Istota i potrzeba planowania strategicznego w gospodarce przestrzennej

Potrzeba planowania strategicznego

n                    Użyteczność – koordynacja działań w GP

n                    Względy formalne – pozyskanie funduszy zewnętrznych

n                    Względy merytoryczne – zasady planowania przestrzennego:

•                       Zasada zgodności decyzji planistycznych z politycznymi

•                       Zasada wewnętrznej zgodności opracowań planistycznych

•                       Zasada założeń progresywnych

•                       Zasada respektowania ustaleń planistycznych jednostki terytorialnej wyższego rzędu

Ład przestrzenny

Strategia: sposób osiągnięcia wyznaczonych celów poprzez sterowanie rozwojem

Cele planowania strategicznego:

n                  ustalenia podstawowych kierunków rozwoju

n                  przeciwdziałanie decyzjom doraźnym

n                  dostarczenie władzom lokalnym podstaw racjonalnego działania

Przesłanki wyzwalające proces planowania strategicznego

Potrzeba reagowania na zjawiska niekorzystne:

§    przestarzała i wadliwa produkcja przemysłowa (gigantomania i monotypia)

§    przestarzała i wadliwa produkcja rolna (nadmierne rozdrobnienie gospodarstw rolnych)

§    stary system zarządzania (przewaga resortowego nad terenowym)

§    niedowład urzędów administracji państwowej

§    niedostateczna sprawność samorządów terytorialnych;

§    postawy roszczeniowo-rewindykacyjne stanowiące pozostałość państwa nadopiekuńczego

§    szerokie otwarcie gospodarki (wolny rynek, wolne ceny, wymienialność  pieniądza, konkurencyjność jakościowa i cenowa)

§    konstytucyjne wprowadzenie prawa własności, obligującego do odpowiedzialności prawnej i moralnej za podejmowane przedsięwzięcia

§    nacisk wzrastającego napływu informacji

§    wymóg podnoszenia kwalifikacji (znajomość języków obcych, wielozawodowość, zmiana zawodu), związany z koniecznością adaptacji do nowych warunków życia

Potrzeba właściwego wykorzystania sytuacji:

· efektywne wykorzystywanie lokalnych zasobów

· promowanie nowych miejsc pracy

· efektywne zarządzanie dochodami publicznymi

· wspieranie sektora prywatnego ze względu na jego podstawową rolę w budowaniu postępu gospodarczego

Metody analityczne wykorzystywane w budowie strategii

n                  Analiza SWOT

n                  Analiza BCG

Analiza SWOT (SWOT analysis): metoda pozwalająca przeanalizować atuty i słabości regionu/gminy/miasta wobec szans i zagrożeń stwarzanych przez otoczenie.

Skrót SWOT pochodzi od pierwszych liter angielskich stów: strenghts (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse), threats (zagrożenia).

Zakres przedmiotowy analizy SWOT

§    Kapitał fizyczny: budynki, drogi maszyny, sieć przekaźnikowa, infrastruktura komunalna

§    Kapitał finansowy: zasoby gotówki, akcje, obligacje, itp.

§    Kapitał informacyjny: zasób informacji dostępny lokalnej społeczności, bazy danych możliwe (dostępne, aktualne, wiarygodne) do wykorzystania

§    Kapitał przyrodniczy: jakość klimatu, rzeźba, gleby, różnorodność biologiczna, stan środowiska

§    Kapitał kulturowy: dziedzictwo kulturowe, zabytki, przekaz kulturowy, zwyczaje i obyczaje, tradycja, wierzenia, kulinaria, tradycyjne formy uprawy i hodowli

§    Kapitał ludzki: ludzie – stan zdrowia, wykształcenie, poziom zamożności, poziom bezrobocia

§    Kapitał społeczny: współpracujący ludzie, aktywność społeczna, zaufanie, emocje, więź z regionem, miejscowością, stowarzyszenia, lokalni liderzy

Analiza BCG (Boston Consulting Group)

Zasady formułowania strategii

1.Podejście ostrzegawcze: nacisk na istniejące realnie tendencje i możliwe kierunki rozwoju

Stosowane w przypadku gdy:

§    brak środków inwestycyjnych

§    następuje pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego

§    obniża się poziom życia i dochodzi do (Þefekt):depopulacji, degradacji, dekapitalizacji

2.Podejście prospektywne: wskazuje pożądane kierunki rozwoju, poprawy sytuacji, oraz możliwość stopniowego zaspokajania potrzeb i aspiracji.

Stosowane gdy na pierwszy plan wysuwa się konieczność:

§    likwidacji istniejących zaniedbań,

§    systematycznej poprawy obsługi ludności,

§    restrukturyzacji produkcji,

§    działania w zakresie ochrony środowiska i przyrody

Typy metodologiczne w budowie strategii

1.Egzogeniczny: rozwój oparty na gospodarce surowcowo-przemysłowej i eksploatacji rolnictwa (preferencja obszarów o najwyższej efektywności)

Stosowany gdy dominującą rolę odgrywają świadczenia na rzecz gospodarki narodowej z niezbędnymi zabezpieczeniami w sferze społeczno-gospodarczej

2.Samorozwojowy: wykorzystywane są walory środowiska przyrodniczego, istniejące zainwestowanie, zdolności produkcyjne oraz samorządność terytorialna

Stosowany gdy celem jest wykorzystanie szans oraz likwidacja zaniedbań poprzez inicjatywność lokalną i wykorzystanie środków własnych

Warianty strategii rozwoju

1.Wariant zachowawczy - utrzymania istniejących trendów

Stosowany gdy:

n                    niski i nierównomierny stopień dopływu środków finansowych

n                    powolna zmiana struktur organizacyjnych

n                    niski poziom aktywności społecznej

Þ Oznacza: ograniczenie się do utrzymania obecnego stanu zainwestowania przy niezbędnych zabiegach eliminujących zagrożenia w sferze społecznej i technicznej

2.Wariant rozwoju spolaryzowanego

§    Dofinansowanie celowe, wybranych branż lub regionów

§    Powoduje zróżnicowanie geograficzne lub branżowe sfer rozwoju poprzez ogniskowanie finansowania na obszarach priorytetowych

§    Zakłada niewielki, ale zauważalny wzrost nakładów finansowych, pozwalający na zdynamizowanie sfery gospodarczej

§    Przy ciągłym kryzysie liczy się na pozyskiwanie środków ze źródeł zagranicznych, kredytów lub subwencji na określone cele

§    Niweluje jedynie najostrzejsze konflikty – może prowadzić do pogłębienia różnic rozwoju

3.Wariant harmonijnego rozwoju

Cechy charakterystyczne:

n                    wydatny wzrost nakładów inwestycyjnych

n                    duża i rozległa dynamika zmian

n                    działania gwarantujące stopniowe przywracanie równowagi

Realizacja zależna od licznych warunków wstępnych:

n                    odpowiedniego dopływu środków finansowych

n                    stabilizacji sytuacji społeczno-politycznej

n                    adaptacja do struktur i wymagań europejskich

Typy strategii

Strategie kierunkowe- preferujące określony typ rozwoju

1.Strategia proekologiczna: dążenie do zachowania środowiska przyrodniczego w możliwie najmniej zmienionym stanie. Konieczna jest eliminacja zaniedbań (infrastrukturalnych i społecznych) i podporządkowanie interesów lokalnych celom ogólnospołecznym o zasięgu ponadregionalnym.

Uwarunkowanie wewnętrzne: utrzymanie niskiego zainwestowania, przy zapewnieniu minimum zaspokojenia potrzeb;

Uwarunkowanie zewnętrzne: likwidacja lub efektywne ograniczenie zagrożeń środowiska

Charakter bierny: minimalizuje zmiany we wszystkich sferach

Þ ROZWÓJ JAKOŚCIOWY

2.Strategia proosadnicza: preferuje wyraźną poprawę warunków życia ludności miejscowej połączoną z niezbędnymi gwarancjami w zakresie ochrony środowiska. (Zasoby środowiska są wykorzystywane do osiągnięcia korzyści społecznych)

Cechy charakterystyczne:

n                    przewaga rozwoju lokalnego i ograniczenie świadczeń na rzecz regionu i kraju

n                    maksymalne wykorzystanie uprawnień władzy lokalnej

n                    wykorzystanie możliwości gospodarczych każdej jednostki osadniczej

n                    Strategia czynna: radykalna poprawa sytuacji przy mobilizacji środków wszelkiego typu (społeczno-ekonomicznych)

Þ                   ROZWÓJ ILOŚCIOWY

Strategie celowe - ukierunkowane na rozwiązanie problemu,całościowo

1.Strategia osłonowa: ochrona najcenniejszych wartości materialnych i zapewnienie odpowiedniego poziomu życia grup ludności ekonomicznie najsłabszych

n                    Główny cel: osiągnięcie i utrzymanie minimum społecznego, przetrwanie poszczególnych zakładów pracy i gospodarstw rolnych; przewaga działań administracyjnych nad inicjatywą oddolną

n                    Źródło finansowania: budżet lokalny i dotacje celowe

2.Strategia restytucyjna: preferuje aktywność społeczną, zmierza do wykorzystania szans rozwojowych

n                    Główny cel: stymulacja działalności i przedsiębiorczości miejscowej ludności; przewaga inicjatyw społecznych i indywidualnej przedsiębiorczości nad administracją

n                    Źródło finansowania: środki własne, kredyty

Korzyści z opracowania strategii rozwoju gminy

n                    jasne i precyzyjne sformułowanie celów i kierunków rozwoju społecznego i ekonomicznego

n                    wstęp do sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego (oraz Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju i planów zagospodarowania przestrzennego województw)

n                    skoordynowanie i uporządkowanie działań

n   optymalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych, ludzkich, infrastruktury technicznej i społecznej

n   lepsze, skuteczniejsze zarządzanie budżetem

n   zwiększenie możliwości zdobywania środków zewnętrznych