Hanna Konopka Adrian Konopka LEKSYKON HISTORII POLSKI PO II WOJNIE �WIATOWEJ 1944-1997 Gryf - wyd. I, Warszawa 1999 OD AUTOR�W Leksykon historii Polski po II wojnie �wiatowej (1944-1997) stanowi rozszerzone uj�cie tre�ci zawartych w programach nauczania powojennej historii Polski oraz w podr�cznikach szkolnych do nauki tego przedmiotu. S�u�y� wi�c mo�e porz�dkowaniu wiedzy wynoszonej ze szko�y oraz rozszerzaniu jej zakresu na dalszych etapach nauki. Adresujemy wi�c t� ksi��k� zar�wno do m�odzie�y szk� �rednich, jak i wy�szych, a tak�e do tych os�b, kt�re interesuj� si� naszymi dziejami najnowszymi. Leksykon zawiera podstawowe informacje o g��wnych wydarzeniach politycznych i spo�ecznych, o partiach i organizacjach oraz g��wnych postaciach naszych powojennych dziej�w. Jako umown� cezur� pocz�tkow� przy-j�li�my lipiec 1944 roku - czas rozpocz�cia wyzwalania naszego pa�stwa -w powojennych granicach - spod okupacji hitlerowskiej oraz zwi�zany z tym fakt utworzenia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. I cho� do ko�ca wojennych zmaga� na ziemiach polskich i w Europie pozostawa�o jeszcze w�wczas prawie dziesi�� miesi�cy, w zasadzie nie podejmowali�my zagadnie� zwi�zanych z dzia�aniami wojennymi, gdy� uznali�my, i� nale�� one do dziej�w ko�cz�cej si� wojny, a nie zaczynaj�cego si� polskiego, powojennego pokoju. R�wnie umowna okaza�a si� cezura ko�cowa - rok 1997 - zwi�zana z uchwaleniem Konstytucji Rzeczypospolitej Polski, gdy� wart-ko�� bie��cych wydarze� nakaza�a wspomnie� o niekt�rych sprawach zupe�nie wsp�czesnych. Ksi��ka zawiera 241 hase� rzeczowych i 90 biograficznych. Dokonuj�c subiektywnego z natury rzeczy doboru hase�, starali�my si� opr�cz spraw zasadniczych ukazywa� zagadnienia mniej znane, s�abiej eksponowane w dotychczasowych opracowaniach. Niekt�re has�a, zw�aszcza dotycz�ce literatury, teatru, filmu, sztuk plastycznych, radia i telewizji, muzealnictwa i ochrony zabytk�w, turystyki i sportu itp. z konieczno�ci pomin�li�my. Co prawda stanowi� one integraln� cz�� naszych dziej�w, le�� jednak poza obszarem tradycyjnie pojmowanego przedmiotu historii. OD AUTOR�W Zagadnienia te same w sobie stanowi� przedmiot wielu specjalistycznych opracowa�. Z tych samych powod�w marginesowo potraktowali�my tak�e wiele szczeg�owych zagadnie� gospodarczych: budownictwo, r�ne ga��zie przemys�u, g�rnictwo, energetyk�, transport, ��czno��, komunikacj�, rolnictwo itp. Ca�a problematyka zawarta w Leksykonie dotyczy historii ci�gle jeszcze �ywej - zdecydowana wi�kszo�� Polak�w urodzi�a si� wszak�e po lipcu � 944. Przedstawiaj�c materi� tak �wie�� zdajemy sobie spraw�, i� ocena minionych nie tak dawno dziej�w Polski Ludowej budzi wiele kontrowersji. Pami�tamy jednak o zasadzie, kt�r� warto w tym miejscu przypomnie�, �e to w�a�nie byt spo�eczny weryfikuje teori� spo�eczn�. Ocena ta okaza�a si� w sumie niezadowalaj�ca, prowadz�ca do g��bokich przemian ustrojowych, politycznych i spo�ecznych, zapocz�tkowanych -no w�a�nie... obradami "okr�g�ego sto�u", a mo�e wydarzeniami Sierpnia '80, a mo�e jeszcze wcze�niej... Pojawiaj� si� tu tak�e pytania o si�y i osoby sprawcze tych zmian. Wszyscy jeste�my uczestnikami lub �wiadkami opisywanych tu spraw. Rodzi to wiele obaw - zw�aszcza o mog�ce powstawa� w zwi�zku z tym nami�tno�ci. W lutym 1999 roku Hanna Konopka i Adrian Konopka WYKAZ NAJCZʌCIEJ U�YWANYCH SKR�T�W -Armia Krajowa - Armia Ludowa - Akcja Wyborcza Solidarno�� - Brygada Artylerii Ci�kiej - Brygada Artylerii Haubic - Brygada Artylerii Przeciwpancernej - Bezpartyjny Blok Wspierania Reform - Brygada Mo�dzierzy - Biuro Polityczne - Brygada Pancerna - Brygada Saper�w - Blok Stronnictw Demokratycznych - Brygada Zmotoryzowana - Central European Free Trade Agreement - (�rodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) - Centralny Komitet Wykonawczy - Centralna Rada Zwi�zk�w Zawodowych - Centralny Urz�d Planowania - Dywizja Artylerii - Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej - Dywizja Lotnictwa Bombowego - Dywizja Lotnictwa My�liwskiego - Dywizja Lotnictwa Szturmowego - Dywizja Piechoty - Delegatura Si� Zbrojnych na Kraj - Dywizja Zmechanizowana - Europejska Wsp�lnota Gospodarcza - Front Jedno�ci Narodu - Federacja Socjalistycznych Zwi�zk�w M�odzie�y Polskiej WYKAZ NAJCZʌCIEJ U�YWANYCH SKR�T�W GL - Gwardia Ludowa KBW - Korpus Bezpiecze�stwa Wewn�trznego KBWE - Konferencja Bezpiecze�stwa i Wsp�pracy w Europie KC - Komitet Centralny KdR - Koalicja dla Rzeczypospolitej KERM - Komitet Ekonomiczny Rady Ministr�w KED - Kongres Eiberalno-Demokratyczny KEotn. - Korpus Lotniczy KMW -Ko�a M�odzie�y Wojskowej KPanc. - Korpus Pancerny KPP - Komunistyczna Partia Polski KPZR - Komunistyczna Partia Zwi�zku Radzieckiego KRN - Krajowa Rada Narodowa KRRiTV - Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji KUL - Katolicki Uniwersytet Lubelski MBP - Ministerstwo Bezpiecze�stwa Publicznego MDL - Mieszana Dywizja Lotnictwa min. - minister MON - Ministerstwo Obrony Narodowej MSW - Ministerstwo Spraw Wewn�trznych MSWiA - Ministerstwo Spraw Wewn�trznych i Administracji MSZ - Ministerstwo Spraw Zagranicznych NATO - North Atlantic Treaty Organization, Organizacja Paktu P�nocnoatlantyckiego NBP - Narodowy Bank Polski NIE - "Niepodleg�o��" NKGB - skr�t: Narodnyj Komissariat Gossilf/arstwiennoj Bie- zopasnosti (Ludowy Komisariat Bezpiecze�stwa Pa� stwowego) NKWD - skr�t: Narodnyj Komissariat Wmitriennich Diel (Lu dowy Komisariat Spraw Wewn�trznych) NSA - Naczelny S�d Administracyjny OBWE - Organizacja Bezpiecze�stwa i Wsp�pracy w Europie OKP - Obywatelski Klub Parlamentarny ONZ - Organizacja Narod�w Zjednoczonych OPZZ - Og�lnopolskie Porozumienie Zwi�zk�w Zawodowych PAN - Polska Akademia Nauk PGR - Pa�stwowe Gospodarstwo Rolne WYKAZ NAJCZʌCIEJ U�YWANYCH SKR�T�W -(ang.: Poland-Hungary Assistance in Restructuring their Economies), Polska i W�gry - Pomoc w Przebudowie Gospodarki - Polski Komitet Narodowy - Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego - Polska Partia Robotnicza - Polska Partia Socjalistyczna - Polska Partia Socjalistyczna (Wolno��-R�wno��--Niepodleg�o��) - Polska Rzeczpospolita Ludowa - Polskie Stronnictwo Ludowe - Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe - Polskie Si�y Zbrojne - Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze - Polski Zwi�zek Katolicko-Spo�eczny - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza - Ruch dla Rzeczypospolitej - Rada Jedno�ci Narodowej - Rada Ministr�w - Ruch Obywatelski -Akcja Demokratyczna Rzeczpospolita Polska - Rzecznik Praw Obywatelskich - Ruch Trzeciej Rzeczypospolitej Radio "Wolna Europa" - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej - Stowarzyszenie Ateist�w i Wolnomy�licieli - Stronnictwo Demokratyczne - Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej - Stowarzyszenie Konserwatywne- Ludowe - Sojusz Lewicy Demokratycznej Stronnictwo Pracy - Socjalistyczny Zwi�zek M�odzie�y Wojskowej - S�u�ba Zwyci�stwu Polski - Socjalistyczny Zwi�zek Student�w Polskich - Tymczasowy Rz�d Jedno�ci Narodowej -Towarzystwo Szko�y �wieckiej -Unia Europejska - United Nations Relief and Rehabilifation Administra- WYKAZ NAJCZʌCIEJ U�YWANYCH SKR�T�W UP UPA UPR UW UZE WiN WKP(b) WMG WNP WOP WP WRON WSW ZBoWiD ZChN ZHP ZMP ZMS ZMW ZNP ZPP ZSP ZSRR ZWM ZWZ tion (Admistracja Narod�w Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) - Unia Pracy - Ukrai�ska Powsta�cza Armia - Unia Polityki Realnej - Unia Wolno�ci - Unia Zachodnioeuropejska - "Wolno�� i Niezawis�o��" - Wszechzwi�zkowa Komunistyczna Partia (bolszewik�w) - Wolne Miasto Gda�sk - Wsp�lnota Niepodleg�ych Pa�stw -Wojska Ochrony Pogranicza -Wojsko Polskie - Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego - Wojskowa S�u�ba Wewn�trzna - Zwi�zek Bojownik�w o Wolno�� i Demokracj� - Zjednoczenie Chrze�cija�sko-Narodowe - Zwi�zek Harcerstwa Polskiego - Zwi�zek M�odzie�y Polskiej - Zwi�zek M�odzie�y Socjalistycznej - Zwi�zek M�odzie�y Wiejskiej - Zwi�zek Nauczycielstwa Polskiego - Zwi�zek Patriot�w Polskich - Zrzeszenie Student�w Polskich - Zwi�zek Socjalistycznych Republik Radzieckich - Zwi�zek Walki M�odych - Zwi�zkek Walki Zbrojnej A ADMINISTRACJA APOSTOLSKA, tymczasowa organizacja ko�cielna. Po zako�czeniu II wojny �wiatowej organizowana na ziemiach polskich z powodu znacznych zmian terytorialnych pa�stwa i ustroju metropolitalnego Ko�cio�a. Po 1945 poza granicami wschodnimi pozosta�a znaczna cz�� metropolii wile�skiej i lwowskiej. Z metropolii wile�skiej w nowych granicach Polski znalaz�a si� ca�a diecezja �om�y�ska, cz�� archidiecezji wile�skiej (56 parafii i ok. 234 ty�. wiernych; utworzono dla nich administracj� apostolsk� w Bia�ymstoku) i skrawek diecezji pi�skiej (35 parafii i ok. 90 ty�. wiernych; utworzono dla nich administracj� apostolsk� w Drohiczynie). Z metropolii lwowskiej w Polsce znalaz�a si� wi�ksza cz�� diecezji przemyskiej oraz ma�y skrawek archidiecezji lwowskiej (27 parafii; utworzono dla nich administracj� apostolsk� w Lubaczowie). Znacznie wi�ksze zmiany zaistnia�y na -�Ziemiach Odzyskanych. Po polskiej stronie granicy pozosta�a prawie ca�a diecezja gda�ska, pra�atura pilska i prawie ca�a archidiecezja wroc�awska, diecezja warmi�ska, znaczna cz�� diecezji berli�skiej, cz�� archidiecezji praskiej (Kotlina K�odzka), cz�� archidiecezji o�omunieckiej (okr�g G�ubczyc) i skrawek diecezji mi�nie�skiej (rejon Bogatyni). Tereny te, na mocy dekretu z 15 VIII 1945 kard. -Augusta Hionda, zorganizowane zosta�y jako administracje apostolskie w Gda�sku (ks. Andrzej Wronka), Olsztynie (ks. T. Bensch), Gorzowie (ks. E. Nowic-ki), Wroc�awiu (ks. K. Milik) i Opolu (ks. B. Kominek). 27 I 1951 rz�d og�osi� komunikat o zniesieniu stanu tymczasowo�ci w administracji ko�cielnej na Ziemiach Zachodnich; dotychczasowi administratorzy apostolscy zmuszeni zostali do opuszczenia swych biskupstw. Wybrani zostali nowi wikariusze kapitulni, kt�rym prymas -S. Wyszy�ski zdecydowa� si� udzieli� jurysdykcji kanonicznej, aby uchroni� Ko�ci� w Polsce przed rozbiciem. 11 ADMI...
zbitym