WPROWADZENIE 2
CZĘŚĆ I 3
NURTY TEORETYCZNE I BADANIA NAD PSYCHOTERAPIĄ 3
Rozdział l 3
NURTY TEORETYCZNE W PSYCHOTERAPII 3
1. ZASADY PORZĄDKOWANIA GŁÓWNYCH NURTÓW W PSYCHOTERAPII 3
2. PSYCHOANALIZA (ORTODOKSYJNA l TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM). NEOPSYCHOANALIZA 8
2.1. PSYCHOANALIZA — DEFINICJE 8
2.2. HISTORYCZNY ROZWÓJ PSYCHOANALIZY 11
2.3. CZYNNIKI LECZNICZE W PSYCHOANALIZIE 13
2.4. PODZIAŁ SZKÓŁ PSYCHOANALITYCZNYCH 14
2.5. PSYCHOTERAPIE POCHODZĄCE OD PSYCHOANALIZY 16
2.6. NEOPSYCHOANALIZA 18
3. PODEJŚCIE BEHAWIORALNO-POZNAWCZE 19
3.1. PODEJŚCIE BEHAWIORALNE 20
3.2. PODEJŚCIE POZNAWCZE 26
3.2.1. Terapia racjonalno-emotywna Ellisa 26
3.2.2. Terapia poznawcza Becka 29
3.2.3. Metoda autoinstrukcji Meichenbauma 32
3.2.4. Koncepcja Clarka 32
4. PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNE 33
4.1. PSYCHOTERAPIA SKONCENTROWANA NA KLIENCIE (CLIENT-CENTERED THERAPY) 34
4.2. PSYCHOTERAPIA GESTALT 36
4.3. LOGOTERAPIA FRANKLA 39
4.4. PSYCHOTERAPIA LAINGA 40
5. PODEJŚCIE SYSTEMOWE 42
5.1.SZKOŁA KOMUNIKACYJNA 43
5.2. TERAPIA STRUKTURALNA MINUCHINA 46
6. INNE SZKOŁY PSYCHOTERAPEUTYCZNE 48
6.1. ANALIZA TRANSAKCYJNA 48
6.2. TERAPIA MILTONA ERICKSONA 50
6.3. NEUROLINGWISTYCZNE PROGRAMOWANIE 52
6.4. TERAPIA JANOYA 54
6.5. TERAPIA BIOENERGETYCZNA LOWENA 56
6.6. PODEJŚCIE EKLEKTYCZNE 57
7. UWAGI KOŃCOWE 59
Rozdział II 62
BADANIA NAD PSYCHOTERAPIĄ 62
1. ZAŁOŻENIA l CELE BADAWCZE 62
2. STRATEGIE BADAŃ NAD PSYCHOTERAPIĄ 64
2.1. STUDIUM PRZYPADKU 64
2.2. MODEL NATURALISTYCZNO-KORELACYJNY 66
2.3. MODEL EKSPERYMENTALNO-NATURALISTYCZNY 69
2.4. MODEL EKSPERYMENTALNO-LABORATORYJNY 72
3. UWAGI KOŃCOWE 74
Podręcznik poświęcony jest koncepcjom teoretycznym i praktyce psychoterapeutycznej stosowanej wobec osób dorosłych (zwłaszcza z zaburzeniami neurotycznymi, schizofrenicznymi, z pogranicza nerwicy i psychozy oraz depresyjnymi). Jest on przeznaczony dla studentów psychologii zainteresowanych psychologią kliniczną, psychoterapią oraz dla psychoterapeutów-praktyków.
Przyjmujemy tu podejście eklektyczne. Eklektyzm nie jest przez psychoterapeutów ujmowany jednoznacznie. Część z nich przechodzi szkolenie w zakresie różnych nurtów terapeutycznych. Są eklektyczni w swojej praktyce w tym sensie, iż dostosowują do problemu danego pacjenta techniki tej szkoły psychoterapeutycznej, która najlepiej wyjaśnia konkretne zaburzenia i proponuje najbardziej efektywny sposób ich terapii. Eklektyzm może też wyrażać się w podejściu teoretycznym, w ramach którego następuje twórcza integracja tez zawartych w poszczególnych szkołach psychoterapeutycznych. Niekiedy eklektyzm wiąże się z niespójnością, gdy dla zrozumienia problemów pacjenta lub w praktyce terapeutycznej stosuje się poglądy, techniki pracy wywodzące się z różnych orientacji teoretycznych. Z tym ostatnim rodzajem eklektyzmu wiążą się poważne niebezpieczeństwa — niespójne oddziaływania terapeutyczne mogą powodować u pacjenta jeszcze silniejsze zaburzenia.
Przyjęcie w podręczniku eklektycznego podejścia do psychoterapii wyraża się v tym, iż staramy się integrować punkt widzenia różnych orientacji teoretycznych lub przedstawiamy poglądy ważniejszych podejść w psychoterapii na omawiane kwestie nie ograniczamy się do zaprezentowania podejść preferowanych przez autorów podręcznika. Spójna z tym stanowiskiem jest szeroka definicja psychoterapii, którą rozumiemy jako specjalistyczną metodę leczenia, polegającą na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych, wykorzystujących kompetencje psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi (nerwice, zaburzenia osobowości, psychozy, uzależnienia od alkoholu, narkotyków itp.) oraz z takimi zaburzeniami, które mają psychologiczne konsekwencje. W tak ujmowanej psychoterapii związek pomiędzy psychoterapeutą a pacjentem jest często w sposób świadomy wykorzystywany jako jeden z podstawowych środków leczenia.
Wiedza na temat psychoterapii — zwłaszcza, iż nie ma w tym obszarze jednej powszechnie przyjętej koncepcji — nie jest łatwa do uporządkowania. Zorganizowaliśmy ją w tym podręczniku wyodrębniając cztery części.
Część I dotyczy najważniejszych nurtów i badań nad psychoterapią. W rozdziale I omówiliśmy cztery główne nurty teoretyczne. Uwzględnione tam zostały także szkoły psychoterapii, których nie można jednoznacznie zaklasyfikować do jednej z czterech orientacji. Zwróciliśmy też uwagę, jakie tendencje można wyodrębnić w rozwoju myśli psychoterapeutycznej. W rozdziale II została przedstawiona problematyka badań nad psychoterapią.
Część II zawiera uogólnienia dotyczące psychoterapii, stanowiące najwyraźniejszy przejaw naszego eklektycznego podejścia. W rozdziale III piszemy w ogólnych kategoriach o organizacji i przebiegu procesu psychoterapii. Rozdział IV prezentuje poglądy dotyczące zjawisk zachodzących podczas psychoterapii, W rozdziale V w sposób skrótowy przedstawione są techniki, jakich używają terapeuci. Ujmujemy je w ogólnych kategoriach (choć mało doświadczonym psychoterapeutom mogą się one wydawać najważniejsze), aby nie utrwalać poglądu, że w dobrze prowadzonej psychoterapii najważniejsza może być znajomość gotowych recept, jakich dostarczają poszczególne techniki terapeutyczne. W rozdziałach III-V koncentrujemy uwagę na psychoterapii indywidualnej pacjentów neurotycznych. Rozdział VI dotyczy psychoterapii grupowej. Natomiast w rozdziale VII omówiona jest terapia rodzin. Przedstawiając tę problematykę, staramy się uwzględniać kwestie organizacji psychoterapii, zjawiska i techniki terapeutyczne.
Psychoterapia najczęściej stosowana jest wobec pacjentów neurotycznych. Programy oddziaływań adresowanych do innej kategorii osób mają swoją specyfikę. Dlatego też w podręczniku wyodrębniliśmy Część III, w której podejmujemy specyficzne problemy psychoterapii. Przedstawiamy tam zagadnienia związane z prowadzeniem psychoterapii pacjentów schizofrenicznych, pacjentów z zaburzeniami z pogranicza nerwicy i psychozy (rozdział VIII) oraz osób depresyjnych (rozdział IX).
Część IV podręcznika dotyczy problemów szkolenia w zakresie psychoterapii. Uwzględniamy tu także odmienne perspektywy trzech głównych orientacji teoretycznych. Podjęcie tych zagadnień jest wyrazem naszego przekonania, iż kompetencje psychoterapeutyczne zdobywa się w efekcie szkolenia teoretycznego i praktycznego.
Kolejne rozdziały podręcznika poszerzają wiedzę na temat psychoterapii, zasygnalizowaną we wcześniejszych fragmentach tekstu. Każdy rozdział ma stanowić odrębną całość i stąd na niektórych stronach znajduje się krótkie powtórzenie tez omówionych we wcześniejszych, wstępnych rozdziałach. Przy przedstawianiu poszczególnych szkół psychoterapeutycznych staraliśmy się — gdzie to było możliwe — zachować podobną strukturę materiału, a więc omówić kolejno: podstawowe tezy dotyczące powstawania zaburzeń, organizację procesu psychoterapii, zjawiska psychoterapeutyczne oraz stosowane techniki.
Współczesna wiedza na temat psychoterapii ma charakter wysoce zróżnicowany. Składa się z wielu dotyczących zaburzeń koncepcji, u których podstaw leżą odmienne założenia ontologiczne, epistemologiczne i wynikająca z nich praktyka psychoterapeutyczna. Niektóre z teorii z uwagi na podobną konceptualizację zjawisk patologicznych oraz metody postępowania terapeutycznego można pogrupować w tzw. szkoły psychoterapii, te zaś z kolei, tworzą teoretyczne kierunki (nurty) psychopatologii. Dokonanie przejrzystej klasyfikacji teoretycznych nurtów w psychoterapii nie jest zadaniem prostym. Trudność wynika z faktu, iż poszczególne koncepcje zaburzeń oraz wypracowane w ich ramach metody pracy z pacjentem nie powstały w izolacji względem siebie, lecz inspirowane były — czy to w sensie kontynuacji, czy to polemiki — ideami klinicznymi, rozwijanymi wcześniej bądź równolegle. Stąd wiele koncepcji zawiera — oprócz myśli oryginalnych - podobne poglądy zarówno w sensie teoretycznego ujmowania zaburzeń oraz ich genezy, jak również sposobu uprawiania praktyki psychoterapeutycznej. Przeprowadzenie więc jednoznacznej klasyfikacji, w której spełniony byłby warunek rozłączności pomiędzy danymi szkołami i nurtami w psychoterapii, nie jest w pełni możliwe. W literaturze przedmiotu fakt ten znajduje odzwierciedlenie w respektowaniu wielu różnych systematyzacji koncepcji psychoterapeutycznych, dokonywanych na podstawie odmiennych kryteriów.
Na przykład Milion (1973) uporządkował teoretyczne nurty w psychopatologii i psychoterapii, uwzględniając sferę funkcjonowania człowieka, na której przeważnie koncentrują się terapeuci w badaniach i praktyce klinicznej. Autor wyróżnił poziomy: (l) biofizyczny, (2) intrapsychiczny, (3) fenomenologiczny, (4) behawioralny. Biofizyczny poziom funkcjonowania człowieka stanowi główny przedmiot zainteresowania przedstawicieli nauk medycznych. Koncepcje biofizyczne przyjmują, iż źródłem zaburzeń są defekty anatomiczne, fizjologiczne i/lub biochemiczne. Zatem leczenie w tym ujęciu powinno mieć charakter biofizyczny, tzn. przede wszystkim farmakologiczny. Ten poziom funkcjonowania wykracza poza obszar psychoterapii, wymagając odrębnej formy leczenia. Głównymi reprezentantami omawianego podejścia są: Bleuler, Sheldon, Kallman. Na poziomie intrapsychicznym funkcjonowania człowieka skupiają się głównie psychoanalitycy. Koncepcje intrapsychiczne poszukują przyczyn zaburzeń w nieświadomych, wczesnodziecięcych doświadczeniach traumatycznych. W związku z tym terapia zaburzeń polega na doprowadzeniu przeszłych doświadczeń do świadomości, gdzie mogą one zostać przewartościowane i przepracowane w konstruktywny sposób. Głównymi przedstawicielami podejścia intrapsychicznego są: Freud, Homey, Wolberg, Fromm, Sullivan, Jung. Koncepcje fenomenologiczne z kolei, w powstawaniu zaburzeń akcentują znaczenie treści dostępnych świadomości człowieka; zniekształcenia obrazu własnej osoby i otaczającej podmiot rzeczywistości traktowane są jako źródło zaburzeń. Terapia w ujęciu fenomenologicznym polega więc na analizie stanów świadomości pacjenta, co ma prowadzić do zmiany sposobu doświadczania zdarzeń życiowych. Ostatnim z nurtów teoretycznych wyróżnionych przez Miliona są koncepcje behawiorystyczne, ujmujące zaburzenia w kategoriach nieprawidłowych nawyków powstałych w rezultacie uczenia się. Terapia koncentruje się zatem na zachowaniu człowieka, a dokładniej — na przekształceniu nawyków dysfunkcjonalnych dla przystosowania. Twórcami koncepcji behawiprystycznych są: Skinner, Eysenck, Dollard, Miller, Bandura, Wolpe, Ullmann, Krasner.
Podobny do przedstawionego sposób klasyfikacji koncepcji psychoterapeutycznych przedstawia Wolberg (1966). Wyodrębnia on podejścia: biologiczne (odpowiadające nurtowi biofizycznemu), psychologiczne (analogiczne do orientacji intrapsychicznej i behawioralnej), filozoficzne (odpowiadające ujęciu fenomenologicznemu) oraz socjologiczne. Autor ten wyodrębnia zatem, pominięty przez Miliona, interpersonalny poziom funkcjonowania człowieka. W tym podejściu akcent kładzie się nie na procesy zachodzące w jednostce, ale na procesy występujące w toku jej interakcji społecznych. Stąd orientację tę nazwać można interakcyjną (por. Grzesiuk 1976). Reprezentanci nurtu interakcyjnego skupiają uwagę przede wszystkim na zachowaniach komunikacyjnych człowieka. Nieefektywne porozumiewanie się stanowi, zgodnie z ujęciem interakcyjnym, przyczynę zaburzeń w przystosowaniu się jednostki. Istota terapii polega tu na identyfikacji i przekształceniu patogennych wzorców komunikowania się jednostki z innymi ludźmi. W obrębie nurtu interakcyjnego rozwinęły się szkoły terapii małżeńskiej i rodzinnej. Jako głównych przedstawicieli orientacji interakcyjnej Wolberg wymienia: Ackermanna (twórcę „modelu rodzinnego" w terapii), Beme'a (autora „analizy transakcyjnej") i Harrisa (kontynuatora koncepcji Beme'a).
Analogiczny do powyższego teoretyczny podział koncepcji psychoterapeutycznych przyjęty został w pracy Sęk (1991). Wymieniane są tam orientacje: (l) dynamiczna, (2) poznawczo-behawioralna, (3) fenomenologiczno-antropologiczna, (4) systemowo-interakcyjna.
Na dynamiczne podejście do zaburzeń składa się psychoanaliza oraz różne jej modyfikacje (np. koncepcja Homey, Sullivana, Fromma, Williego). Koncepcje psychodynamiczne łączy podobny sposób określania celu terapii, którym jest wzmocnienie funkcji ego i uzyskanie przez pacjenta tzw. korektywnego emocjonalnego doświadczenia. Niezależnie od różnic w założeniach teoretycznych na temat zaburzeń i ich źródeł, praca terapeutyczna koncentruje się tu na odkryciu nieświadomych przeżyć, odreagowaniu ich i uzyskaniu stopniowego wglądu; jest to warunek wystąpienia korektywnych doświadczeń emocjonalnych.
Koncepcje tworzące orientację poznawczo-behawioralną opierają się na założeniu, iż wszystkie zachowania człowieka nabywane są w toku uczenia się, będącego procesem, na który składają się doświadczenia indywidualne, jednostkowe. Istotną rolę w uczeniu się odgrywają struktury poznawcze, przekonania człowieka i pamięć doświadczeń społecznych.
Orientacja fenomenologiczno-antropologiczna (zwana także humanistyczną) obejmuje koncepcje (np. Frankla, Rogersa, Perlsa) podobnie ujmujące cele psychoterapii, jej charakter i rolę terapeuty w procesie niesienia pomocy. Terapia powinna stwarzać ludziom z zaburzeniami i problemami egzystencjalnymi warunki sprzyjające swobodnemu rozwojowi, samorealizacji oraz pełnemu urzeczywistnieniu własnej niepowtarzalnej egzystencji. Stosowane metody podobne są do psychoanalitycznych (np. ćwiczenia psychodramatyczne i kontinuum świadomości w terapii Gestalt), lecz pełnią inną funkcję. Psychoterapia prowadzona jest w sposób niedyrektywny; zachowania terapeuty są permisywne.
Orientacja systemowo-interakcyjna stanowi najmłodszy nurt w psychoterapii. Koncepcje tworzące tę orientację teoretyczną zakładają, iż patologia jednostki jest rezultatem jej zaburzonych stosunków interpersonalnych. Głównym celem psychoterapii jest tu usunięcie społecznych i indywidualnych barier w interpersonalnym funkcjonowaniu człowieka. Orientacja ta reprezentowana jest przede wszystkim przez analizę transakcyjną i strukturalno-systemową terapię rodzinną.
Inny podział koncepcji zaburzeń i psychoterapii przyjął Zeig (1987). Dokonał on klasyfikacji koncepcji psychoterapeutycznych, kierując się chronologią ich powstania. Kolebką psychoterapii była Europa; europejska mentalność — teoretyczna i analityczna — sprzyjała ukształtowaniu się psychoanalitycznej tradycji w podejściu do zaburzeń. Jej celem było odkrywanie i wgląd, uzyskiwanie zrozumienia „ja" (self) przez analizowanie przeszłości. Wybitnymi kontynuatorami myśli psychoanalitycznej są: Bettelheim, Masterson, Wolberg.
Po II wojnie światowej rozwinął się nurt odzwierciedlający amerykański pragmatyzm. Zorientowany był on na przeprowadzanie interwencji terapeutycznych. W tym czasie Rogers rozwinął podejście skoncentrowane na kliencie, które stało się zwiastunem humanistycznej tradycji w psychoterapii. Psychoterapia przestała opierać się na rozumieniu przeszłych, nieświadomych doświadczeń. Jej celem stała się eksploracja świadomości, co wyrażało się m.in. w zachęcaniu klienta do intensywnych przeżyć i ich ekspresji. Potem wyłoniły się terapie zorientowane na rozwój osobowości jednostki. Do nich należy koncepcja Gestalt, ruch spotkaniowy, które za cel stawiały sobie zwiększenie stanu świadomości człowieka w odniesieniu do chwili obecnej, tj. tego, co dzieje się „tu i teraz" (here-and-now). Głównymi przedstawicielami orientacji humanistyczno-egzystencjalnej są: Rogers, Laing Sanford, May.
Od lat 50. naszego wieku w psychoterapii nastąpił rozwój nurtu behawioralnego, któremu teoretycznych podstaw dostarczyły eksperymentalne prace Skinnera oraz ich kliniczne implikacje rozwinięte przez Wolpe'go i następców. Psychoterapia w tym ujęciu ukierunkowana była raczej na zmianę zachowania, niż na wzrost zrozumienia i świadomości. Nurt ten dał początek poznawczemu podejściu do zaburzeń, którego celem była również zmiana zachowania, lecz osiągana inną niż terapia behawioralna drogą. W miejsce metod nastawionych na bezpośrednie oddziaływanie na zachowanie, stosowano techniki ukierunkowane na restrukturalizację procesów myślenia, percepcji i przeżywania zdarzeń. Nurt behawioralno-poznawczy rozwijają obecnie: Ellis, Wolpe, Beck, Lazarus.
Kolejny teoretyczny nurt w psychoterapii rozwinął się w latach 60. wokół idei systemów. Proces leczenia przestał skupiać się na jednostce, a zaczął koncentrować się na grupach społecznych, w których ona żyje. Celem terapii stała się zmiana relacyjnych aspektów funkcjonowania człowieka, któremu przypisano miano zaburzonego. W psychoterapii próbowano zatem zmienić system społeczny, tj. rodzaj wzajemnych związków, w jakie uwikłani są ludzie. Nurt ten przyczynił się do znacznego rozwoju psychoterapii grupowej, zapoczątkowanej wcześniej przez ruch treningowy — grup spotkaniowych, a także terapii małżeńskiej i rodzinnej. Współcześnie terapię rodzinną rozwijają: Minuchin, Haley, Bowen, Madanes, Satir, Whitaker, Watzlawick. Podejście grupowe realizowane jest natomiast w ramach analizy transakcyjnej, terapii Gestalt oraz psychodramy —jako głównej metody oddziaływania terapeutycznego, którą propagują McClure Goulding, Polster, Moreno.
Jako odrębny nurt Zeig wymienia szkołę Miltona Ericksona, który był pionierem podejścia komunikacyjnego w psychoterapii. Jego metoda pracy opierała się na świadomym wykorzystywaniu własnych zachowań komunikacyjnych pacjenta dla maksymalizacji efektów terapeutycznych. Jako pierwszy w historii psychoterapii przestał on koncentrować się na deficytach pacjenta przejawianych w zachowaniu, świadomości, rozumieniu i sposobie reagowania wewnątrz systemu. Milton Erickson skupiał się na mocy, jaką ma pacjent. Pytał: „co pacjent wnosi do terapii jak można to wykorzystać?" Odkrywał te wszystkie pozytywne elementy, które mogą pomóc pacjentowi w rozwoju, zmienić jego zasoby wewnętrzne w efektywny sposób. Kontynuatorami podejścia ericksonowskiego są obecnie Rossi i Zeig
Podobne jak Zeig, tj. chronologiczne kryterium podziału teoretycznych nurtów w psychoterapii, przyjmują Grasha i Kirschenbaum (1980). Uwzględniając okres powstania koncepcji zaburzeń oraz sposób ich konceptualizacji, autorzy ci wyodrębniają cztery podejścia terapeutyczne. Wśród nich wyróżniają psychoterapie pierwotne (dosł. — „stare"), tj. powstałe najwcześniej, oraz psychoterapie „nowe", które wyłoniły się z pierwotnych, przejmując i rozwijając pewne założenia i techniki pracy terapeutycznej. Podział psychoterapii dokonany przez Grasha i Kirschenbauma przedstawia się następująco:
l) podejście psychoanalityczne:
- terapia pierwotna - psychoanaliza,
- terapia nowa - np. analiza transakcyjna;
2) podejście humanistyczne:
- terapia pierwotna - skoncentrowana na kliencie (Rogersa),
- terapia nowa - grupy spotkaniowe;
3) podejście egzystencjalne:
- terapia pierwotna - terapia Gestalt,
- terapia nowa - grupy typu „est",[1]
4) podejście behawioralne:
- terapia pierwotna - behawioralna, nastawiona na modyfikację zachowań,
- terapia nowa - poznawczo-behawioralna.
Odmienną klasyfikację koncepcji psychoterapeutycznych stworzył Goldenberg (1977). Według niego współczesne teorie wyjaśniające etiologię zaburzeń oraz proponujące techniki terapeutycznych interwencji można podzielić na cztery grupy.
Pierwszą z nich stanowią teorie psychogeniczne, do których należą: (l) psychoanaliza Freuda; (2) analityczna psychologia Junga; (3) psychologia ego (reprezentuje ją np. Hartmann), podejmująca w terapii problem konfliktów intrapsychicznych człowieka; (4) teoria „ja" (self) Rogersa; (5) humanizm Masłowa; (6) egzystencjalna psychologia Maya; (7) koncepcja rozszczepionego „ja" (self) Lainga, akcentująca niepowodzenia w procesie rozwoju osobowościowego jednostki; (8) terapie fenomenologiczne, tj. terapia zorientowana na klienta, psychoterapia egzystencjalna, terapia Gestalt, zajmująca się stanem świadomości pacjenta, jego systemem wartości, odpowiedzialnością za decyzje życiowe.
Drugim nurtem teoretycznym są socjopsychologiczne koncepcje zaburzeń i terapie społeczno-interakcyjne. Do koncepcji socjopsychologicznych autor włącza: (l) indywidualną psychologię Adiera; (2) teorie neofreudowskie Homey i Fromma; (3) teorię relacji interpersonalnych Sullivana; (4) teorię procesów rodzinnych wypracowaną przez Batesona, Lidza, Bowena, Wynne'go; (5) perspektywę socjologiczną Scheffa. Wywodzące się z tych koncepcji terapie interakcji społecznych to terapia rodzin, terapia grupowa i grupy spotkaniowe.
Trzeci, z wyróżnionych przez Goldenberga, nurt w psychoterapii akcentuje rolę procesów uczenia się w nabywaniu zaburzonego, nieprzystosowawczego zachowania. Na nurt ten składa się: (l) dorobek psychologii eksperymentalnej (np. Wolpe'go, Eysencka), oparty na teoriach warunkowania klasycznego i instrumentalnego; (2) teorie społecznego uczenia się oraz (3) wywodząca się z tych koncepcji terapia behawioralna.
Czwarty nurt w psychopatologii tworzą teorie genetyczne, które poszukują źródeł zaburzeń w dziedziczonych czynnikach biochemicznych, oraz terapie medyczne: farmakoterapia (leki antypsychotyczne, antylękowe, antydepresyjne, antymaniakalne), terapia wstrząsowa (elektrowstrząsy, śpiączka insulinowa), psychochirurgia.
Jeszcze inny podział nurtów psychoterapeutycznych przyjmuje Korchin (1976). Jego zdaniem współczesna psychoterapia zdominowana jest przez trzy główne orientacje: (l) psychoanalityczną; (2) behawioralną; (3) humanistyczno-egzystencjalną, która obejmuje psychologię humanistyczną, psychoterapię zorientowaną na kliencie, logoterapię i terapię Gestalt. Podstawą wyodrębnienia tych orientacji były nie tylko zróżnicowane, specyficznie wypracowane techniki pracy psychoterapeutycznej, lecz przede wszystkim oryginalne koncepcje natury człowieka, rozwoju osobowości i psychopatologii, sposób konceptualizacji pojęcia „zdrowie psychiczne".
Podobne kryterium, tj. idee dotyczące natury człowieka, ale prowadzące ostatecznie do innej klasyfikacji, zastosowali Zimbardo i Ruch (1988). Konstatują oni, iż wszystkie koncepcje psychoterapeutyczne można uporządkować ze względu na dwa przeciwstawne poglądy dotyczące natury ludzkiej. W pierwszym kładzie się nacisk na naprawę źle funkcjonującego organizmu, różnego rodzaju deficytów, jakie przejawia człowiek. Podejście to charakteryzuje terapie biologiczne i psychodynamiczne. W drugim akcentuje się możliwości rozwojowe człowieka; psychoterapie stwarzające ku temu warunki to terapie behawiorystyczne i egzystencjalno-humanistyczne.
Przyjęta przez autorów niniejszego opracowania klasyfikacja nurtów teoretycznych w psychoterapii opiera się na wspólnocie poglądów teoretycznych dotyczących właściwości charakteryzujących zdrowie psychiczne, zaburzenie, jego etiologię, a także metody i techniki oddziaływania terapeutycznego. Wyodrębnione zostały — zgodnie z propozycją Grzesiuk (1976) — cztery główne podejścia teoretyczne: psychoanalityczne, behawioralno-poznawcze, humanistyczno-egzystencjalne i systemowe. Omówiona zostanie zatem psychoanaliza i terapie od niej pochodne (tj. neopsychoanaliza oraz teorie relacji z obiektem) — jako grupa koncepcji podkreślających rolę doświadczeń wczesnodziecięcych w powstawaniu zaburzeń, gdzie metodą leczenia jest analiza nieświadomych treści. Drugim wyróżnionym nurtem teoretycznym są koncepcje behawioralno-poznawcze, które zarówno w opisie mechanizmów zaburzeń, jak i praktyce terapeutycznej bazują na prawidłowościach rządzących procesem uczenia się, nabywania nowych zachowań. Teoretyczne założenia terapii behawioralnej i sposób jej uprawiania— ze względu na brak określonej, dominującej koncepcji zaburzeń — scharakteryzowane będą na podstawie prac wielu autorów, wykorzystujących wykryte eksperymentalnie przez licznych badaczy prawa uczenia się. Natomiast terapie poznawcze zostaną przedstawione na przykładzie terapii racjonalno-emotywnej Ellisa, terapii zaburzeń lękowych i depresyjnych Becka oraz terapii napadów paniki Ciarka.
Następnie omówione zostaną koncepcje humanistyczno-egzystencjalne, w rozumieniu zaburzeń i sposobie uprawiania psychoterapii podejmujące wątki filozoficzne (znaczenie nieskrępowanego rozwoju osobowości, przyjmowania odpowiedzialności za własne życie, poczucie autonomii, system wartości itd.). W ramach nurtu humanistyczno-egzy...
jugata1