bezNazwy2.pdf

PRACA POGLĄDOWA

ISSN 1643–0956

Jacek Turczyński, Adam Bilikiewicz

II Klinika Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku

Depresja u osób w podeszłym wieku

Old age depression

STRESZCZENIE

Wraz ze starzeniem się społeczeństw i zwiększaniem

odsetka ludzi starych w ogólnej populacji problem

zaburzeń nastroju staje się coraz bardziej istotny. Zes-

poły depresyjne obok otępień należą do najczęściej

występujących zaburzeń psychicznych u osób w po-

deszłym wieku. Częstość jakichkolwiek zaburzeń de-

presyjnych w populacji osób po 65 roku życia ocenia

się na około 15–20%, a dużej depresji — na 2–5%.

Panuje powszechne przekonanie o odmienności ob-

razu klinicznego depresji u osób w podeszłym wieku.

Za objawy charakterystyczne dla depresji osób star-

szych uważa się płaczliwość, drażliwość, większą in-

tensywność lęku i niepokoju, skargi na rozmaite do-

legliwości somatyczne oraz urojenia, zwłaszcza hipo-

chondryczne i nihilistyczne, poczucie winy, myśli

i zamiary samobójcze. Uznaje się również, że depre-

sja u osób starszych częściej może imitować swym

obrazem zespoły nerwicowe. Wiele badań prowadzo-

nych w ostatnich latach wskazuje jednak na brak istot-

nych różnic w obrazie klinicznym depresji u osób star-

szych i młodszych, co może się wiązać ze stosowa-

niem aktualnie obowiązujących kryteriów diagnos-

tycznych ICD-10 i DSM-IV. Najnowsze badania wska-

zują również na fakt, że wbrew obiegowym opiniom

i przekonaniom rokowanie co do ustąpienia depresji

nie pogarsza się wraz z wiekiem. Niewątpliwie wpły-

wają na to coraz nowocześniejsze i skuteczniejsze me-

tody leczenia, głównie farmakologicznego.

ABSTRACT

It estimates that the prevalance of depressive disor-

ders in the population over 65 is aproximately 15–

–20% and major depressive disorder 2–5%. It is the

common opinion that old age depression varies.

Characteristic symptoms of old age depression are:

tearfulness, nervousness, increasing intensity of anx-

iety and agitation, somatic complaints, delusions

(particulary hypochondrial and nihilistic), feel of

guilt, suicidal thoughts and intensions. Depression

in elderly often mimics neurosis.

Most recent clinical studies indicate that there is no

difference between old and young age depression.

The reason may be using of DSM-IV or ICD-10 diag-

nostic criteria. The newest studies indicate that prog-

nosis of depression treatment doesn’t get worse as

getting older. It seems to be an adventage of present

pharmacotherapy of depression.

Key words: depression, old age

Wstęp

Wraz z rozwojem cywilizacji i stałym postępem

medycyny obserwuje się stopniowe starzenie społe-

czeństw. Ludzie w podeszłym wieku, a za takich

zwykło się powszechnie uważać tych, którzy ukoń-

czyli 65 rok życia, stanowią coraz większy odsetek

również i polskiej populacji. Według danych Głów-

nego Urzędu Statystycznego z dnia 30.06.2000 roku

w Polsce było 4,7 milionów osób po 65 roku życia,

co stanowiło 12,16% wszystkich mieszkańców. Od-

setek ten powoli, choć systematycznie wzrasta. Tym

samym stanowi wyzwanie dla współczesnej medy-

cyny, a zwłaszcza psychogeriatrii, nauki zajmującej

się zaburzeniami psychicznymi wieku podeszłego.

Jak widać, starość jest zjawiskiem powszech-

nym. Niesie też ze sobą wiele ograniczeń. Ludzie sta-

rzy są narażeni nie tylko na liczne choroby soma-

Słowa kluczowe: depresja, wiek podeszły

Adres do korespondencji:

dr med. Jacek Turczyński

II Klinika Chorób Psychicznych AM w Gdańsku

ul. Srebrniki 1, 80–282 Gdańsk

tel./faks (0 prefiks 58) 344 60 85

e-mail: jacekturczynski@o2.pl

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2002, tom 2, nr 2

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2002, tom 2, nr 2

tyczne, których częstość dramatycznie wzrasta wraz

z wiekiem. Borykają się także z samotnością, bra-

kiem środków do życia, postępującym zniedołężnie-

niem, izolacją społeczną, niechętną, a czasem na-

wet wrogą postawą ludzi młodych. W takiej sytuacji

nie powinien dziwić fakt, że zaburzenia psychiczne,

zwłaszcza depresja, nie należą do rzadkości wśród

osób starszych. Depresja wbrew wielu obiegowym

opiniom nie jest fizjologicznym przejawem procesu

starzenia się. Wiele osób w podeszłym wieku mimo

ciężkich chorób somatycznych, problemów socjal-

nych i ekonomicznych potrafi być szczęśliwymi i cie-

szyć się życiem.

Powszechnie uważa się, że zaburzenia nastro-

ju oprócz zaburzeń funkcji poznawczych, należą do

najczęstszych objawów psychopatologicznych obser-

wowanych u osób w podeszłym wieku. Zespoły de-

presyjne stanowią istotny problem kliniczny nie tyl-

ko ze względu na znaczne rozpowszechnienie, ale

także z tego powodu, że w znaczący sposób pogar-

szają i tak nienajlepszą jakość życia osób starszych,

niekorzystnie wpływają na ich funkcjonowanie spo-

łeczne, na przebieg i wyniki leczenia chorób soma-

tycznych, a przede wszystkim zwiększają śmiertel-

ność w tej grupie osób (m.in. w związku z niemałym

ryzykiem śmierci samobójczej).

w tym wieku czynnikami psychologicznymi bądź też

towarzyszącymi chorobami somatycznymi.

Jak wspomniano, w większości badań epide-

miologicznych stwierdzono częstość dużej depresji

rzędu 1–5% [3, 9, 10]. Podsumowanie wcześniejszych

badań przedstawił w swej pracy Beekman (1999 r.)

[11], który analizował wyniki 34 opublikowanych do

1999 roku prac. Rozrzut wyników był bardzo duży

— od 0,4 do 35%. Średnia częstość dużej depresji

wyniosła 1,8%, małej depresji — 9,8%, podczas gdy

średnie rozpowszechnienie „jakichkolwiek zaburzeń

depresyjnych” — 13,5%. W większości badań epide-

miologicznych stwierdza się około 2-krotnie większą

częstość dużej depresji u kobiet [11–13]. Z później-

szych prac warto wspomnieć o wynikach badań

Mulsanta [9], który określił częstość dużej depresji

u osób w podeszłym wieku na 1–3%, a częstość „ob-

jawów depresyjnych” — na 15% badanej populacji.

Zdecydowana większość badaczy zajmująca się

tym problemem zwraca uwagę na związek rozbież-

ności wyników badań epidemiologicznych z trudnoś-

ciami diagnostycznymi. Często trudno oddzielić ob-

jawy choroby somatycznej od objawów depresji oraz

objawy otępienia i depresji. Obraz kliniczny depresji

u osób w podeszłym wieku często przypomina ner-

wicę, w związku z czym odsetek depresji endogen-

nych u osób starszych bywa zaniżony [10]. Wydaje

się, że decydujące znaczenie ma brak jednolitych

i powszechnie przyjętych kryteriów diagnostycznych

depresji wieku podeszłego. Stosowanie kryteriów

DSM ( Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders ) [14] czy też ICD ( International Classifica-

tion of Diseases ) [15] prowadzi również zazwyczaj do

niedoszacowania częstości występowania depresji.

Epidemiologia

Wśród klinicystów rozpowszechnione jest prze-

konanie o szczególnie częstym występowaniu depre-

sji u osób w podeszłym wieku [1, 2]. Opiera się ono

na rzeczywistych spostrzeżeniach faktu, iż chorzy na

depresję (dużą depresję wg kryteriów DSM) stano-

wią nawet 50% pacjentów w podeszłym wieku le-

czonych na oddziałach psychiatrycznych [2, 3]; 40%

pacjentów dziennych oddziałów psychiatrycznych

[4]; 30–40% pensjonariuszy domów pomocy [2, 5];

około 25% pacjentów oddziałów somatycznych [6,

7] oraz 15–30% chorych po 65 roku życia zgłaszają-

cych się do lekarzy rodzinnych [2, 8]. Dane te są czę-

ściowo sprzeczne z wynikami badań populacyjnych,

które w większości wskazują, że częstość dużej de-

presji w grupie osób starszych nie odbiega w istotny

sposób od jej rozpowszechnienia wśród ludzi młod-

szych i wynosi zazwyczaj 1–5% badanej populacji.

Znacznie więcej osób w podeszłym wieku, nawet kilka-

dziesiąt procent (ponad 30%), cierpi bliżej niespre-

cyzowane zaburzenia nastroju, określane przez au-

torów takimi terminami, jak mała depresja, dysty-

mia, nerwica depresyjna, depresja niepełnoobjawo-

wa itp. — nie spełniają kryteriów rozpoznania dużej

depresji, a są uwarunkowane zazwyczaj licznymi

Obraz kliniczny

Specyficzność obrazu klinicznego depresji osób

w wieku podeszłym podkreśla się w większości pod-

ręczników psychiatrii i w bogatym piśmiennictwie

[2, 3, 16–19]. Wskazuje na to również codzienna

praktyka kliniczna. W przeszłości wyodrębniano na-

wet osobną jednostkę chorobową o nazwie melan-

cholia inwolucyjna.

Odmienność obrazu depresji nie wynika jednak

z obecności specyficznych, „dodatkowych” objawów

u osób starszych, lecz z większego nasilenia czy też

częstszego występowania niektórych z nich.

Za objawy charakterystyczne dla depresji osób

starszych uważa się płaczliwość, drażliwość, większą

intensywność lęku i niepokoju. Znacznie częściej

występują skargi na rozmaite dolegliwości somatycz-

ne oraz urojenia, zwłaszcza hipochondryczne i nihi-

100

www.psychiatria.med.pl

Jacek Turczyński i Adam Bilikiewicz, Depresja u osób w podeszłym wieku

listyczne. Często pojawia się nasilone poczucie winy,

myśli i zamiary samobójcze. Uważa się, że depresja

u osób starszych rzadziej przebiega z typowym dla

osób młodszych obniżeniem nastroju. Często może

imitować swym obrazem zespoły nerwicowe. Skargi

dotyczące osłabienia, poczucie niewydolności życio-

wej, apatia, drażliwość, trudności w skupieniu uwagi

w dużym stopniu przypominają objawy neurastenii.

Bardzo często obserwuje się także odwracalne za-

burzenia funkcji poznawczych. Nierzadko dominują

one w obrazie klinicznym, używa się wtedy niezbyt

fortunnego terminu „pseudodemencji”, co bywa

przyczyną pomyłek i trudności diagnostycznych [20].

Kolejną trudność stanowi różnicowanie pomiędzy

następstwami psychologicznymi chorób somatycz-

nych a depresją oraz somatycznymi objawami de-

presji a objawami chorób somatycznych. Dodatko-

wym utrudnieniem jest możliwość wystąpienia wielu

z powyższych czynników etiologicznych u jednego

pacjenta [21]. Bardzo często nie można oddzielić od

siebie objawów chorób somatycznych i depresji [18].

Pużyński w swej monografii na temat depresji

(1988 r.) [18] wyróżnia dwie podstawowe postacie

zespołów depresyjnych.

Pierwszą postacią jest depresja z dużym lękiem

i niepokojem psychoruchowym osiągającym nierzad-

ko rozmiary podniecenia. Temu stanowi towarzyszy

nastrój depresyjno-drażliwy, bojaźliwy, często z bo-

gatą ekspresją emocjonalną (płacz, zawodzenie, roz-

pacz, przerażenie, wołanie o pomoc). Chorzy zgła-

szają liczne skargi hipochondryczne, które nierzadko

osiągają rozmiary urojeń. Do częstych dolegliwości

typu somatycznego należy świąd, palenie, pieczenie

skóry, mięśni, tkanek i narządów, skargi na całkowity

brak wypróżnień. Częstym objawem są urojenia klę-

ski materialnej i ruiny, przekonania o sytuacji bez wyj-

ścia, urojenia winy, grzeszności i kary. Chorzy od-

mawiają przyjmowania pokarmów, ujawniają ten-

dencje samobójcze, oskarżają się publicznie. Pużyń-

ski podkreśla, że opisany powyżej wariant zespołu

depresyjnego, który przed kilkudziesięciu laty był

najczęściej obserwowanym obrazem klinicznym de-

presji wieku podeszłego, obecnie występuje rzadziej.

Miejsce urojeń grzeszności i winy coraz częściej zaj-

mują urojenia hipochondryczne i obawy dotyczące

własnego zdrowia. Częstym objawem są zaburzenia

snu, przyjmujące niekiedy postać całkowitej bezsen-

ności, oraz silne zaburzenia napędu psychorucho-

wego.

Drugi wariant depresji u osób w wieku pode-

szłym to według Pużyńskiego wariant asteniczno-

-depresyjny, w którym dominuje apatia, abulia, utrata

zainteresowań, poczucie zmniejszonej sprawności fi-

zycznej i psychicznej, zwłaszcza intelektualnej, idą-

ce w parze z nastrojem depresyjnym, niekiedy sta-

nem zobojętnienia i nastawieniami hipochondrycz-

nymi. Obraz kliniczny takiego stanu niekiedy przy-

pomina otępienie.

U osób starszych częstym zjawiskiem są prze-

wlekle utrzymujące się poronne zaburzenia nastroju

[18]. Na ich określenie używa się wtedy terminu sub-

depresji. Geiselmann [22] wyróżnia 2 warianty sub-

depresji. Pierwszy uznaje za ilościowo różny wariant

dużej depresji z mniejszym nasileniem większości

objawów, drugi zaś za jakościowo odmienny od

dużej depresji wariant choroby z mniejszym nasile-

niem myśli samobójczych, poczucia winy i bezwar-

tościowości oraz podobnym nasileniem obaw o swo-

je zdrowie i znużenia życiem.

Kolejny podział, z którym można się spotkać

w piśmiennictwie, to rozróżnienie depresji „psycho-

tycznych” i „niepsychotycznych”. Depresje psycho-

tyczne, czyli te, w przebiegu których obserwuje się

urojenia, charakteryzują się większym nasileniem ob-

jawów depresyjnych, zwłaszcza głębszym obniże-

niem nastroju i gorszą odpowiedzią na leki przeciw-

depresyjne [23]. Chorzy wymagają dłuższego poby-

tu w szpitalu, częściej stwierdza się u nich zmiany

organiczne mózgu [24].

Jak widać, istnieje bardzo dużo objawów de-

presji wieku podeszłego. Niektóre z wcześniej wymie-

nionych objawów wymagają szerszego omówienia.

Obniżony nastrój

Objaw ten uważa się za podstawowy, „osio-

wy” objaw zespołu depresyjnego [25]. Stanowi on

zasadnicze kryterium diagnostyczne zarówno

w systemie DSM-IV, jak też ICD-10, chociaż jego

brak nie wyklucza rozpoznania depresji. Według

DSM-IV do rozpoznania depresji niezbędne jest

stwierdzenie obniżonego nastroju lub anhedonii.

Natomiast według kryteriów ICD-10 należy stwier-

dzić co najmniej dwa z trzech wymienionych obja-

wów: nastrój depresyjny, utratę zainteresowań

i przeżywania przyjemności oraz zwiększoną męcz-

liwość. U osób w podeszłym wieku cierpiących na

depresję obniżony nastrój nie jest tak typowym

i powszechnym objawem jak w przypadku depre-

sji u osób młodych. Ludzie starsi nierzadko zaprze-

czają doznawaniu uczucia smutku, eksponując jed-

nocześnie inne dolegliwości [26]. Stosunkowo często

obserwuje się natomiast u nich nastrój dysforycz-

ny [2, 3, 27]. Jednocześnie obniżenie nastroju,

uczucie smutku i przygnębienia uważa się błędnie

za przejaw fizjologicznego procesu starzenia się

lub też przypisuje się licznym w tym wieku choro-

www.psychiatria.med.pl

101

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2002, tom 2, nr 2

bom somatycznym. Bywa to przyczyną zbyt rzad-

kiego rozpoznawania depresji u ludzi starszych,

zwłaszcza przez lekarzy rodzinnych. Ocenia się, że

około 40% epizodów depresji u osób w podeszłym

wieku pozostaje nierozpoznanych [28].

szane przez chorych (ból wieńcowy) można łatwo

pomylić z typowym dla depresji lękiem (tzw. lękiem

prekordialnym).

Somatyzacja

Objawy somatyczne należą do typowych obja-

wów depresji. Do najczęściej występujących należą

dolegliwości bólowe, zwłaszcza bóle głowy w okoli-

cy karku, potylicy, opasujące głowę, ból lub ucisk

w klatce piersiowej, a także kołatanie serca, zapar-

cia, suchość śluzówek, brak łaknienia, utrata masy

ciała i wiele innych. Skargi na rozmaite dolegliwości

somatyczne, mimo że występują niezależnie od wie-

ku, uważane są za szczególnie typowe dla depresji

u osób w wieku podeszłym [3]. Częstość objawów

towarzyszących depresji przedstawia się następują-

co [31]: astenia — 29%, ból głowy — 25%, kołata-

nie serca — 17%, niesprecyzowane dolegliwości bó-

lowe — 14%, zawroty głowy — 12%, bóle brzucha

— 11%, duszności — 10%, ból zlokalizowany — 9%,

bóle pleców — 7%, zaburzenia żołądkowo-jelitowe

— 6%. Powyższe objawy występujące u chorych

z zaburzeniami geriatrycznymi mogą powodować

istotne pomyłki diagnostyczne. Szczególnie groźne

może być przypisywanie wszelkich dolegliwości cho-

rego rozpoznanej depresji bez podjęcia próby znale-

zienia czy też wykluczenia organicznego podłoża

zgłaszanych dolegliwości. Nie należy zapominać

o tym, że u osób z depresją, zwłaszcza u starszych,

wielokrotnie częściej występują choroby somatycz-

ne [27], które mogą towarzyszyć depresji bądź być

jej wyłączną przyczyną (tzw. depresje somatogen-

ne). Jednocześnie nierzadko lekarze „somatycy”

z godną podziwu wytrwałością i uporem zlecają cho-

remu na depresję kolejne badania diagnostyczne

i mimo że otrzymują prawidłowe wyniki, przepisują

kolejne leki, niestrudzenie poszukując organicznych

przyczyn zgłaszanych dolegliwości. Nie dostrzegają

przy tym ewidentnych czasami objawów psychopa-

tologicznych. Na depresyjne pochodzenie objawów

może wskazywać ich dzienna zmienność, zmniejsza-

nie nasilenia z upływem dnia oraz depresyjny lub dys-

foryczny nastrój [3].

Płaczliwość

Płaczliwość jest objawem stosunkowo częstym,

przy czym znacznie rzadziej występuje u mężczyzn

niż u kobiet. Może być również wyrazem chwiejności

afektywnej, u podłoża której leżą zmiany organiczne

wywołane zaburzeniami naczyniowymi mózgu [2].

Osłabienie i męczliwość

Należą do najczęstszych dolegliwości zgłasza-

nych przez chorych na depresję. Jednocześnie należy

pamiętać, że często wywołuje je choroba somatycz-

na lub zaburzenia snu [2].

Spowolnienie ruchowe

Spowolnienie ruchowe to objaw „osiowy” de-

presji [25], który wraz z obniżeniem nastroju i spo-

wolnieniem toku myślenia tworzy tak zwaną „triadę

depresyjną”. Nie zawsze jednak spowolnienie wywo-

łuje depresja. Jego przyczyną mogą być choroby so-

matyczne, zniedołężnienie wynikające z fizjologicz-

nego procesu starzenia się, a także otępienie. Spo-

wolnienie może prowadzić do znacznego ogranicze-

nia aktywności, upośledzenia codziennych czynności.

W skrajnych wypadkach może dojść do znacznych

ograniczeń dietetycznych, a nawet zaprzestania

przyjmowania płynów i pokarmów. Krańcowo nasi-

lone spowolnienie prowadzi do osłupienia, czyli cał-

kowitego bezruchu. Stan ten stanowi bezpośrednie

zagrożenie życia.

Lęk i niepokój

Lęk należy do podstawowych objawów depre-

sji. Występuje u zdecydowanej większości chorych.

W depresji endogennej bywa nazywany lękiem wol-

nopłynącym. Utrzymuje się niemal stale, wykazuje

falujące nasilenie, może osiągnąć znaczne rozmiary

i ujawnić się w sferze ruchowej (podniecenie) lub

w postaci stanów paniki [29]. Postać depresji z nasi-

lonym lękiem i niepokojem, przybierającym nawet

formę pobudzenia psychoruchowego, nosi nazwę

depresji agitowanej i uważa się ją za postać specy-

ficzną dla depresji wieku podeszłego [17]. Z niektó-

rych badań wynika, że lęk jest objawem występują-

cym częściej u osób starszych z dużą depresją [30].

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że lęk

towarzyszy również wielu chorobom somatycznym,

na przykład chorobie wieńcowej. Dolegliwości zgła-

Skargi hipochondryczne

Polegają na uporczywym zgłaszaniu obaw, lę-

ków dotyczących możliwości występowania jednej

lub wielu chorób somatycznych. Pacjent skarży się

na liczne dolegliwości somatyczne i zazwyczaj do-

maga się przeprowadzania kolejnych badań diagno-

stycznych, nie dając wiary ich prawidłowym wyni-

kom [15]. Mogą być one wyrazem istniejących od

młodości zaburzeń nerwicowych. Skargi hipochon-

102

www.psychiatria.med.pl

Jacek Turczyński i Adam Bilikiewicz, Depresja u osób w podeszłym wieku

dryczne należą także do częstych objawów depresji,

zwłaszcza u osób w podeszłym wieku [2]. Oczywi-

ście przed rozpoznaniem depresji konieczne jest

wcześniejsze wykluczenie somatycznego podłoża

zgłaszanych dolegliwości. W cięższych postaciach

depresji, w tak zwanej depresji psychotycznej, skargi

hipochondryczne chorych mogą przybrać rozmiar

urojeń.

stwierdził, że 30% samobójstw popełniają ludzie

powyżej 65 roku życia, którzy stanowią 15% popu-

lacji Anglii i Walii. Tragizm sytuacji pogłębia fakt, iż

próby samobójcze osób starszych charakteryzują się

znacznie większą „skutecznością”. O ile w grupie wie-

kowej 20–40 lat co dwudziesta próba samobójcza

kończy się śmiercią, o tyle w grupie powyżej 60 roku

życia — co czwarta [35]. Jak słusznie zauważa Krzy-

miński [3], próba samobójcza osób w podeszłym

wieku ma znacznie rzadziej charakter manipulacyj-

ny — „jeśli stary człowiek podejmuje próbę samo-

bójczą, to znaczy, że chce umrzeć”.

Do najważniejszych czynników ryzyka samobój-

stwa osób w podeszłym wieku należą [10] czynniki

demograficzne: płeć męska, samotność, stan wol-

ny, izolacja społeczna, śmierć bliskiej osoby, prze-

prowadzka, oraz czynniki kliniczne: ujawnianie my-

śli i zamiarów samobójczych, anhedonia, nasilone

objawy depresji (silne poczucie winy, beznadziejności),

niska samoocena, uporczywa bezsenność, dolegli-

wości somatyczne, utrata masy ciała, przewlekły ból.

Do czynników ryzyka można jeszcze zaliczyć dane

z wywiadu, takie jak wcześniejsze próby samobój-

cze oraz samobójstwa w rodzinie chorego [18]. Po-

twierdzają to częściowo wyniki badań Zweiga [36],

który poddał rocznej obserwacji grupę 126 osób

w podeszłym wieku chorych na depresję. W tym cza-

sie 11 osób (8,7%) dokonało zamachów samobój-

czych. Stwierdzono, że w porównaniu z grupą po-

zostałych chorych osoby dokonujące samobójstw

miały wyższy status socjoekonomiczny, w przeszłości

częściej podejmowały próby samobójcze, wśród

krewnych obserwowano większy odsetek chorych psy-

chicznie. Częściej też miały gorszą opiekę ze strony ro-

dziny i konflikty z jej członkami.

Urojenia

Występują w najcięższych postaciach depresji,

według klasyfikacji ICD-10 w ciężkich epizodach de-

presyjnych z objawami psychotycznymi. Do najczęst-

szych urojeń depresyjnych należą urojenia winy,

grzeszności, kary, zubożenia. Za szczególnie charak-

terystyczne dla depresji wieku podeszłego uznaje się

urojenia hipochondryczne oraz urojenia nihilistycz-

ne (zespół Cotarda). W przypadkach szczególnie bo-

gatej symptomatologii objawów psychotycznych

może dojść do istotnych pomyłek diagnostycznych

i rozpoznawania psychoz związanych z schizofrenią

[16, 32].

Myśli i zamiary samobójcze

Myśli i zamiary samobójcze należą do typowych

objawów depresji, a śmierć samobójcza bywa nie-

stety często tragicznym zejściem choroby. Ocenia się,

że około 20% osób popełniających samobójstwa cier-

piało na depresję endogenną, a u blisko 100% wy-

stępowały mniej lub bardziej nasilone objawy de-

presyjne [3]. Conwell [33] ocenia odsetek depresji

poprzedzającej samobójstwo na 70%. Z badań Cat-

tella będących analizą historii chorób 100 kolejnych

osób powyżej 65 roku życia, które zginęły śmiercią

samobójczą, wynika, że ponad 60% z nich zdradza-

ło kliniczne objawy depresji. Warto zaznaczyć, że

65% tych osób było chorych somatycznie, 23% ho-

spitalizowano w ciągu 12 miesięcy poprzedzających

samobójstwo, a 43% odwiedziło lekarza rodzinne-

go w ciągu ostatniego miesiąca. Jedynie 25% otrzy-

mywało leki przeciwdepresyjne, a zaledwie 14% mia-

ło kontakt z psychiatrą.

Powszechnie uznaje się podeszły wiek za jeden

z podstawowych czynników ryzyka samobójstw.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia ry-

zyko samobójstw wśród mężczyzn wzrasta wraz

z wiekiem. Jedynym wyjątkiem jest Polska z najwięk-

szym ryzykiem samobójstwa u osób w wieku 45–54 lat

[32]. W większości krajów również wśród kobiet

można zaobserwować taką zależność. Do wyjątków

należą Polska, kraje Skandynawii, Stany Zjednoczo-

ne i Kanada z największym odsetkiem samobójstw

wśród osób poniżej 75 roku życia. McClure [34]

Zaburzenia funkcji poznawczych

Osłabienie tempa procesów psychicznych (prze-

jawiające się spowolnieniem toku myślenia, osłabie-

niem pamięci, poczuciem niesprawności intelektu)

należy do typowych objawów depresji, niezależnie

od wieku chorego [18]. U osób w wieku podeszłym

stosunkowo często zaburzenia funkcji poznawczych

wysuwają się na pierwszy plan obrazu klinicznego.

Nierzadko imitują wręcz objawy otępienia, co bywa

przyczyną wielu pomyłek diagnostycznych [20]. Za-

sadnicze różnice w obrazie klinicznym depresji i otę-

pienia polegają na tym, że depresja pojawia się cy-

klicznie, nie stwierdza się zmian w strukturze ośrod-

kowego układu nerwowego (OUN), obecne są typo-

we zaburzenia snu, obniżenie nastroju, anhedonia,

gorsze samopoczucie rano, silne poczucie choroby,

negatywna samoocena, lęk endogenny, niepokój

www.psychiatria.med.pl

103

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: