Fransiszek Karpiński

Franciszek Karpiński (1741-1825), urodził się w Hołoskowie na Pokuciu jako syn ubogiego szlachcica. Staranną edukację zwieńczył dyplomem doktora filozofii i nauk wyzwolonych, otrzymanym w akademii lwowskiej. Po studiach wyjechał na półtora roku do Wiednia. Obok wierszy okolicznościowych, religijnych i patriotycznych pisze liryki miłosne. Poeta wydał w 1780 r. swój pierwszy tomik Zabawek wierszem. Zadedykował go ks. Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, kolejne 3 tomy Zabawek wierszem i prozą zawierają m. in. teoretyczną rozprawę o poezji sentymentalnej, utwory poetyckie i przekłady: Ogrodów J. Delille, List o ogrodach Chińczyków W. Chambers'a oraz List o ogrodach dawnych Rzymian Caiusa Pliniusa. Wkrótce, w następnych tomach Zabawek poeta zamieścił tłumaczenie Psałterza Dawida. Karpiński - twórca nurtu sentymentalnego w liryce polskiej, pozostawał pod wpływem J.J. Rousseau. Przejął russowską postawę nadmiernej czułości, prymatu natury i prawdy, odczuwania samotności i wolności. Wprowadził do poezji polskiej nową, sentymentalną normę intymności, uczynił czułość nie tylko postawą ale i kategorią teoretycznoliteracką. W jego pismach odnajdujemy odwołania do Younga, Thomsona, Gessnera, Woltera.

                                                        Sielanka

Sielanka uległa w Oswieceniu przeksztalceniom.  Nasycala się coraz bardziej realiami rodzimymi, konkretami nierzadko przejetymi z folkloru, zarzucony zostal tok retoryczny wiersa na rzecz realizacji muzycznych przystosowanych do muzyki. Wywolalo to eliminacje wszelkiej retoryki, ozdobnosci stylistycznych, na ich miejsce pojawily się proby wypowiedzi bezposredniej, operujacym jezykiem zblizonym do potocznego.

                                                        „Laura i Filon”

Cechy sielanki
• Tekst jest udramatyzowany: jest dialogiem pomiędzy dwojgiem bohaterów, pasterzy:
Jutro paść będzie trzodę przy borze(...)
Teraz mi Laura za wszystko stanie,
Wszystkim pasterkom przodkuje.
Bohaterowie mają się spotkać nocą, przy świetle księżyca
Pod umówionym jaworem.
• Przestrzeń utworu jest przestrzenią wiejską. Jej elementy sielankowe to noc, księżyc, bór, jawor, koszyk malin, psy, wieniec, trzoda.
• Historia kończy się szczęśliwie: kiedy Laura o umówionej porze przychodzi na umówione miejsce i nie zastaje ukochanego, wpada w rozpacz, podejrzewając go o zdradę. Okazuje się jednak, że Filon ukrył się za drzewem.
Cechy sentymentalizmu
• Wątek miłosny jest wątkiem wiodącym całej historii.
• Zarówno imiona, jak i zachowanie bohaterów nie przystają do wyobrażeń o wieśniakach. Połączenie rzeczywistości ludowej z dworską sprawia wrażenie maskarady.

Najważniejsze w tej sielance wydaje się być zwrócenie uwagi na świat przeżyć wewnętrznych, próba analizy psychiki zakochanych oraz wpływu miłości na zachowanie się człowieka. Charakterystyczny jest fakt, iż bohaterowie tej sielanki to"ludzie dworu", przebrani jedynie w wiejskie stroje.

Budowa stroficzna, wykorzytsujaca osiemnastowieczne typy ukladow wersyfikacyjnych przeznaczonych do spiewania, poezja meliczna, strofa czterowersowa z rymem przeplatanym abab.

                                                        „Do Justyny”

Nowatorstwo stylu sielanek polega na bezposrednim stosunku podmiotu lirycznego do rzeczy, szczegolow z otacvzajacego swiata. Jeśli w poezji retorycznej przedmioty stanowily  swego rodzaju szyfr umowny dla wyraeznia pewnych uczuc i mysli, ujetych w okreslone prawidlami konwencje, tutaj nabieraja one innego znaczenia, sa jakby aktywnymi uczesnikami  przezywanych przez bohaterow wzruszen (tzw. realizm szczegolow). Wynikiem takiej postawy jest atmosfera codziennosci i przecietnosci panujaca w sielankach, oraz prawie calkowita rezygnacja z ozdobnego jezyka poetyckiego. Zdarzajace się czasem personifikacje, apostrofy i powtorzenia nie wykraczaja poza zakres uzywanych w mowie potocznej. Dazenie do maksymalnej prostoty wypowiedzi, nawiazanie do jezyka mowionego, co podkreslaja liczne zdania eliptyczne, nakoluty, ma na celu przywrocenie slowom zwyczajnym pierwotnego waloru emocjonalnego.

Jest to najbardziej dojrzaly pod względem artystycznym przykład nowej realizacji „czulosci” poprzez konsekwentnie przeprowadzone zestawienia w szeregu przezyc wewnetrznych czlowieka ze zjawiskami przyrody. Kolejne strofy zachowuja ten sam model konstrukcyjny , prezentujac coraz to inne sytuacje i przemioty budzacej się do zycia przyrody. W zakonczeniu poeta zwracasie z wezwaniem do upersonifikowanej wiosny. W wierszu tym, inaczej niż w innych swiat otaczajacy nie jest zestrojony ze stanami emocjonalnymi czlowieka, mamy tu do czynienia z paralelizmem zbudowanym na zasadzie kontrastu , któremu sa podporzadkowane idealnie elementy ukaldow tersciowych i syntaktycznych. Brak w utworze zwrotow do adresatki, wyznanie milolsne realizuje się niejako aluzyjnie, za pomoca ukladow paralelicznych. Metoda zestawien nawiazuje najprawdopodobniej do doswiadczemn liryki ludowej, gdzie paralelizm jest podstatwowym srodkiemobrazowym.

                                                        „Pieśń dziada sokalskiego”

Pieśń ta stylizowana jest na wzór ludowych śpiewów dziadowskich. W usta prostego człowieka z ludu autor wkłada słowa przepełnione bólem z powodu utraty niepodległości przez Polskę. Słowa, które rozpoczynają pieśń, obwiniają o rozbiór Polski samych Polaków. Jest to pełna smutku elegia napisana po utracie niepodległości. Karpiński wspomina czasy Jagiellonów i jest pełen goryczy, że w tych trudnych czasach zabrakło obrońcy równemu jemu, który "rozrzucałby strach i uszanowanie". Poeta w związku z tym nie widzi już żadnej nadziei dla siebie i dla Polaków: Utwór elegijny, bardzo emocjonalny.