Skutki Zagrożeń w Procesach Pracy |
Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i choróbzawodowych. Dz.U. nr 20, poz. 105.
Rozporządzenie Ministra Pracy, Plac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i OpiekiSpołecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbkuna zdrowiu oraz wypłacaniu świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w drodze do pracyi z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych. Dz.U. nr 36, poz.199.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawodo-wych. Dz.U. nr 65, poz. 294.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 listopada 1989 r. zmieniające rozporządzeniew sprawie chorób zawodowych. Dz.U. nr 61, poz. 364.
Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 16 lipca 1989 r. w sprawie usta-lenia wzoru zawiadomienia o skutkach choroby zawodowej. Dz. Urz. Min. Zdr. i Op. Społ.1989 nr 9, poz. 51-52.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie badańi pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. 1996, nr 86,poz. 394.
Rozdział 16
Wypadki przy pracy
Ryszard Studenski
16. Wypadki przy pracy
16.1. Wprowadzenie
16.2. Wypadek i wypadkowość
16.3. Model zdarzenia wypadkowego
16.4. Zagrożenia, przyczyny i przebieg wypadków
16.5. Badanie wypadku
16.6. Profilaktyka wypadkowa
16.7. Piśmiennictwo
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nastąpiła znacząca zmiana poglądów doty-czących przyczyn wypadków i profilaktyki wypadkowej. Wypadki, traktowanedawniej jako wynik fatalnego i niemożliwego do przewidzenia zbiegu okoliczno-ści lub działania tajemniczej vis major, dzisiaj są pojmowane jako skutek błędówpopełnionych przez kierownictwa zakładów, dozór i robotników (J. Longden,
1993) . Umiemy je już rozpoznawać i ewidencjonować. Są one również przed-miotem coraz skuteczniejszych działań profilaktycznych.
Inaczej też niż dawniej są obecnie uzasadniane powody podejmowania dzia-łań profilaktycznych. Argumenty humanistyczne i etyczne zostały uzupełnioneekonomicznymi i społecznymi. Wypadki włączono w zakres podstawowego ry-zyka każdego zakładu pracy, które wymaga identyfikacji, szacowania i zaprogra-mowanego minimalizowania (J. Remington, 1991). Opracowano metodyumożliwiające zarządzanie ryzykiem i kontrolowanie strat będących następ-stwem katastrof i wypadków (D. Wartenberg, C. Chess, 1992; R. Studenski,
1994) .
Przedstawione osiągnięcia w dziedzinie profilaktyki wypadkowej są, jak sięwydaje, wynikiem zmiany sposobu postrzegania bezpieczeństwa. Jest ono uzna-wane za jedną z podstawowych wartości społecznych oraz za jeden z głównychkierunków działań technicznych, organizacyjnych i edukacyjnych wspierającychprodukcję (S. Cutter, 1993) i podnoszących ekonomiczne efekty gospodarowania(L. Freeland, 1993).
706 f
16.2. Wypadek i wypadkowośćPojęcie wypadku
W potocznym rozumieniu termin "wypadek" jest utożsamiany z nagłym zdarze-niem, niemożliwym do przewidzenia, w wyniku którego ludzie doznają obrażeńoraz ponoszą straty. Nieprofesjonalne interpretacje wyjaśniające powstawaniewypadków często błędnie przyjmują, że są one zdarzeniami niezależnymi odpostępowania człowieka, a jeśli nawiązują do zachowania lub ludzkiej zawod-ności, to najczęściej koncentrują się na ostatniej sekwencji zdarzenia wypad-kowego.
Wprowadzenie obowiązku ewidencjonowania wypadków, utworzenie syste-mów ubezpieczeń i odszkodowań, a także włączenie wypadków do programówbadań naukowych spowodowało konieczność ścisłego określenia, jakie zdarzeniasą wypadkami, a jakie nimi nie są. W różnych państwach za obowiązujące sąuznawane jednak rozmaite definicje.
Panuje powszechna zgoda, że wypadki są zdarzeniami niepożądanymii nieplanowanymi (L. Benner, 1975). Co do pozostałych cech istnieje duże zróż-nicowanie poglądów. Różnice te można sprowadzić do trzech stanowisk. Wedługpierwszego wypadek jest utożsamiany z urazem. Drugie stanowisko ujmuje urazjako integralny element zdarzenia wypadkowego, a z tego wynika, że wypadkiemjest uraz wraz z poprzedzającą go sytuacją. Trzeci sposób rozumienia wypadkuprzyjmuje doznanie urazu za jedno z wielu możliwych następstw wypadku.W tym ujęciu wypadkiem jest sytuacja lub zdarzenie wymykające się spod kon-troli człowieka i poprzedzające uszkodzenie ciała. Skutkiem utraty kontroli nadprzebiegiem zagrażającego zdrowiu lub życiu zdarzenia może być śmierć, uszko-dzenie ciała, strata materialna spowodowana zniszczeniem wyposażenia, bądźtylko wzrost prawdopodobieństwa zaistnienia takich skutków..
W niektórych definicjach podkreśla się nagłość występowania wypadkóworaz ich nieprzewidywalność i zasadniczą odrębność od oczekiwanego przebieguwydarzeń. W innych, bardziej rozbudowanych definicjach, są określone przyczy-ny wystąpienia zdarzenia wypadkowego. Za przyczyny zdarzeń wypadkowychprzyjmuje się akceptowanie zagrożeń tkwiących w środowisku pracy, błędne re-akcje pracowników, powodowanie zagrożeń przez podejmowanie niebezpiecz-nych decyzji lub czynności oraz błędy w zarządzaniu bezpieczeństwem.
Analogiczne różnice stanowisk dotyczą skutków powodowanych przez zda-rzenia wypadkowe. Wyróżniane są takie skutki, jak urazy fizyczne lub psychicz-ne, uszkodzenie maszyn i materiałów, szkody materialne, przerwanie lubzakłócenie toku pracy, awarie, a także obniżenie społecznego wizerunku zakładu.
Ze względu na częste utożsamianie wypadku z przypadkiem lub z różnyminieumyślnymi zdarzeniami, nie doprowadzającymi do urazów (na przykład za-trzaśnięcie drzwi z pozostawieniem kluczy wewnątrz itp.), W. Haddon i S. Baker(1981) zaproponowali zastąpienie terminu "wypadek" terminem obrażenie. Uj-mują oni obrażenia wypadkowe jako skutek ostrego wystawienia na działanie za-grażających czynników fizycznych, chemicznych lub biologicznych lub też jakoskutek nienormalnej wymiany energii między jej źródłem a organizmem. Zagro-żenia tc można identyfikować, a ich skutki szacować i redukować. Sam termin
„obrażenie" koncentruje się na doznanej krzywdzie, a jego używanie motywujedo ostrożnego i rozważnego postępowania oraz wskazuje na konieczność podej-mowania działań profilaktycznych.
Wypadkiem jest każde nieplanowane wydarzenie doprowadzające do ob-rażenia. Doznanie obrażenia stanowi cechę wyróżniającą wypadek od innychzdarzeń nie będących wypadkami.
Rodzaje wypadków
i
Wypadki zdarzają się w różnych miejscach i sytuacjach oraz podczas rozmaitychczynności. Miejsca, sytuacje i czynności oraz rodzaje obrażeń stanowią podsta-wę klasyfikacji wypadków. Wyróżniane są na przykład wypadki szkolne i przed-szkolne, domowe, drogowe, lotnicze, morskie, sportowe itp.
Ogólnie wypadki można podzielić na zawodowe i pozazawodowe. Wypad-kami zawodowymi są zdarzenia zaistniałe w związku z wykonywaniem pracyzawodowej, natomiast do pozazawodowych wlicza się wszystkie pozostałe.Wśród wypadków zawodowych są wyróżniane wypadki: przy pracy, w drodze dopracy i z pracy, wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy oraz wy-padki przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zle-cenia. Ogólny podział wypadków przedstawiono na rysunku 16-1.
Według obowiązującej definicji (obwieszczenie ministra pracy, płac i spraw so-cjalnych z 5.5.1983 r.) za wypadek przy pracy uważa się nagle zdarzenie wywołaneprzyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą, tj. podczas wykonywania:
- zwykłych czynności lub poleceń
- czynności będących w interesie zakładu, nawet bez polecenia
- czynności wykonywanych w czasie pozostawania w dyspozycji zakładu -w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązkuwynikającego ze stosunku pracy.
Główne kryteria uznania zdarzenia za wypadek, takie jak: nagłość, związekz pracą i zewnętrzność przyczyn dotyczą zdarzenia, a nie doznanego urazu.
Wypadkiem w drodze do pracy i z pracy są zdarzenia doprowadzające dourazu, zaistniałe podczas najkrótszej drogi między miejscem zamieszkania pra-cownika a zakładem pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy są traktowane urazowe zdarzenia:
- podczas podróży służbowej, mającezwiązek z pracą i podróżą służbową
- zaistniałe w związku ze służbą w zakła-dowej formacji samoobrony lub w zakłado-wej straży pożarnej
- powstające podczas zadań zlecanychprzez działające w zakładzie organizacje.
Wypadkami przy realizacji umówsą zdarzenia doprowadzające do obrażeńu osób nie będących pracownikami zakła-du, a wykonujących pracę na rzecz zakładuna podstawie umowy agencyjnej lub umo-wy - zlecenia.
[ Wypadki przy pracy
1707
Wypadki
r zawodowe
L- pozazawodowe
i— przy pracy
w drodze "do
traktowane na równiz wypadkamiprzy pracy
L przy realizacji umów
Rys. 16-1. Ogólny podział wypadków
Wyróżniane są wypadki indywidualne i zbiorowe. Wypadek jest klasyfikowa-ny jako indywidualny, jeśli w jednym wydarzeniu obrażeń doznaje jedna osoba.Wypadek zbiorowy ma miejsce wówczas, gdy w następstwie jednego wydarzeniapowstają obrażenia u dwóch lub u większej liczby osób.
Tworzone i publikowane w Polsce statystyki wypadków są ewidencją liczby osóbposzkodowanych w wypadkach. Na użytek praktyki jest zalecane tworzenie statysty-ki wydarzeń z podaniem liczby osób poszkodowanych oraz przyczyn wydarzeń.
Wszystkie wypadki zawodowe są różnicowane ze względu na stopień ciężko-ści. Wyróżniane są wypadki śmiertelne, ciężkie, tj. powodujące ciężkie uszko-dzenia ciała lub ciężki rozstrój zdrowia, oraz wypadki pozostałe.
Za wypadek śmiertelny uznaje się zdarzenie, w wyniku którego nastąpiła śmierćosoby poszkodowanej w chwili wypadku lub w okresie 6 miesięcy od wypadku, bez-pośrednio lub pośrednio wskutek obrażeń doznanych w zdarzeniu wypadkowym.
Za wypadek ciężki przyjmuje się zdarzenie, w wyniku którego nastąpiła utrata:wzroku albo słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne ciężkie kalectwo, nieuleczal-na ciężka lub długotrwała choroba zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwa-ła całkowita bądź znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwale poważnezeszpecenie bądź zniekształcenie ciała (rozporządzenie Rady Ministrów z 21.4.1992 r.).
W praktyce wypadki są klasyfikowane ze względu na stopień ciężkości naśmiertelne, ciężkie oraz lekkie, a o włączeniu zaistniałego obrażenia do wypad-ków ciężkich lub lekkich decyduje lekarz.
Wypadkowość i jej mierniki
Suma wypadków zaistniałych w określonym czasie, zazwyczaj w ciągu roku,przedstawiona za pomocą wskaźników, jest nazywana wypadkowością. Wskaź-niki umożliwiają porównywanie, ocenianie i szeregowanie zakładów, branżi państw pod względem wielkości wypadkowości.
Używane są dwa rodzaje wskaźników: ciężkości oraz częstości. Wskaźnikciężkości wypadków Cw jest to stosunek liczby dniówek straconych ds wskutekabsencji wypadkowej do liczby wszystkich zaistniałych wypadków Iw. Oblicza-ny jest według następującego wzoru:
Cw=
Wskaźnik ten pokazuje, ile dni stracono średnio w zakładzie wskutek jedne-go przeciętnego wypadku. Im wartość tego wskaźnika jest większa, tym cięższesą zdarzające się wypadki.
Wskaźnik częstości wypadków jest przedstawiany jako liczba osób poszko-dowanych w wypadkach w odniesieniu do wielkości produkcji, liczby osób za-trudnionych oraz do czasu ekspozycji na zagrożenie (ujmowanego w dniówkachlub w przepracowanych godzinach). Najpowszechniej stosowany wskaźnik czę-stości - na 1000 osób zatrudnionych - oblicza się jako stosunek liczby wypad-ków Iw do liczby osób zatrudnionych Z według następującego wzoru:
W1000=*1000
709
W celu zapewnienia porównywalności wskaźników ujmowana liczbowowypadkowość jest odnoszona na przykład do 1 min wyprodukowanych ton,1000 osób zatrudnionych, 100 tys. przepracowanych dniówek lub 1 min prze-pracowanych godzin. W niektórych państwach, np. w Niemczech, stosuje sięwskaźnik przedstawiający liczbę wypadków w odniesieniu do 1000 pełnoza-trudnionych. Dwóch pracujących na pół etatu traktuje się tam jako jednego peł-nozatrudnionego.
Wskaźniki odnoszące liczbę wypadków do wielkości produkcji są miarąbiologicznego kosztu produkcji. Służą one głównie do porównań między-branżowych. Pozostałe wskaźniki, odnoszące wypadki do liczby...
aniolek_slonko