zbyt wiele, o najłaskawszy Panie? Czy musiałeś zabrać mój trzeci statek? Mojego najlepszego żeglarza? Czy musiałeś nawet pozbawić mnie przyjemności obcowania z panną Beatriz? Jest oczywiste, że nie znalazłem uznania w Twoich oczach, o Panie, toteż wzywam Cię, byś znalazł kogoś innego. Ześlij na mnie śmierć, jeśli chcesz, nie będzie to gorsze niż zabijanie mnie po kawałeczku, co wydaje się Twoim obecnym zamiarem. Coś Ci powiem. Pozostanę na Twoich usługach jeszcze przez jeden dzień. Oddaj mi „Pintę” albo pokaż, co mam zrobić, przysięgam bowiem na Twoje najświętsze i najbardziej przerażające imię, że nie wypłynę w taką podróż z mniej niż trzema statkami, dobrze zaopatrzonymi i obsadzonymi wyszkoloną załogą. Postarzałem się służąc Tobie. Jutro wieczorem zamierzam złożyć dymisję i żyć z emerytury, jaką mi przeznaczysz. – Potem się przeżegnał. – W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego. Amen.

Po zakończeniu tej całkowicie bezbożnej i obraźliwej modlitwy nie mógł zasnąć. Ciągle wściekły zeskoczył z koi i padł ponownie na kolana.

– Choć oczywiście stanie się wola Twoja, nie moja! – krzyknął z furią, po czym wdrapał się z powrotem na koję i spał jak zabity.

Następnego ranka „Pinta” zawinęła do przystani. Kolumb uznał to za ostateczne potwierdzenie, iż Bogu naprawdę zależy na sukcesie jego przedsięwzięcia. Doskonale, pomyślał. Nie ukarałeś mnie za moją śmiałość, Panie; w zamian przysłałeś mi „Pintę”. Udowodnię zatem, że nadal jestem Twoim wiernym sługą.

Uczynił to zapędzając do roboty nieledwie połowę mieszkańców Las Palmas. W porcie pełno było cieśli, smolarzy, kowali i szwaczy, i zdawało się, że wszyscy zostali zatrudnieni na pokładzie „Pinty”. Pinzon tłumaczył się, przepraszał – dryfowali przez niemal dwa tygodnie, zanim wreszcie, wyłącznie dzięki swoim wspaniałym umiejętnościom żeglarskim, zdołał wprowadzić „Pintę” do portu, tak jak obiecał. Kolumb nadal był pełen podejrzeń, ale nie dawał nic po sobie poznać. Jakkolwiek wyglądała prawda, Pinzon był już na miejscu, podobnie jak „Pinta”, wraz z ponurym Quintero na pokładzie. Kolumb nie potrzebował nic więcej.

I podczas gdy robotnicy portowi Las Palmas dawali mu posłuch, udało mu się wreszcie przekonać Juana Nino, właściciela statku „Nina”, żeby zmienił trójkątne żagle na kwadratowe, podobnie jak na pozostałych karawelach, tak by wszyscy mogli chwytać te same wiatry i z pomocą Boską dotrzeć razem na dwór cesarza Chin.

Doprowadzenie wszystkich trzech karawel do stanu lepszego niż na początku podróży zajęło tylko tydzień; tym razem nie doszło do żadnych niespodziewanych awarii. Jeśli poprzednie były dziełem sabotażystów, teraz burzycieli musiał otrzeźwić fakt, że zarówno Kolumb, jak i Pinzon byli zdecydowani płynąć dalej za wszelką cenę – nie mówiąc już o tym, że w razie fiaska ekspedycji cała załoga musiałaby pozostać na Wyspach Kanaryjskich, z marnymi perspektywami rychłego powrotu do Palos.

Bóg zaś okazał się tak łaskawy, że kiedy Kolumb pożeglował na Gomerę po ostatnie zapasy dla swoich statków, gubernatorska flaga powiewała nad blankami zamku San Sebastian.

Wszelkie wątpliwości, jakie mógł żywić co do tego, czy Beatriz de Bobadilla nadal darzy go szacunkiem, rozwiały się natychmiast. Gdy zapowiedziano jego przybycie, pani gubernator niezwłocznie odprawiła wszystkich dworaków, którzy tak naprzykrzali się Kolumbowi tydzień wcześniej.

– Cristobal, mój bracie, mój przyjacielu! – zawołała. Kiedy ucałował jej dłoń, poprowadziła go do ogrodu, gdzie usiedli w cieniu drzewa, i Kolumb opowiedział o wszystkim, co wydarzyło się od czasu ich spotkania w Santa Fe.

Pani Beatriz słuchała z uwagą, zadając inteligentne pytania i reagując śmiechem na jego opowieść o okrutnym wybiegu, jaki król zastosował wobec niego zaraz po podpisaniu paragrafów umowy.

– Zamiast zapłacić za trzy karawele, wyciągnął jakieś przestępstwo popełnione Bóg wie kiedy przez miasto Palos – szmugiel, bez wątpienia...

– Główne zajęcie tutejszych mieszkańców, jak mi mówiono – wtrąciła Beatriz.

I za karę kazał im zapłacić grzywnę równą wartości dokładnie dwóch karawel.

– Dziwne, że nie kazał im zapłacić za wszystkie trzy – powiedziała pani gubernator. – Ferdynand to twarda sztuka. Ale sfinansował wojnę nie bankrutując przy tym. I właśnie wypędził wszystkich Żydów, toteż zupełnie nie ma od kogo pożyczać.

– Ironia losu polega na tym, że siedem lat temu książę Sidonii kupiłby mi trzy karawele w Palos ze swojej własnej kiesy, gdyby korona mu tego nie zakazała.

– Kochany stary Enrique – zawsze miał więcej pieniędzy niż korona i nie może pojąć, dlaczego nie czyni go to bardziej od niej potężnym.

– Chyba możesz sobie wyobrazić, jak radośnie powitano mnie w Palos. A potem, żeby uderzyć po równo w oba policzki, król wydał oświadczenie, że każdy mężczyzna, który zgłosi się do udziału w mojej wyprawie, zostanie zwolniony z odpowiedzialności za wszelkie przestępstwa, a nawet zbrodnie, jakich się dopuścił.

– Och, nie!

– Och, tak! Domyślasz się, jak podziałało to na prawdziwych marynarzy w Palos. Nie mieli zamiaru płynąć z bandą przestępców i dłużników – lub narażać się na podejrzenia, że sami potrzebują królewskiej łaski.

– Jego Wysokość bez wątpienia uważał, że edykt tego rodzaju będzie konieczny, by ktokolwiek zgodził się na udział w twojej szalonej eskapadzie.

– Tak, cóż, jego „pomoc” nieomal zniszczyła ekspedycję na samym początku.

– A więc, ilu przestępców i bankrutów masz na pokładzie?

– Ani jednego, w każdym razie nic o tym nie wiem. Bogu dzięki za Martina Pinzona.

– Tak, to człowiek legenda.

– Słyszałaś o nim?

– Wszystkie opowieści żeglarskie docierają na Wyspy Kanaryjskie. Żyjemy na morzu.

– Pinzon ujrzał całą sprawę w szerokiej perspektywie. Kiedy rozgłosił, że ze mną płynie, zaczęli przybywać ochotnicy. I to jego przyjaciele zaryzykowali udostępniając nam swoje karawele.

– Nie za darmo oczywiście.

– Mają nadzieję, że się wzbogacą, przynajmniej według ich standardów.

– A ty zamierasz się wzbogacić według twoich.

– Nie, pani. Ja chcę być bogaty według twoich standardów.

Zaśmiała się i dotknęła jego ramienia.

– Cristobal, jak dobrze znowu cię widzieć. Jakże się cieszę, że to ciebie Bóg wybrał na bohatera tej wojny przeciwko oceanowi i królewskiemu dworowi Hiszpanii.

Jej uwaga została wypowiedziana lekkim tonem, ale dotknęła kwestii całkiem delikatnej: tylko Beatriz wiedziała, że Kolumb przedsięwziął swoją ekspedycję na polecenie Boga. Kapłani z Salamanki mieli go za głupca, ale gdyby choć raz zdradził się ze swą wiarą w to, iż przemówił do niego Bóg, zostałby okrzyknięty heretykiem i byłby to koniec jego nadziei na wyprawę do Indii. Beatriz również nie miał zamiaru mówić; nie chciał mówić nikomu, nie powiedział nawet swojemu bratu Bartolomeo ani swej żonie Felipie przed jej śmiercią, ani nawet ojcu Perezowi w La Rabida. A jednak zaledwie w godzinę po poznaniu pani Beatriz, już jej powiedział. Nie wszystko, oczywiście. Ale to, że Bóg go wybrał, że nakazał mu wyruszyć w tę podróż, tyle jej powiedział.

Dlaczego to zrobił? Dlatego że wiedział, iż może jej ufać nad życie. Lub dlatego że patrzyła na niego z tak przenikliwą inteligencją, że było jasne, iż żadne inne wyjaśnienie jej nie przekona. Mimo to nie powiedział Beatriz nawet połowy prawdy, nawet ona bowiem uznałaby go za szaleńca.

Nie uważała go za szalonego, a jeśli nawet, to najwyraźniej miała słabość do szaleńców. Słabość, która rozwijała się, przekraczając jego najśmielsze oczekiwania.

– Zostań ze mną na noc, mój Cristobalu – powiedziała Beatriz de Bobadilla.

– Pani... – rzekł, nie wiedząc, czy dobrze usłyszał.

– Żyłeś z pospolitą kobietą imieniem Beatriz w Kordowie. Urodziła ci dziecko. Nie możesz udawać, że wiedziesz życie mnicha.

– Jestem chyba skazany na uleganie urokom dam o imieniu Beatriz. I żadnej z nich nie mogę nazwać kobietą pospolitą.

Pani Beatriz zaśmiała się lekko.

– Udało ci się wypowiedzieć komplement pod adresem swojej dawnej kochanki i tej, która będzie nią teraz, w jednym zdaniu. Nic dziwnego, że zdołałeś poradzić sobie z kapłanami i uczonymi. Śmiem twierdzić, że królowa Izabela zakochała się w twoich rudych włosach i ogniu twoich oczu, tak samo jak ja.

– Bardziej siwych niż rudych, mam wrażenie.

– Nie powiedziałabym tego – odparła.

– Pani, przybywając na Gomerę modliłem się o twoją przyjaźń. Nie śmiałem marzyć o czymkolwiek więcej.

– Czy jest to początek długiego i wdzięcznego przemówienia, które w istocie okaże się odrzuceniem mojej propozycji?

– Ach, pani Beatriz, nie odrzuceniem, lecz może odsunięciem w czasie.

Pogładziła go po policzkach.

– Wiesz, Cristobalu, wcale nie jesteś przystojny.

– Ja również zawsze tak uważałem.

– A jednak nie można oderwać od ciebie wzroku. Nie można również przestać o tobie myśleć, kiedy odchodzisz. Jestem wdową, a ty jesteś wdowcem. Bóg uznał za stosowne uwolnić naszych małżonków od mąk tego świata. Czy również nas muszą dręczyć nie spełnione pragnienia?

– Pani, nie chcę wywołać skandalu. Gdybym pozostał na noc...

– Och, czy to wszystko? W takim razie opuść zamek przed północą. Przerzucę jedwabny sznur przez blanki.

– ...