System sadownictwa w Polsce.docx

WAT

Zima 2011

„System sądownictwa w Polsce”

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej  gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Polska podpisała i ratyfikowała również Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka, gwarantującą wszystkim osobom prawo do sprawiedliwego i publicznego rozstrzygnięcia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły bezstronny sąd.

W Polsce wymiar sprawiedliwości sprawowany jest przez:

è    Sąd Najwyższy,

è    Sądy powszechne,

è    Sądy administracyjne,

è    Sądy wojskowe,

o czym mówi Artykuł 175 Zapisu Konstytucyjnego:

„Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.”

Obok sądów władzę sądowniczą w Polsce pełnią również dwa trybunały – Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

　　* Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny jest dość specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości bowiem został powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sadów.

Do jego kompetencji należy:

　　* orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
　　* orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
　　* orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z             konstytucją i ratyfikowanymi umowami
　　* orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych
　　* rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi
　　* orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej
　　* odpowiadanie na pytanie prawne
　　* sygnalizowanie luk w prawie
　　* rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mogą się zwrócić: prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, I Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator generalny, Prezes Naczelnej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa, organy samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz kościoły i związki wyznaniowe.

Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów.

W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi 15 osób, powoływanych na 9-letnią kadencję spośród kandydatów wyróżniających się wiedza prawniczą. Na czele Trybunału stoi prezes oraz wiceprezes, którzy są powoływani przez prezydenta spośród kandydatów, których przedstawia Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojej funkcji są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP. Muszą być apolityczni, czyli obowiązuje ich zakaz przynależności do partii politycznej i związku zawodowego. Posiadają immunitet, nie mogą więc być pociągnięci do odpowiedzialności karnej, ani też pozbawieni wolności. Aresztowani mogą być tylko w przypadku ujęcia na gorącym uczynku. W tej sytuacji prezes Trybunału Konstytucyjnego może nakazać ich zwolnienie z aresztu.

* Trybunał Stanu

Jest to organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji. Do konstytucyjnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięci: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, ministrowie, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz naczelny dowódca sił zbrojnych, za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub też w zakresie pełnionego urzędu (tzw. delikt konstytucyjny). Ponadto przed Trybunałem Stanu mogą stawać posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. Prezydent RP oraz pełniący jego obowiązki (w zastępstwie) Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu mogą stanąć przed Trybunałem za naruszenie prawa. Ministrowie odpowiadają za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jednak tylko w przypadku gdy dana osoba jest również pociągnięta do odpowiedzialności konstytucyjnej.

W skład Trybunału Stanu wchodzi:

　　* przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego
　　* dwóch zastępców
　　* 16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co    najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

Orzeczenia wydane przez Trybunał Stanu mogą obejmować:

·         zakaz piastowania stanowisk państwowych

·         utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów

·         zakaz sprawowania mandatu)

·         odebranie praw wyborczych

·         utratę orderów oraz odznaczeń

·         kary, które przewiduje kodeks karny

Trybunał Stanu został przywrócony w polskim systemie sądownictwa w 1982

Sąd Najwyższy jako drugi najważniejszy organ sądownictwa:

Od 1 stycznia 2003 r. obowiązuje nowa Ustawa o Sądzie Najwyższym z dnia 23 listopada 2002 r. (Dz. U. nr 240, poz. 2052), która dokonała podziału SN na cztery izby: 1) Cywilną, 2) Karną, 3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, 4) Wojskową. Nowy podział Sądu Najwyższego na izby jest konsekwencją reformy sądownictwa administracyjnego, w wyniku której kompetencje Sądu Najwyższego w sprawach administracyjnych przejął Naczelny Sąd Administracyjny. Nową ustawą przekazano Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów SN kompetencje w zakresie ustalenia wewnętrznej organizacji SN, szczegółowego podziału spraw między izby oraz zasad wewnętrznego postępowania, które dotychczas określał Prezydent RP w drodze rozporządzenia. W dniu 1 grudnia 2003 r. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego uchwaliło Regulamin SN.

Obecnie urząd prezesa Sądu Najwyższego sprawuje profesor Lech Gardocki, który 12 października 2004 r. został powołany na to stanowisko przez Prezydenta RP na drugą 6-letnią kadencję.

- Izba Cywilna – Dzieli się na 5 wydziałów zajmujących się m.in. sprawami ze skarg kasacyjnych i innych środków odwoławczych oraz dla spraw związanych z kompetencjami pozainstancyjnymi z okręgów sądów apelacyjnych w Poznaniu, Szczecinie i Łodzi, dla rozpoznawania skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, dla rozpoznawania skarg dotyczących przewlekłości postępowania w sprawach należących do właściwości Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego.

- Izba Karna – Składa się z 6 wydziałów, z czego Wydział I zajmuje się zagadnieniami prawnymi , Wydziały II – V sprawami z zakresu kasacji z okręgów Sądów Apelacyjnych w wybranych miastach oraz Wydział VI, będący odpowiedzialnym za sprawy dyscyplinarne sędziów oraz skarg na przewlekłość postępowania.

- Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych – Składa się z 3 wydziałów, obejmujących rozpoznawanie kasacji, zażaleń i zagadnień prawnych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz sprawy o wynagrodzenia twórców wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, a także topografii układów scalonych, w sprawach z okręgów sądów apelacyjnych w wybranych miastach Polski.

- Izba Wojskowa – W której skład wchodzą :

Wydział I
Pytań prawnych i kasacji,

Wydział II
Apelacji od orzeczeń WSO oraz innych spraw należących do właściwości IWSN

SĄDY POWSZECHNE:

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych które zostały zastrzeżone dla innych sądów. Sady powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prawa rodzinnego. Sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości. Nadzór w zakresie orzekania nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy, natomiast w zakresie funkcjonowania minister sprawiedliwości.

Sądowe postępowanie jest oparte na zasadzie instancyjności. Najniższą instancję (I instancja) stanowią sądy rejonowe. Obejmują swoim zasięgiem jedną lub kilka gmin. Jako sądy I instancji rozpatrują większość sądowych spraw, jako sądy II instancji zajmują się wykroczeniami. Sądy rejonowe podzielone są na następujące wydziały:

·         Wydział cywilny

·         Wydział karny

·         Wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)

·         Wydział pracy (sąd pracy).

Mogą być również tworzone: wydział gospodarczy, dla spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego oraz wydziały grodzkie, które zajmują się wykroczeniami (przejęły kompetencje kolegiów do spraw wykroczeń). 

Sądami II instancji sądów powszechnych są sądy okręgowe. Do ich kompetencji należy rozpatrywanie apelacji od orzeczeń sądów rejonowych. Działają także jako sądy I instancji, rozpatrując sprawy dotyczące np. ochrony praw autorskich, sprawy cywilne o prawa majątkowe lub oskarżenia o zbrodnię. Sądy okręgowe są tworzone dla obszaru działania co najmniej dwóch sądów rejonowych.

W skład sądu okręgowe wchodzą następujące wydziały:

·         Wydział cywilny

·         Wydział karny

·         Wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych

·         Wydział pracy

·         Wydział ubezpieczeń społecznych

·         Wydział pracy.

Sądami odwoławczymi w stosunku do sądów okręgowych, czyli sądami III instancji, są sądy apelacyjne. Tworzy się je dla obszarów działania co najmniej dwóch sądów okręgowych.  W skład sądu apelacyjnego wchodzą następujące wydziały:

·         Wydział cywilny

·         Wydział karny

·         Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych.

SĄDY ADMINISTRACYJNE:

Sądownictwo administracyjne przywrócono w Polsce w 1980 r. na mocy ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (NSA). Do kompetencji sądów administracyjnych należy kontrola wydawanych przez publiczną administrację decyzji. Orzekają więc o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, a także aktów normatywnych wydawanych przez administrację rządową. Rozstrzygają także spory o charakterze kompetencyjnym między organami samorządu terytorialnego i rządowej administracji. Podejmują uchwały, których celem jest wyjaśnienie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie. Do zadań sądów administracyjnych należy również rozstrzyganie spraw spornych pomiędzy obywatelem a organem administracji.

Do 2003 r. Naczelny Sąd Administracyjny był jedynym tego typu. Dopiero w 2004 r. zostały utworzone wojewódzkie sądy administracyjne, i tym samym zasada instancyjności  została także i tu wprowadzona.

Na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi Prezes NSA, który jest powoływany przez prezydenta na 6-letnią kadencję.

Wojewódzkie sądy administracyjne pełnią rolę sądów I instancji dla spraw, które leżą w gestii sądownictwa administracyjnego. Taki sąd obejmuje swoim zasięgiem jedno lub kilka województw. Sądem kasacyjnym od wydanych przez nie wyroków jest Naczelny Sąd Administracyjny.

SĄDY WOJSKOWE:

Sądy wojskowe należą do sądów szczególnych. Do ich zadań należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w siłach zbrojnych. Są powołane do orzekania w sprawach karnych oraz rozpatrują przestępstwa, które popełnili żołnierze w służbie czynnej, a także niektóre popełnione przez cywilnych pracowników wojska. Nadzór w zakresie orzekania sprawuje nad nimi Sąd Najwyższy, natomiast nadzór organizacyjny i administracyjny należy do ministra sprawiedliwości, którym obecnie jest Krzysztof Kwiatkowski.

Sądy wojskowe działają również w oparciu o zasadę instancyjności. Wojskowe sądy garnizonowe (I instancja) orzekają w większości spraw, podlegających sądom wojskowych. Wojskowe sądy okręgowe (II instancja) pełnią rolę sądów odwoławczych w stosunku do sądów garnizonowych. Mają prawo do orzekania jako sądy I instancji w sprawach najważniejszych. W tej sytuacji sądem odwoławczym od ich wyroku jest Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA:

Krajowa Rada Sądownictwa została utworzona w 1989 r. Do jej zadań należy strzeżenie niezależności sadów i niezawisłości sędziów w Polsce. Tworzą ją:

·         I Prezes Sądu Najwyższego

·         Minister Sprawiedliwości

·         Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego

·         Osoba powołana przez prezydenta

·         15 osób wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i wojskowych

·         4 osoby wybrane przez Sejm spośród posłów

·         2 osoby wybrane przez Senat spośród senatorów

Z tego grona KRS wybiera swojego przewodniczącego oraz dwóch wiceprzewodniczących.

INNE ORGANY SĄDOWNICTWA:

PROKURATURA:

Prokuratura została powołana do strzeżenia praworządności w Polsce. Do jej zadań należy kontrola oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, są także oskarżycielami publicznymi przed sądem, mają prawo do wytaczania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz wykonują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu.

W Polsce Prokuratura działa na mocy ustawy z 1985 r. Od 1990 r. minister sprawiedliwości pełni funkcję Prokuratora Generalnego, sprawując nadzór nad wszystkimi jej pionami – cywilnym i wojskowym. Do jego zadań należy wydawanie zarządzeń oraz kierowanie jej pracami. Zastępują go Prokurator Krajowy oraz Naczelny Prokurator Wojskowy. Struktura Prokuratury jest identyczna ze strukturą sądów. Stanowią ją:

Prokurator Generalny

Prokuratorzy powszechnych oraz wojskowych jednostek organizacyjnych

prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej.

SĄD LUSTRACYJNY:

Sąd lustracyjny wchodzi w skład Sądu Apelacyjnego w Warszawie (Wydział ds. Lustracji). Jego działalność określa ustawa z 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990. Do zadań Sądu Lustracyjnego należy orzekanie o prawdziwości oświadczeń, dotyczących pracy bądź też współpracy z organami bezpieczeństwa państwa w okresie Polski Ludowej.

Oświadczenia są zmuszeni składać kandydaci na wysokie stanowiska państwowe. Posłowie i senatorzy składają je dopiero w momencie wybrania do Sejmu czy Senatu. Ze składania oświadczeń wyłączone są osoby urodzone po 10 maja 1972 r.

Zgodnie z ustawą współpracą ze służbami bezpieczeństwa jest świadoma i tajna współpraca w charakterze tajnego informatora lub też pomocnika przy zdobywaniu informacji. Za współpracę jednak nie uważa się działania, którego obowiązek wynikał z obowiązującej wówczas ustawy. Do organów bezpieczeństwa PRL ustawa zalicza: Resort Bezpieczeństwa Wewnętrznego PKWN, Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, Służbę Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Związek Wojsk Ochrony Pogranicza, Informację Wojskową, Wojskową Służbę Więzienną, Zarząd Główny Służby Wewnętrznej Jednostek Wojskowych MSW, Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a także organy i instytucje wojskowe i cywilne obcych państw, o charakterze podobnym jak działające na terenie Polski.

Przed Sądem Lustracyjnym oświadczenie muszą złożyć osoby pełniące publiczne funkcje, a więc: prezydent Polski, posłowie, senatorzy, osoby powołane na stanowiska kierownicze przez prezydenta, Sejm, Senat, premiera itd., generalny dyrektor w ministerstwie, szef Służby Cywilnej, sędzia, adwokat, prokurator, członkowie rad nadzorczych, zarządów, dyrektorzy np. Telewizji Polskiej, Polskiego Radia, redaktorzy Polskiej Agencji Prasowej, prezes, wiceprezesi, członkowie Zarządu oraz redaktorzy Polskiej Agencji Informacyjnej.

Postępowanie przed Sądem Lustracyjnym jest dwuinstancyjne oraz przebiega z zachowaniem zasady tajności według przepisów postępowania karnego. Wyrok II instancji jest prawomocny. Sąd może umorzyć postępowanie, jeśli stwierdzi brak wystarczających dowodów, które umożliwiłyby skazanie danej osoby. Orzeczenie prawomocne wydane przez Sąd Lustracyjny, które stwierdza niezgodność oświadczenia, a więc kłamstwo lustracyjne, powoduje utratę zajmowanego stanowiska. Orzeczenie to jest podawane do wiadomości publicznej w Monitorze Polskim.

Proces lustracyjny jest rozpoczynany na wniosek:

·         Rzecznika Interesu Publicznego

·         osoby, która złożyła oświadczenie o pracy bądź współpracy ze służbami bezpieczeństwa

·         posła lub senatora.

Sąd Lustracyjny tworzy 15 sędziów, którzy są wyznaczani na okres 4 lat przez ministra sprawiedliwości spośród sędziów wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa, a wcześniej

wybrani przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów sądów apelacyjnych i okręgowych.

RZECZNIK INTERESU PUBLICZNEGO:

Rzecznik Interesu Publicznego jest stroną, której zadaniem jest reprezentowanie publicznego interesu przed Sądem Lustracyjnym. Powołuje go I Prezes Sądu Najwyższego na 6-letnią kadencję. Rzecznik, a także jego dwaj zastępcy mają swobodny dostęp do archiwalnych materiałów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwa Obrony Narodowej, wytworzonych do maja 1990 r.

Do zadań Rzecznika należy:

·         orzekanie o zgodności z prawdą oświadczeń o pracy lub współpracy ze służbami bezpieczeństwa

·         ...