Modul_3_Wspolczesna_antropologia.pdf

Współczesna antropologia

Wstęp

1. Globalizacja a kultury lokalne

1.1. Konsekwencje globalizacji

1.2. Globalizacja a homogenizacja

1.3. Globalizacja a antropologia

2. Antropologia polityczna

2.1 Pojęcie organizacji politycznej

2.2. Struktury polityczne

2.3. Przywództwo polityczne

3. Społeczno-kulturowa tożsamość płci

3.1. Płeć kulturowa w badaniach Margaret Mead

3.2. Kolejne przykłady wpływu kultury na rodzaj

3.3. Gender studies i antropologia feministyczna

4. Antropologia wizualna

4.1. Czym jest antropologia obrazu?

4.2. Ikonosfera

4.3. Obraz jako akt komunikacji

4.4. Reklama jako przykład ikonosfery

5. Antropologia współczesności — antropologia codzienności

5.1. Czym jest antropologia współczesności?

5.2. Antropologia codzienności

Bibliograﬁa

Wstęp

Współczesna antropologia nie odkrywa już nowych kultur, bo wszystkie zostały

odkryte, nie opisuje dawnych zwyczajów, bo te zostały już opisane. Jej cele pozo-

stają jednak takie same, zmienia się tylko rzeczywistość, w której są one realizo-

wane. Dlatego też dzisiaj antropologowie zajmują się nie tyle odległymi peryfe-

riami, co raczej rzeczywistością, w której dane jest im żyć. Badają różnorodność

kulturową i wszelkie zjawiska kulturowe, z jakimi tylko dane jest się człowieko-

wi spotykać.

Temat pierwszy tego modułu poświęcony jest globalizacji. Opisuje samo zjawisko

i jego konsekwencje, wskazuje na różnice między globalizacją a homogenizacją

oraz przedstawia antropologiczne podejście do globalizacji. Temat drugi opowia-

da o antropologii politycznej, coraz bardziej popularnej na Zachodzie gałęzi wie-

dzy odnoszącej się nie tylko do badań i analiz organizacji politycznej społeczeństw

pierwotnych, ale także i do współczesnych systemów politycznych. W temacie tym

można znaleźć takie zagadnienia, jak organizacja polityczna, struktury politycz-

ne czy przywództwo polityczne. Temat trzeci zawiera w sobie materiał opisujący

koncepcję społeczno-kulturowej tożsamości płci (gender) i odnosi się on do ba-

dań Margaret Mead nad płcią kulturową, a także opowiada o antropologii femini-

stycznej. Temat czwarty odnosi się do antropologii wizualnej, nazywanej także an-

tropologią obrazu i szczegółowo opisuje zagadnienia ikonosfery, obrazu jako formy

komunikacji oraz reklamy. Temat piąty poświęcony jest antropologii współczesno-

ści i antropologii codzienności.

1. Globalizacja a kultury lokalne

Pod mianem globalizacji 1 rozumie się procesy społeczne, ekonomiczne, kulturowe,

demograﬁczne, z którymi mamy do czynienia w obrębie narodów i które przekra-

czają granice narodowe i państwowe. Okazuje się bowiem, że dziś rozumienie i ba-

danie danej kultury nie może się już ograniczać tylko do warunków lokalnych,

gdyż wtedy będzie zawsze niepełne. Procesy globalne są niezależne od konkretnych

terytoriów narodowych i odbywają się w przestrzeni ponadlokalnej . Według An-

thony’ego Giddensa globalizacja jest to pewien rodzaj intensyﬁkacjirelacjispołecz-

nych na skalę światową, dzięki której zjawiska regionalne, pozostające wprawdzie

w oddaleniu geograﬁcznym, wiążą się ze sobą i mają swoje odpowiedniki w innej

części globu (Giddens, 1990: 64). A zatem globalizacja znamionuje ponadnarodo-

wy charakter procesów kulturowych. Globalizacja jest procesem abstrakcyjnym,

niezinstytucjonalizowanym i nieodwołującym się do konkretnych narodów (Kuli-

gowski, 2006: 27).

Teoretycy globalizacji wyróżniają trzy jej fale. Pierwsza z nich odnosi się do

okresu wielkich odkryć geograﬁcznych, gdy Europejczycy dotarli do Indii, Afryki,

Australii i obu Ameryk. Po raz pierwszy doszło wówczas do kontaktów między kul-

turami dotychczas oddzielonymi. Dostrzeżono także, że świat jest całością i dyfu-

zyjne przenikanie się kultury miało wymiar globalny. Druga fala globalizacji wią-

zana jest z okresem rewolucji przemysłowej, industrializacji i zwiększaniem się roli

miast, a także z podziałem globu między kilka wielkich mocarstw. Dlatego fala ta

kończy się wraz z rozpadem imperiów kolonialnych. Trzecia fala globalizacji za-

czyna się wraz z rozpadem Związku Radzieckiego, upadkiem ostatnich barier prze-

pływu oraz intensyﬁkacją wymiany ludności, dóbr i technologii, które przybrały

formy nigdy wcześniej nienotowane. Warto tu zauważyć, że wszystkie te trzy fale

wiążą się z pewną kulturową hegemonią Zachodu. Ciągle więc trwa ta sama ten-

dencja, a zmieniają się tylko narzędzia. Dawna dominacja militarystyczna zastąpio-

na została dominacją medialną.

1.1. Konsekwencje globalizacji

Globalizacja jest uważana za najbardziej istotny rys naszych czasów, mający ogrom-

ny wpływ na zmiany, jakie dokonują się w świecie. Jej efekty mają więc zróżnico-

waną naturę. Zalicza się do nich przede wszystkim:

1. Deterytorializację kultur, która objawia się przez nowe diaspo-

ry 2 i tak zwane etnokrajobrazy 3 . Arjun Appadurai deﬁniuje etnokrajobraz

jako ludzi żyjących w zmieniającym się otaczającym ich świecie: turystów, emi-

grantów, azylantów, wypędzonych, robotników sezonowych i inne przemiesz-

czające się grupy i osoby tworzące istotny wymiar współczesności i wpływają-

ce na politykę międzynarodową (Appadurai, 1992: 192). Zakorzenione teryto-

rialne wspólnoty ludzkie stają się dziś mniej stabilne i coraz bardziej nasyco-

ne zmiennymi i zróżnicowanymi etnokrajobrazami obcych populacji. Dla antro-

pologii to są właśnie współcześni „tubylcy”, których można poznawać, badać

i chcieć zrozumieć.

1 Termin globalizacja po

raz pierwszy pojawił się

w słowniku Webstera

w 1961 roku. Trzy lata

później termin użyty został

przez Marshalla McLuha-

na w sloganie o „globalnej

wiosce”.

2 Diaspora — rozproszenie

członków jednego narodu

lub religii wśród innych na-

rodów lub wyznawców in-

nej religii.

3 Etnokrajobraz — ludzie ży-

jący w otaczającym ich —

pełnym zmian — świecie.

Obok etnokrajobrazu Appadurai wyróżnia także:

— krajobraz medialny — obejmujący zakres i przebieg dystrybucji informacji oraz

ich nośników,

— krajobraz technologiczny — odnoszący się do technologii przekraczającej nie-

przenikalne dotąd granice, pociągające za sobą wysoko wykwaliﬁkowanych

specjalistów,

— krajobraz ﬁnansowy — ujawniający niespójny charakter miedzy ruchem ludzi,

przepływem technologii i transferem ﬁnansów,

— ideokrajobraz — o charakterze politycznym, wiążący się z konﬂiktem między

ideologiami państwowymi oraz ich kontrideologiami ruchów społecznych.

2. Ponadnarodowe migracje na ogromną skalę, które powodują,

że granice państw narodowych przenoszone są w świadomości

z emigrantów do krajów ich goszczących, dzięki czemu grupy

etniczne tworzą nie tylko nowe diaspory, ale i „narody poza

rodzinną ziemią” (Kearney, 1995: 547–565). W świecie zdominowanym

przez media staje się coraz bardziej jasne, że typowych kultur tubylczych jest co-

raz mniej. Implozja dawnych tubylców do światowych metropolii ma wpływ na

globalne procesy dokonujące się w sztuce, tańcu, zwyczajach gastronomicznych,

które również ulegają specyﬁcznej deterytorializacji. Podróżowanie, bez wzglę-

du na to, czy to emigracyjna tułaczka, czy turystyczne wyprawy, staje się naszą

codziennością. Dzięki nieustannemu przemieszczaniu się ludzi na świecie two-

rzą się szczególne miejsca, które wszędzie posiadają takie same parametry — są

to hiperprzestrzenie, lotniska, sieci standardowych restauracji i barów, zakła-

dy produkujące masową technologię. W ich obrębie ludzie stają się osobnika-

mi bez odniesień kulturowych, anonimowymi bywalcami globalnej ekumeny.

Nową specjalnością antropologiczną stają się więc też studia nad współczesny-

mi formami skomercjalizowanej turystyki, która utrwala się jako forma global-

nej praktyki kulturowej (Nash, 1993). Zorganizowana turystyka przyczynia się

do homogenizacji kultur. W regionach uznawanych za turystycznie atrakcyjne

rodzi się bowiem zawsze rzekomo autentyczna „sztuka ludowa” i specjalny typ

wytwórczości odpowiadający potrzebom turystów.

4 Hiperrzeczywistość — ter-

min ten wprowadził Jean

Baudrillard na określenie

rzeczywistości, w której do-

minują supermarkety, parki

rozrywki i masowo produ-

kowane obrazy z wiadomo-

ści, telewizji i ﬁlmów. Jest to

rzeczywistość pozbawiona

autentyzmu i znaczenia.

5 Na początku lat 80. XX wie-

ku Saamowie — rdzenni

mieszkańcy północy Skandy-

nawii (Lapończycy) — prze-

sunęli o kilka dni termin

rozpoczęcia swojej corocznej

koczowniczej wędrówki. Od-

czuwali oni zbiorową chęć

poznania sprawcy śmiertel-

nego postrzelenia niejakie-

go J.R., jednego z bohaterów

masowo przez nich ogląda-

nego serialu Dynastia . Z ko-

lei w styczniu 1999 r. nie-

które meczety w Rĳadzie,

stolicy Arabii Saudyjskiej,

zdecydowały się na przesu-

nięcie godziny wieczornych

modlitw. Powodem była te-

lewizja, w której emitowa-

no ostatni odcinek mydla-

nej opery Marimar . Duchow-

ni postanowili w ten sposób

zdjąć z barków wiernych ar-

cytrudny dylemat: nie po-

znać rozwiązania serialowej

historii Thalii czy odważyć

się na zaniedbanie obowiąz-

ków religĳnych?

3. Powstawanie hiperrzeczywistości 4 , czyli kolejny aspekt globalizacji, któ-

ry wskazali Jean Baudrillard (1929–2007) i Umberto Eco. Oddziaływanie kultu-

ry popularnej polega bowiem nie tylko na zachęcaniu do konsumpcji zmiennych

ideałów i mód kulturowych, ale powoduje też, że tworzy się sfera wyobraźni

ludzkiej wypełniona wyimaginowanymi światami „nibyrealności”, których ory-

ginał nigdy nie istniał, takimi jak na przykład Disneyland. Wzrastająca dostęp-

ność globalnej przestrzeni i współistnienie w czasie zjawisk medialnych sprawia,

że nasze zwarte dotychczas idee dotyczące czasu i przestrzeni ulegają zniekształ-

ceniu i pomieszaniu. Dawne peryferie i centra jawią się w mass mediach tak,

jakby były jednym miejscem, do którego można się udać bez przeszkód, dzięki

wyborowi odpowiedniego kanału telewizyjnego lub strony internetowej. Świat

multimedialny charakteryzuje się bowiem tym, że wszystkie, nawet najbardziej

odległe geograﬁcznie wydarzenia, zdają się dziać jednocześnie i być namacalne.

W związku z tym tożsamość widzów takich stacji, jak CNN czy MTV kształtu-

je się na poziomie ponadlokalnym 5 . Procesy globalizacyjne prowadzą do unifor-

mizacji w wymiarze planetarnym. Wielu badaczy przekonuje, że żyjemy w mak-

świecie, że ludzkość dotknięta została przez coca-kolonizację, makdonaldyzację,

czy makdisneizację, że lansowany przez globalizację styl życia i wartości stają

się ważniejsze niż daty corocznych wędrówek lub religĳne nakazy (Kuligowski,

2006). Badacze wskazują także na zjawisko utowarowienia kultury i fakt, że

większość ludzkich doświadczeń usytuowana jest wokół centrów handlowych,

multipleksów, parków tematycznych, aren sportowych, sieci fast foodów, telewi-

zji oraz Internetu. Doświadczenia z nimi związane uniformizują akty konsump-

cji. Nazwy globalnych marek, takich jak CNN, Marlboro, Coca- Cola, McDo-

nald’s, Calvin Klein, Nike, stały się ikonami globalnej popkultury i symbolami

hegemonii kulturowej Zachodu.

1.2. Globalizacja a homogenizacja

Wielu badaczy sądzi, że globalizacja i homogenizacja to dwa określenia tego same-

go uniwersalnego procesu, któremu w żaden sposób nie można się przeciwstawić.

Antropologowie nie negują faktu globalizacji i homogenizacji, ale nie traktują obu

zjawisk równorzędnie. Podkreślają natomiast, że mają one swoje drugie oblicze,

którym jest poszukiwanie nowej syntezy form kulturowych (Foster, 1991: 236).

To, że coraz mniej dziś mamy kultur autentycznych, o wyraźnie zakreślonych gra-

nicach, szczycących się odrębnością kulturową, nie znaczy jednak, że wszystkie

kultury uległy homogenizacji.

Antropologia nie zadowala się wizją świata widzianego przez pryzmat globaliza-

cji i homogenizacji. Nie są to, jak wspomniano, pojęcia równoznaczne. Globaliza-

cja nie zawsze pociąga za sobą homogenizację treści, a może wywoływać reakcje

przeciwstawne w postaci silnych starań o promowanie własnej kultury lokalnej.

Badacze wskazujący na zanik autentyczności kulturowej i atomizację społeczeństw

mają na uwadze realia późnego kapitalizmu lub kapitalizmu konsumpcyjnego, ty-

powe dla rzeczywistości wielkich metropolii. Stwierdzenie, że świat stał się glo-

balną ekumeną nie oznacza jeszcze, że stał się on światem homogenicznym, w któ-

rym wartości ponadkulturowe i ponadpaństwowe zajęły miejsce kulturowej trady-

cji i wyparły lokalność.

1.3. Globalizacja a antropologia

Proces globalizacji stanowi wyzwanie dla antropologii kultury, ponieważ zmusza

ją do rewizji podstaw pojęciowych, odnoszących się szczególnie do takich antropo-

logicznych uniwersaliów, jak pojęcia czasu czy przestrzeni. Zjawiska o globalnym

zasięgu (np. procesy migracji, komercjalizm kultury, komunikacja technologiczna,

ﬁnanse, rozwój turystyki) stawiają pod znakiem zapytania dotychczasowe binar-

ne traktowanie czasu i przestrzeni. Przed epoką globalizacji czas pojmowano jako

progresywny proces rozciągający się między początkiem i końcem historii, a jego

korelatem przestrzennym były peryferie i metropolitalne centra (Burszta, 1998:

159). Globalizacja pociąga za sobą odejście od dwuwymiarowej przestrzeni eukli-

desowej z jej podziałem na centrum i peryferie oraz wyraźnie zaznaczonymi gra-

nicami, na rzecz przejścia do wielowymiarowej przestrzeni globalnej z nieciągłymi

i wzajemnie się przenikającymi superprzestrzeniami. Obecnie trudno odróżnić zja-

wisko lokalne od globalnego, gdyż oba te wymiary się przenikają i wymagają łącz-

nego potraktowania.

Antropologowie zadają sobie pytanie, czy zatem teza o zachodniej kapitalistycznej

monokulturze, która rozrasta się globalnie, jest uzasadniona? Globalny kontekst

informacji, globalny wymiar operacji ﬁnansowych, globalna obecność mediów,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: