Alegoria, symbol, postaci biblijne.doc

Alegoria - element świata przedstawionego w utworze, który poza znaczeniem dosłownym ma sens ukryty, zwany alegorycznym. W przeciwieństwie do symbolu znaczenie alegorii:

1.       jest ustalone przez tradycję, a zatem właściwe jej odczytanie wymaga znajomości tejże tradycji,

2.       jest jednoznaczne.

Alegoria pojawia się często w bajkach i w przypowieściach. W literaturze polskiej funkcjonuje szereg alegorii ojczyzny (np. Polski – walącego się domu, Polski – okrętu, czy Polski-matki).

Zwykle występuje w formie personifikacji wyposażonej w określone atrybuty, np. alegoria sprawiedliwości - kobieta z przepaską na oczach, z mieczem i wagą.

Dominowała w literaturze średniowiecznej, była popularna w baroku. Przedstawienia alegoryczne występowały już w sztuce antyku, rozkwit przeżywały od 2. połowy XVI do XVIII w.

Symbol – (z greckiego symbolein - "wiązać razem"), znak zastępujący lub reprezentujący pewne głębiej ukryte treści pojęciowe (etyczne, religijne, ideologiczne, itp.) lub, rzadziej, przedmioty czy osoby. Charakterystyczne cechy symbolu to niekonwencjonalność i niejednoznaczność (tym różni się od alegorii) - rozszerzają one jego pojemność informacyjną, sprawiając równocześnie, że nie da się go interpretować w sposób precyzyjny.

1) umowne - związek między znakiem i tym, na co on wskazuje, jest umowny i arbitralny (np. liczba 5 jest arbitralnie wiązana z jakimiś pięcioma obiektami).

2) analogizujące - kiedy między znakiem i tym, na co wskazuje, zachodzą związki analogiczne, m.in. obrazowe (np. symbol kota oznacza elastyczność, miękkość, żywotność, tajemniczość, nocne życie itd.).

3) archetypowe (w rozumieniu C.G. Junga) - jeśli istnieje związek między znakiem i wzorcem zachowania wytworzonym w ewolucji życia na Ziemi i ewolucji gatunku (np. tarcza Słońca symbolizuje na zasadzie analogizującej ciepło, życie itp., jako symbol archetypowy - Boską cześć, niezwyciężoność, władczość itd.). Wg Junga ostateczna warstwa archetypu jest niepoznawalna i wiąże się ze zbiorową nieświadomością, w której przechowywane są zasadnicze wzorce gatunkowego zachowania.

Symbol od wieków odgrywa kluczową rolę w sztukach plastycznych (np. w surrealizmie, symbolizmie). Jego uchwycenie i odczytywanie ułatwiają odpowiednie leksykony i słowniki, a także podręczniki ikonologii, emblematyki itp.

Odbiór symbolu jest dwustopniowy: zlokalizowanie pewnej całości o charakterze symbolicznym (postać, zdarzenie, sytuacja, przedmiot) w strukturze świata przedstawionego i rozpoznanie jej zaszyfrowanego znaczenia, zakładające możliwość różnych interpretacji i sposobów rozumienia, np. postać Chochoła z Wesela S. Wyspiańskiego.
Występowanie symbolu nasilało się programowo w niektórych epokach i nurtach (poezja średniowieczna, twórczość mistyczna, barok, romantyzm czy symbolizm).

SŁOWNICZEK POSTACI BIBILJNYCH

1.    Stary Testament

§         Abraham - (z hebrajskiego - ojciec narodów), początkowo Abram (z hebrajskiego - Ojciec [tj. Bóg] jest wzniosły) (XX, XVII lub XV w. p.n.e.), patriarcha. Wg Księgi Rodzaju syn Teracha, mąż Sary, ojciec Izaaka, poprzez którego stał się praojcem Izraelitów i Edomitów, oraz Izmaela (którego matką była niewolnica Hagar), co czyni go przodkiem Arabów; miał też potomków z drugą żoną, Keturą. Pochodził z Ur, skąd wraz z ojcem i bratankiem Lotem wywędrował do Charanu. Po śmierci Teracha, wezwany przez Jahwe ruszył na pd., docierając poprzez Kanaan do Egiptu. Wrócił następnie do Kanaanu, gdzie się osiedlił. Jahwe zawarł z nim przymierze, którego znak stanowiło obrzezanie. Zmiana imienia z Abram na Abraham symbolizować miała obietnicę, że stanie się ojcem wielu narodów.
Przypowieści związane z Abrahamem  mówią m.in. o jego spotkaniu z Bogiem pod dębami Mamre, o gotowości złożenia krwawej ofiary z syna Izaaka, o zakupieniu od Chetyty Efrona ziemi w Makpela, gdzie pochował Sarę i gdzie spoczęły też szczątki samego A., później zaś Izaaka i Jakuba (Grota Patriarchów).
Czczony przez wyznawców judaizmu, chrześcijaństwa i islamu (pod imieniem Ibrahim).

§         Izaak - patriarcha biblijny, syn Abrahama i Sary mąż Rebeki, ojciec Ezawa i Jakuba. Abraham miał go złożyć na ołtarzu Jahwe, jako dowód bojaźni bożej, ale ofiara została w porę powstrzymana. Izaak poślubił Rebekę, swoją kuzynkę. Od VI w. znane są przedstawienia w sztuce dziejów Izaaka, a szczególnie scena ofiary.

§         Jakub - wg Biblii syn Izaaka i Rebeki, brat bliźniak i rywal Ezawa. Przodek Izraelitów. Ojciec 12 synów z Leą i Rachelą, córkami swego wuja Labana, oraz ich 2 niewolnicami, którzy wg tradycji uchodzą za przodków 12 pierwotnych plemion izraelskich, zjednoczonych później w naród (imiona synów odpowiadają nazwom plemion).

§         Józef – patriarcha biblijny, syn Jakuba i Racheli. Jako ukochany syn Jakuba był znienawidzony przez braci, którzy zamierzali go zabić, ale ostatecznie sprzedali w niewolę Izmaelitom, donosząc ojcu, że został zabity przez dzikie zwierzę. Sprzedany przez Izmaelitów do Egiptu, gdzie stał się niewolnikiem Potifara – dowódcy straży przybocznej faraona. Żona Potifara oskarżyła go fałszywie o próbę gwałtu, co zaprowadziło go do więzienia. W więzieniu zasłynął trafną interpretacją snów współwięźniów przepowiadając jednemu z nich powrót do dawnych godności, a drugiemu śmierć.                          Kiedy faraon miał we śnie tajemniczą wizję siedmiu krów chudych i siedmiu krów tłustych, wezwano Józefa na dwór, gdzie wyjaśnił, że krowy symbolizują lata dobrych zbiorów i nieurodzajów. Zaproponował też władcy gromadzenie zapasów żywności w oczekiwaniu na siedem lat nieurodzajów. Faraon ustanowił wtedy Józefa zarządcą całego Egiptu, nadając mu imię Safnat Penaech i żeniąc go z córką egipskiego kapłana, Asenat (z którą miał dwóch synów: Efraima i Manassesa). Józef zgromadził podczas siedmiu lat dobrych zbiorów znaczne zapasy zboża, które później sprzedawał w latach głodu. Głód zmusił też jego ojca, Jakuba, do wysłania dziesięciu synów do Egiptu w celu nabycia zboża. Józef początkowo oskarżył ich o szpiegostwo i uwięził Symeona, ale przy drugiej wizycie dał się poznać i przebaczył swoim braciom. Następnie sprowadził ojca i całą rodzinę do Egiptu. Józef w okresie głodu wykupił dla faraona większość ziem, zmieniając egipskich właścicieli w dzierżawców.

§         Dawid - hebrajskie “dowódca” lub “umiłowany, ukochany” (XI/X w. p.n.e.), w Starym Testamencie urodziwy pasterz, którego śpiew i gra na cytrze tak zachwyciły Saula, pierwszego króla wszystkich izraelskich plemion, że mianował go swoim giermkiem. Według innej wersji Dawid dostał się na dwór nie tyle dzięki muzycznemu talentowi, ile wielkiej odwadze: stanął do walki przeciw olbrzymowi Goliatowi i zabił go kamieniem wystrzelonym z procy.
Kolejne lata to dla Dawida tułaczka, wyprawy przeciwko Filistynom oraz konflikt z Saulem, który widział w Dawidzie zagrożenie dla swojej władzy. Dawid został królem dopiero po śmierci Saula (panował od około 1012 do 972 p.n.e.); zjednoczył rozproszone plemiona izraelskie, założył nową stolicę, Jerozolimę, i zbudował silne, bogate państwo, którym władał przez 33 lata. W tym czasie sprowadził z Judy Arkę Przymierza, najwyższy przedmiot kultu Izraelitów, i zaplanował wzniesienie wielkiej świątyni ku czci Jahwe, której budowę rozpoczął jednak dopiero jego syn i następca Salomon.
Dawid był najukochańszym sługą Jahwe. O religijności Dawida świadczą Psalmy wielbiące Stwórcę, których autorstwo Biblia przypisuje królowi.

§          Samson - Šimšon (XII-XI w. p.n.e.), wg Biblii (Księga Sędziów) syn Manoacha, bohater izraelski znany z nadludzkiej siły. Jako poświęcony Bogu (nazyrejczyk), nie mógł obcinać włosów - źródła swojej siły. Walczył z Filistynami.
Zakochany w Filistynce Dalili, pojął ją za żonę. Dalila obcięła mu włosy w czasie snu, Samson został pojmany przez wrogów, którzy oślepili go i uwięzili. Sprowadzony na ucztę Filistynów do świątyni Dagona w Gazie i wyszydzany, odzyskał siły. Obaliwszy kolumny podtrzymujące strop budowli, zburzył świątynię i wraz z prześladowcami zginął pod jej gruzami.

§         Salomon - Šelomo (? - ok. 930 p.n.e.), król żydowski panujący od ok. 970 p.n.e. Młodszy syn Dawida. Uzyskał tron przed starszym bratem Adoniaszem dzięki wpływowi swej matki Betszeby. Popierany przez proroka Natana i kapłana Sadoka zwyciężył koalicję próbującą osadzić na tronie Adoniasza.
Państwo za panowania Salomona wzrastało w siłę dzięki przyjaznym stosunkom z ościennymi krajami. Salomon przeprowadził podział kraju na prowincje, zreorganizował armię na wzór egipski. Zasłynął jako wielki budowniczy (świątynia w Jerozolimie, wznoszona przy pomocy rzemieślników z Fenicji i Egiptu, pałac królewski w Jerozolimie, wielkie stajnie w Megiddo).
Poddał kontroli szlaki karawanowe (port Esjon-Geber nad Morzem Czerwonym, wyprawy do Ofiru). Salomon zyskał opinię wyjątkowo mądrego władcy. Jego dwór był ośrodkiem sztuki i przede wszystkim literatury. Przypisuje się Salomonowi autorstwo wielu powiedzeń, niektórych pieśni i ksiąg biblijnych: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Mądrości, Księgi Przysłów, części psalmów i inne.
W Starym Testamencie panowanie Salomona przedstawia się jako złoty wiek historii Izraela - wywodzi się z niego bogata żydowska i europejska tradycja literacka rozwijająca się aż do czasów wczesnego renesansu. W tradycji arabskiej Salomon, występujący pod imieniem Sulejman ibn Daud, to jeden z proroków, wielki znawca kobiet, czarodziej i władca demonów.

§         Eliasz - (od hebrajskiego Jahwe jest Bogiem), prorok izraelski, żyjący w 1. poł. IX w. p.n.e., pochodzący z Tiszbe w Gilead. Występował przeciwko królowi Achabowi (IX w. p.n.e.) i jego żonie Jezabel, szerzących w Izraelu kult wschodnich bogów Baala i Asztarte.
Eliasz szerzył kult Jahwe, piętnował upadek obyczajów, utratę wiary, głosił nadejście czasów Mesjasza. O życiu i działalności Eliasza krążyły legendy (podróż na wozie ognistym do nieba). Czczony jest zarówno przez żydów, chrześcijan, jak i muzułmanów.