ONZ a IZRAEL.pdf

▪ ZAANGAśOWANIE ONZ W ROZWIĄZANIE KONFLIKTU

IZRAELSKO – PALESTYŃSKIEGO W OKRESIE ZIMNOWOJENNYM.

____________________________________________________________________________________________

MARCIN SZYDZISZ

Marcin Szydzisz - doktor Nauk Humanistycznych w zakresie nauk o polity-

ce. Pracownik Instytutu Studiów Międzynarodowych Wydziału Nauk Spo-

łecznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Absolwent historii i prawa Uniwer-

sytetu Wrocławskiego. Specjalista z zakresu problematyki śydów polskich

okresu międzywojennego i powojennego oraz historii ruchu syjonistyczne-

go i państwa Izrael.

„ To, Ŝ e Ŝ aden kraj Europy Zachodniej nie był w stanie zapewni ć narodowi

Ŝ ydowskiemu podstawowej obrony jego praw, ani tez wynagrodzi ć mu

krzywd jakich doznał, wyja ś nia d ąŜ enia ś ydów do utworzenia swojego

własnego pa ń stwa. Nie mo Ŝ na odmówi ć tego prawa narodowi Ŝ ydowskie-

mu … ”

Andriej Gromko

Sytuacja na Bliskim Wschodzie jest jednym z powaŜniejszych problemów

społeczności międzynarodowej. JuŜ trzecia generacja zastanawia się jak dopro-

wadzić do pokoju w tamtym regionie. Niestety nie wszystkie podejmowane dzia-

łania łagodziły spory. Na obszarze Ziemi Świętej krzyŜowały i krzyŜują się inte-

resy róŜnych państw. Do niedawna dwubiegunowość świata skutecznie uniemoŜ-

liwiała ostateczne rozwiązanie problemu. Kwestia palestyńska była wykorzysty-

wana przedmiotowo. Pod pozorem dbania o prawo Palestyńczyków do samosta-

nowienia ZSRR i jego satelici budowali sobie poparcie międzynarodowe. Kraje

arabskie takŜe postępowały niekonsekwentnie i ich poparcie do niepodległościo-

wych dąŜeń narodu palestyńskiego było często koniunkturalne. Jednak swoimi

radykalnymi deklaracjami poparcia dla bezkompromisowych postaw samych Pa-

lestyńczyków nie budowały klimatu zaufania i dialogu

Wszystkie te działania odbijały się jak w zwierciadle na forum Organizacji

Narodów Zjednoczonych (ONZ). Często zmieniało ono z płaszczyzny rozwiązy-

wania światowych problemów w scenę, na której aktorzy światowego teatru prze-

konywali międzynarodową publiczność do swoich ideologicznych racji.

ONZ zaraz na początku swojego działania stanęła przed problemem roz-

wiązania kryzysu w Palestynie. Działania, jakie podejmowała były zgodne z ce-

lami, do których powołała ją społeczność międzynarodowa. W art. 1 Karty Naro-

dów Zjednoczonych zapisano, Ŝe będzie ona m. in. dąŜyć, by „ utrzyma ć mi ę dzy-

narodowy pokój i bezpiecze ń stwo ”, a w art. 2 państwa członkowskie zobowiąza-

no, by realizując wspomniany cel działały jedynie przy uŜyciu „ pokojowych ś rod-

ków ” powstrzymując się „ od stosowania gro ź by lub u Ŝ ycia siły ” 1 .

Odpowiedzialność za utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpie-

czeństwa powierzono Radzie Bezpieczeństwa. Według postanowień rozdziału VI

Karty ma ona prawo badania kaŜdego sporu i kaŜdej sytuacji, która niesie zagro-

Ŝenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. KaŜde państwo, Zgroma-

dzenie Ogólne i Sekretariat mogą zwrócić uwagę Rady Bezpieczeństwa na dany

spór lub niebezpieczną sytuację międzynarodową. Ona zaś zgodnie z art. 36 Karty

„ mo Ŝ e zaleci ć odpowiedni ą procedur ę lub sposób załagodzenia ”. Rozdział VII

Karty daje jeszcze szersze kompetencje Radzie Bezpieczeństwa. MoŜe ona

stwierdzić istnienie zagroŜenia lub naruszenie pokoju bądź aktów agresji, a na-

stępnie udzielić zaleceń lub zadecydować o zastosowaniu sankcji. Sankcje, które

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

Karta Narodów Zjednoczonych (w:) Prawo mi ę dzynarodowe publiczne, wybór dokumentów ,

(zebr. A. Przyborowska-Klimczak, Lublin 2003, s. 6.

pozostają w jej mocy naleŜą do dwóch kategorii. Pierwsze z nich, niewojskowe,

ograniczają się do:

zupełnego lub częściowego przerwania komunikacji: kolejowej,

morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej;

zerwania stosunków dyplomatycznych.

Drugie, wojskowe, są to wszelkie akcje powietrznych morskich, lądowych

sił zbrojnych, w szczególności takie jak:

demonstracje;

blokada;

inne operacje sił zbrojnych 2 .

Ze względu na swoją szczególną rolę to właśnie Rada Bezpieczeństwa

powinna być zaangaŜowana w dąŜenia do uregulowania sporu na Bliskim Wscho-

dzie. Niestety dwubiegunowość świata spowodowała niewydolność tego organu.

Konieczność głosowania bez sprzeciwu jednego z pięciu światowych mocarstw w

praktyce doprowadziła, Ŝe uzgodnienie wspólnego stanowiska między skłóconymi

ze względów ideologicznych państwami nie było łatwe.

W tej sytuacji cięŜar utrzymywania lub przywracania międzynarodowego

pokoju i bezpieczeństwa starało się wziąć na siebie Zgromadzenie Ogólne. Było

to forum dialogu wszystkich państw członkowskich. W 1950 r. za sprawą amery-

kańskiego Sekretarza Stanu Deana Achesona uchwaliło ono rezolucję 377 „Zjed-

noczeni dla Pokoju”. Dawała ona prawo zwoływania w ciągu 24 godzin sesji nad-

zwyczajnej Zgromadzenia w przypadku, gdy Rada Bezpieczeństwa na skutek bra-

ku jednomyślności nie jest wstanie podjąć Ŝadnego działania, a nastąpiło zagroŜe-

nie pokoju, naruszenie pokoju lub akt agresji. Uczestnicy takiego posiedzenia

mogli większością dwóch trzecich głosów zdecydować o zastosowaniu zbioro-

wych środków przymusu włączając w to uŜycie sił zbrojnych (takie sesje były

zwoływane by dyskutować o sytuacji na Bliskim Wschodzie).

Problemem Palestyny nie pojawił się po zakończeniu II wojny światowej.

Wcześniej zajmowała się nim Liga Narodów. Przez cały okres międzywojnia,

kiedy to mandat w ramach Ligi nad terytorium Palestyny sprawowała Wielka

Brytania, kwestia statutu Palestyny nie została ostatecznie uregulowana. ONZ nie

była w prostej linii sukcesorką Ligi, ale poniewaŜ stanowiła, podobnie jak Liga,

forum bezpośredniej dyplomacji państw całego świata, naturalnie wydawała się

być jej następczynią. Tym samym to właśnie ONZ uznano za strukturę zdolną do

rozwiązania kryzysu palestyńskiego.

Shoah-Holocaust, coraz liczniejsza grupa ludności Ŝydowskiej na terenie

Palestyny, a takŜe wcześniejsze obietnice, które poczyniła na rzecz śydów Wielka

Brytania skłaniały społeczność międzynarodową do uznania prawa tej nacji do

posiadania własnego państwa.

Na wniosek Wielkiej Brytanii zajęto się problemem Palestyny na sesji

Zgromadzenia Ogólnego w kwietniu 1947 r. Powołano wtedy Specjalny Komitet

2 Ibidem, s. 14-16.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

zupełnego lub częściowego przerwania stosunków gospodarczych;

do Spraw Palestyny z udziałem 11 państw. Większość z nich (Kanada, Czecho-

słowacja, Gwatemala, Holandia, Peru, Szwecja, Urugwaj) zdecydowała o podzia-

le Palestyny na dwa odrębne państwa: arabskie i Ŝydowskie połączone unią go-

spodarczą. Postanowiono równieŜ, Ŝe Jerozolima i Betlejem będą pozostać pod

zarządem ONZ. Projekt mniejszościowy przygotowany przez Indie, Iran i Jugo-

sławię postulował utworzenie jednego państwa ze stolicą w Jerozolimie. Australia

nie poparła Ŝadnego z rozwiązań. Ostatecznie we wrześniu 1947 r. Zgromadzenie

Ogólne Narodów Zjednoczonych zdecydowało się powołać Komitet Ad Hoc do

Spraw Problemu Palestyńskiego, który wyłonił dwa podkomitety. Pierwszy z nich

zajmował się planem podziału Palestyny na dwa państwa, a drugi projektem

mniejszościowym. W listopadzie przygotowano raporty obu podkomitetów.

Sprawozdanie grupy zajmującej się projektem mniejszościowym stwierdzało, Ŝe

Palestyna została włączona do brytyjskich deklaracji, które wszystkim Arabom

gwarantowały powstanie niepodległych państw. Kwestionowano w nim takŜe

prawną waŜność Deklaracji Balfoura, wyraŜając wątpliwości co do rozumienia

terminu „Ŝydowska siedziba narodowa”. Dodatkowo zauwaŜano, Ŝe ONZ nie jest

bezpośrednim spadkobiercą Ligi Narodów, a Karta Narodów Zjednoczonych

ogranicza jej kompetencje do decydowania w sprawach mandatowych. JednakŜe

Komitet Ad Hoc do Spraw Problemu Palestyńskiego przyjął wnioski pierwszego

podkomitetu i 29 listopada Zgromadzenie Ogólne głosowało nad podziałem Pale-

styna na dwa państwa. Rezolucja nr 181 została przyjęta (33 państwa głosowały

„za”, 13 – „przeciwko”, 10 – wstrzymało się od głosu) 3 . Niezbędna większość

dwóch trzecich została zachowana.

Na mocy rezolucji społeczność Ŝydowska miała otrzymać 56,47% obszaru

Palestyny, a Arabowie 42,88%. Pod nadzorem ONZ miała pozostawać Jerozolima

(0.65%) 4 . Przyszłe państwo Ŝydowskie miało składać się z 14 257 km 2 po-

wierzchni z 935 tys. mieszkańcami (w tym z 397 tys. Arabami). Część, z której

miało powstać państwo arabskie liczyła 11 664 km 2 . Obywatelami tego państwa

byłoby 814 tys. osób w tym tylko 10 tys. śydów 5 . Arabska część, która miała

obejmować Górną Galileę, Judeę, Samarię oraz Gazę, miała równieŜ gorsze pod

względem rolniczym ziemie. TakŜe większość zakładów przemysłowych i system

dostarczania wody znalazł się po stronie Ŝydowskiej 6 . Jednak nie te względy mia-

ły zadecydować o wybuchu konfliktów. U jego podłoŜa stała niezgoda Arabów na

utworzenie Ŝydowskiego państwa w tym regionie. MoŜna zaryzykować tezę, Ŝe

nawet niewielki obszar oddany pod Ŝydowską administrację budziłby opór arab-

skiego społeczeństwa 7 .

Wprowadzeniem rezolucji w Ŝycie miała się zająć Komisja Narodów

3 B. Celler, Proces pokojowy w konflikcie bliskowschodnim , Łódź 1996, s. 44-45. Patrz teŜ Kraje

rozwijaj ą ce si ę w ONZ (red. J. Prokopczuk), Warszawa 1984, s. 160-163.

4 J. Świeca, Bliskowschodni proces pokojowy , Katowice 1996, s. 28.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

A. Chojnowski, J. Tomaszewski, Izrael , Warszawa 2001, s. 54.

6 J. Świeca, Regionalne i globalne oddziaływania mi ę dzynarodowe w kryzysie bliskowschodnim ,

Katowice 1993, s. 19.

7 Por. Ibidem.

Zjednoczonych do Spraw Palestyny (Unided Nations Palestine Commission). Jej

zadaniem było tworzenie gruntu pod przyszłe państwa: arabskie i Ŝydowskie. Za-

rządzanie opuszczanymi terytoriami miało być w miarę wycofywania się wojsk

brytyjskich przekazywane Komisji, która powinna się zając ustalaniem granic

zgodnie z wytycznymi wyraŜonymi w rezolucji. Komisja miałaby równieŜ prawo

wydawać tymczasowe przepisy oraz po konsultacji z przedstawicielami obydwu

społeczności dąŜyć do powołania Tymczasowych Rad Rządzących, którym po-

stanowiono z czasem przekazywać kolejne, coraz szersze kompetencje. Ustalono

równieŜ, Ŝe Komisja będzie działać zgodnie z zaleceniami Zgromadzenia Ogólne-

go pod kierownictwem Rady Bezpieczeństwa 8 .

Wykonanie tych załoŜeń stało się nierealne. Władze mandatowe nie za-

mierzały współpracować z przedstawicielami ONZ, a na terenie Palestyny trwała

walka między siłami Ŝydowskiej Hagany, a formacjami arabskimi. Nic nie pomo-

gła równieŜ rezolucja Rady Bezpieczeństwa z 17 kwietnia 1947 r. wzywająca obie

strony do zaprzestania walk 9 . Wysłannicy Komisji narzekali, Ŝe w sytuacji, kiedy

Rada Bezpieczeństwa nie zapewniła im odpowiedniego zaplecza militarnego re-

alizacja rezolucji w sprawie podziału jest niemoŜliwa 10 .

Regularna wojna rozpoczęła się 15 maja 1948 r. Na terytorium, ogłoszo-

nego dzień wcześniej, Państwa śydowskiego wkroczyły siły zbrojne: Egiptu, Ira-

ku, Libanu, Syrii i Transjordani. Rządy tych krajów w oświadczeniu usprawiedli-

wiających atak odwołały się do potrzeby przywrócenia ładu, bezpieczeństwa i

sprawiedliwości dla Palestyńczyków w ich prawie do samookreślenia. W doku-

mencie tym odwoływano się równieŜ na Kartę Narodów Zjednoczonych i na Pakt

LPA 11 .

Wojna, w której według słów Ben Guriona „ 700 tys. ś ydów stan ę ło do

walki przeciwko 27 mln. Arabów – jeden przeciwko czterdziestu ” skończyła się

sukcesem śydów 12 .

Rada Bezpieczeństwa od samego starała się powstrzymać zaogniający się

konflikt. Nie zdecydowała się jednak wysłać wojsk. Jej aktywność ograniczała się

do rezolucji wzywających walczące strony do zaprzestania działań wojennych i

Ŝądających od władz mandatowych współdziałania w realizacji tych postanowień.

Postanowiła ona równieŜ zwrócić się do Sekretarza Generalnego ONZ o zwołanie

8 B. Celler, op. cit. , s. 46-47.

J. Świeca, Regionalne … , s. 21.

12 „ 700,000 Jews are pitted against 27 million Arabs – one against forty ” (B. Thomas, Thomas,

How Israel was won , New York, Oxford 1999, s. 80). Tak naprawdę przewaga państw arabskich

była tylko teoretyczna. Szacunki podawane przez autorów są róŜne. Większość z nich przyznaje

jednak, Ŝe strona izraelska miała niewielką przewagę liczebną. Armie arabskie posiadały zaś lep-

sze uzbrojenie. (A. Chojnowski, J. Tomaszewski, op. cit. , s. 88). O poraŜce Arabów zadecydowały

równieŜ inne względy Jedność państw arabskich była od samego początku iluzoryczna. Brakowało

wspólnej doktryny strategicznej, wojska arabskie czasem wręcz konkurowały ze sobą. W dobrym

przygotowaniu się do wojny stronie arabskiej przeszkodziło początkowe przekonanie o szybkim

sukcesie. TakŜe i później Arabowie, w przeciwieństwie do śydów, nie potrafili wykorzystać ro-

zejmów na przegrupowanie wojsk i dozbrajanie. O ostatecznym zwycięstwie śydów zdecydowała

jednak przede wszystkim ich ogromna determinacja i wola walki.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

W. Morawiecki, Narody Zjednoczone, zamierzenia i rzeczywisto ść, Warszawa 1970, s. 184.

10 B. Celler, op. cit. , s. 47.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: