Wstęp Do Prawoznawstwa-Kaźmierczyk I Pulka.doc

Stanisław Kaźmierczyk

Zbigniew Pulka

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

Wrocław 1999

Wydanie poprawione przez:

El-..... ®

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

WPROWADZENIE

1. CHARAKTERYSTYKA PRAWODAWSTWA

W ramach prawoznawstwa można wyróżnić trzy podstawowe kategorie nauk prawnych: szczegółowe nauki prawne, ogólną naukę o prawie, nauki historycznoprawne.(1)

Podstawowe znaczenie w strukturze prawoznawstwa posiadają szczegółowe nauki prawne. Nauki te określane są także niekiedy mianem nauk dogmatycznoprawnych, czy też nazwą „dogmatyka prawa”, która zbiorczo określa kategorię szczegółowych nauk prawnych. Są to nauki, których przed­miotem badań jest prawo aktualnie obowiązujące w konkretnym państwie (prawo wewnętrzne) oraz prawo obowiązujące we wzajemnych stosunkach między państwami (prawo międzynarodowe publiczne). Twierdzi się, że nauki te prezentują „podejście dogmatyczne” w procesie poznania zjawisk prawnych tzn. rozważania tych nauk są zawsze lub prawie zawsze związane z analizą norm konkretnego systemu prawnego (system prawa aktualnie obowią­zującego w danym państwie). Oznacza to, że w polskim prawoznawstwie dogmatyka prawa zajmuje się głównie badaniem aktualnie obowiązującego prawa polskiego.(2)

Każda ze szczegółowych nauk prawnych rozwiązuje problemy powstające w innej gałęzi (dziale) systemu prawa obowiązującego aktualnie w danym państwie. Wyjątek stanowi nauka prawa międzynarodowego publicznego, która bada prawo aktualnie obowiązujące w stosunkach miedzy państwami.

(1)K. Opałek, Problemy metodologiczne nauki prawa. Warszawa 1962. rozdz. V, por. też. R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1998, s. 11-14; por. też, W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa. Warszawa 1986. s. 8-9; por. też. K. Opałek, J. Wróblewski. Zagadnienia teorii prawa. Warszawa 1969. s. 350-353: por. też, Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa. Warszawa 1980, s. 7-22.

(2)J. Wróblewski, Paradygmat dogmatyki prawa a prawoznawstwo, (w:) Szkice z teorii prawa i szczegółowych nauk prawnych, red. S. Wronkowska. M. Zieliński, Poznań 1990; por. też, Z. Ziembiński, Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych. Warszawa-Poznań 1983,s. l0 i n.

W nauce prawa przez gałąź prawa rozumie się zbiór norm, które regulują określoną, wyodrębnioną sferę stosunków społecznych.(3) Przykładowo: prawo karne jest gałęzią prawa, która określa jakie czyny należy uważać za przestępstwa, zasady odpowiedzialności sprawców przestępstw oraz kary grożące za ich popełnienie. Badaniem norm, które regulują ten obszar społecznych relacji zajmuje się nauka prawa karnego materialnego. Z kolei, prawo cywilne jest gałęzią prawa normującą stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste zachodzące między równorzędnymi podmiotami prawa (osobami fizycznymi, osobami prawnymi, jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej). Badaniem norm, które regulują ten typ stosunków społecznych zajmuje się nauka prawa cywilnego materialnego.

Podstawowym zadaniem nauk dogmatycznoprawnych jest analiza norm tworzących daną gałąź prawa aktualnie obowiązującego w danym państwie. Na tę analizę składa się rozstrzyganie zagadnień: obowiązywania, interpretacji i systematyzacji prawa. Do zadań szczegółowych nauk prawnych należy też tworzenie aparatury pojęciowej niezbędnej do rozwiązywania powyższych zagadnień. Wszystkie te zagadnienia łącznie (tzn. obowiązywania, interpre­tacji, systematyzacji, definicyjno-pojęciowe) określane są mianem problemów dogmatycznoprawnych.(4)

Zagadnienia obowiązywania prawa (tzw. zagadnienia walidacyjne) można sprowadzić do formuły: „Czy norma N obowiązuje w systemie prawa S w danym czasie T?”. Zagadnienia walidacyjne rozstrzygane są w szcze­gółowych naukach prawnych przy zastosowaniu kryteriów określonych przez pojęcie obowiązywania formalnego (systemowego).

Zagadnienia interpretacji (wykładni) prawa można sprowadzić do następujących formuł: „Jakie jest znaczenie wyrażenia W w przepisie P.” (racje językowe wykładni); „Czy stosowanie przepisu P w znaczeniu Z jest celowe, zgodnie z intencjami prawodawcy, słuszne i sprawiedliwe?” (racje funkcjonalne wykładni); oraz „Czy uznanie, że przepis P ma znaczenie Z poprowadzi do rekonstrukcji normy, która byłaby w kolizji z innymi norma­mi?” (racje systemowe wykładni). Wykładnia doktrynalna uzależniona jest od oceniających wyborów ideologii wykładni (ideologii statycznej lub dynamicznej).(5)

(3) K. Opałek, Problemy metodologiczne nauki prawa. Warszawa 1962, s. 172 i n.; por. leż, W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, cyt. wyd. s. 408-409.

(4) J. Wróblewski, Wybrane zagadnienia metodologiczne dogmatyki prawa, (w:) Zagadnienia metodologiczne prawoznawstwa, red. J. Wróblewski, Ossolineum 1982. s. 125. i n.; por. też, W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, cyt. wyd. s. 11: por. też, L. Nowak, Interpretacja prawnicza, Warszawa 1973, s. 29-31.

Wybór ideologii wykładni przesądza wybór dyrektyw interpre­tacyjnych. Typowa wypowiedź interpretacyjna formułowana w dogmatyce prawa ma postać: „Przypadek P rozstrzyga się na podstawie przepisów P 1, P2, P3 rozumianych w znaczeniach Z1, Z2, Z3.”

Zagadnienia systematyzacji prawa dotyczą ustalenia relacji między norma­mi prawa obowiązującego. Typowa wypowiedź dogmatyki prawa w tym przypadku ma postać; „Norma N1 jest w stosunku R do normy N2.” W procesie systematyzacji prawa nauki szczegółowe prawoznawstwa identyfikują następujące relacje między normami:

a) hierarchii norm (norma wyższa - norma niższa), b) podstawy obowiązywania (norma kompetencji prawodawczej - norma powstała w wyniku zrealizowania normy kompetencyjnej), c) derogacji (norma N1 uchyla normę N2), d) zakresowe (lex specialis - lex generalis), e) wynikania (norma N2 jest konsekwencją normy N 1), f) przynależności do części systemu prawa (gałęzi prawa) lub do danego aktu prawnego. Odnośnie relacji przynależności warto zaznaczyć, że podział prawa na gałęzie jest tworem dogmatyki prawa.

Problemy definicyjno-pojęciowe. Obok pojęć tekstowych będących znaczeniami terminów występujących w języku prawnym (język tekstów prawnych), dogmatyka prawa konstruuje pojęcia pozatekstowe, które należą do języka prawniczego dogmatyki prawa.(6) Zarówno pojęcia tekstowe jak i pozatekstowe służą analizie prawa obowiązującego. Są to najczęściej pojęcia porządkujące stosowane w zakresie rozstrzygania zagadnień wykładni, obowiązywania i systematyzacji prawa. Pojęcia te mają charakter kon­wencjonalny tzn., że są to „pojęcia narzędzia”, których „dobór jest w zasadzie swobodny byleby okazały się odpowiednie wobec przedmiotu i przydatne do badań”.(7) Pojęcia te nie są tworzone z intencją odzwierciedlania jakiejś pozajęzykowej rzeczywistości, lecz jako instrument przydatny przy wykładni, sys­tematyzacji oraz rozstrzyganiu problemów obowiązywania prawa. Podstawowe pojęcia prawnicze uprawnienia i obowiązku występują w sfor­mułowaniach: „X ma prawo (jest uprawniony)” oraz „X ma obowiązek (jest obowiązany)”. Zdefiniowanie tych pojęć za pomocą definicji realnych lub nominalnych w formie klasycznych definicji równościowych okazuje się zadaniem niewykonalnym, ponieważ nie ma takich przedmiotów, jak uprawnienie czy obowiązek. Zwroty te nabierają sensu jako element wypowiedzi deontycznych typu: „X ma uprawnienie / obowiązek ze względu na normę N.”(8)

(5) Wróblewski, Rozumienie prawa i Jego wykładnia, Ossolineum 1990, s. 93-95.

(6) C. Opałek, J. Wróblewski, Zagadnienia teorii prawa, cyt. wyd. s. 66-78.

(7) Longchamps, Uwagi o używaniu pojęć w naukach prawnych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego nr 27. Seria A, Prawo VII, Wrocław 1960, s. 12.

Wypowiedź: „X ma obowiązek zachowania Z” znaczy: norma N nakazuje podmiotowi X zachowanie Z, lub norma N zakazuje podmiotowi X zachowanie nie-Z. Z kolei, wypowiedź: „X ma uprawnienie U w wobec Y” znaczy: norma N nakłada na podmiot Y obowiązek świadczenia na rzecz podmiotu X..

Nauki szczegółowe prawoznawstwa obok typowych problemów dogmaty­cznych zajmują się także problematyką doskonalenia prawa. Podstawowe wartości, które stanowią przesłanki formułowania postulatów doskonalenia prawa obowiązującego są następujące: a) logiczna i prakseologiczna niesprzeczność systemu prawa, b) zupełność systemu prawa, c) spójność aksjologiczna systemu prawa, d) skuteczność regulacji prawnej.

Dogmatyka prawa ocenia prawo obowiązujące zarówno z pozycji wartości jakie przez to prawo są zakładane, jak też z punktu widzenia wartości, które w prawie zakładane nie są, czyli takich, których nie można przypisać aktual­nemu prawodawcy. Oceny prawa mogą być zrelatywizowane (pochodne, wtórne), lub niezrelatywizowane (pierwotne, zasadnicze). Są to wypowiedzi typu: „Norma N ma wartość W” (np. jest słuszna, sprawiedliwa) - jest to ocena niezrelatywizowana (zasadnicza); „Norma N ma wartość W według systemu aksjologicznego S” (np. według moralności katolickiej, protestanckiej, liberal­nej, komunistycznej, mieszczańskiej, itp.) - jest to ocena zrelatywizowana sys­temowo; „Norma N ma wartość W jako środek do celu C” (np. jest środkiem skutecznym, kosztownym, itp.) - jest to ocena zrelatywizowana instrumental­nie. Oceny prawa są punktem wyjścia postulatów jego doskonalenia. Z problematyką optymalizacji prawa wiążą się ściśle zagadnienia socjotechniczne prawoznawstwa (problemy polityki prawa).(9)

Nauki szczegółowe prawoznawstwa podejmują też problematykę teorety­czną, w takim zakresie, który jest niezbędny dla rozwiązywania zagadnień dogmatycznych, optymalizacji prawa oraz socjotechnicznych. Na prob­lematykę teoretyczną w prawoznawstwie składa się opis i wyjaśnienie zjawisk prawnych rozpatrywanych w aspekcie logiczno-językowym (prawo jako norma, czyli rodzaj wypowiedzi językowej) i w aspekcie psychospołecznym (prawo jako rodzaj faktu psychicznego lub społecznego). Ważną częścią prob­lematyki teoretycznej są zagadnienia funkcjonowania prawa w społeczeństwie tzn. problemy socjologicznoprawne i psychologicznoprawne, których analiza zakłada ujmowanie prawa w aspekcie realnym jako faktu empirycznego.

(8) W. Lang, .1. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, cyt. wyd. s. 355. W teorii prawa przyjmuje się, że: „Zdania deontyczne, to (...) zdania o obowiązkach i uprawnieniach zrelatywizowane do określonych norm postępowania.”, tamże, s. 356.

(9) Na temat problemów polityki prawa, por. rozdział poświęcony tworzeniu prawa w niniejszym skrypcie.

Analiza tych zagadnień prowadzi do określenia genezy społecznej badanych regulacji prawnych oraz konsekwencji społecznych i psychologicznych jakie wywołuje stosowanie i przestrzeganie prawa. Badanie funkcjonowania prawa w społeczeństwie pozwala na określenie prawidłowości, które mogą być wykorzystane przy rozstrzyganiu zagadnień socjotechnicznych oraz z zakresu optymalizacji prawa.

Można powiedzieć, że obok rozwiązywania problemów dogmatycznych, podstawowym zadaniem szczegółowych nauk prawnych jest optymalizacja oddziaływania przez prawo na stosunki społeczne, po to, aby w stopniu najwyższym były one zgodne z systemem wartości, który można przypisać aktualnemu prawodawcy.

Ogólna nauka o prawie jest określana najczęściej nazwą „filozofia prawa”, „teoria prawa” lub „teoria państwa i prawa”. O ile szczegółowe nauki prawne charakteryzuje podejście dogmatyczne w badaniach zjawisk prawnych (anali­za prawa tu i teraz obowiązującego) o tyle w ogólnej nauce o prawie dominuje podejście ogólne (badania zjawisk prawnych nie zrelatywizowane do konkretnego państwa i określonego czasu).(10) Celem badań ogólnoteoretycznych jest opis i wyjaśnienie podstawowych, uniwersalnych cech prawa i prawidłowości jakimi ono podlega, bez odnoszenia tych rozważań do konkretnego systemu prawa.

Ważną częścią obszaru badawczego ogólnej nauki o prawie są zagadnienia filozoficznoprawne. W ramach problematyki filozoficznej, podstawowe znaczenie mają zagadnienia aksjologii prawa. Chodzi tu o stosunek prawa do wartości moralnych, czy też ogólniej - o kwestię wartości wyrażanych w nor­mach prawnych, zasadach tworzenia prawa oraz realizowanych w procesach stosowania prawa i społecznego działania prawa. Rozważania filozoficzno­prawne charakteryzuje poszukiwanie prawa słusznego lub sprawiedliwego w świetle przyjmowanej moralności. Celem rozważań filozoficznoprawnych jest także porządkowanie aksjologicznych przesłanek jakie przyjmowane są w dogmatyce prawa w zakresie rozstrzygania zagadnień dogmatycznych i socjotechnicznych. Porządkowanie założeń dotyczących wartości prefero­wanych przez prawodawcę, przybiera formę konstruowania modeli idealnych państwa i prawa legitymowanego ze względu na wyrażane wartości.(11)

(10) W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, cyt. wyd. s. 8.

(11). Z. Pulka, Legitymizacja państwa w prawoznawstwie, Wrocław 1996, s. 226-227.

Twierdzenia formułowane w zakresie rozstrzygania problemów filo­zoficznych w prawoznawstwie nie są empirycznie rozstrzygalne, tzn. nie mogą być weryfikowane lub falsyfikowane poprzez odwołanie się do szeroko rozu­mianego doświadczenia.

W ogólnej nauce o prawie prowadzi się także rozważania metodologiczne (niekiedy zaliczane do problematyki filozoficznej). Jest to refleksja metanaukowa, czyli refleksja nad naukami prawnymi, dotycząca problemów jakie te nauki poruszają oraz ich statusu metodologicznego tzn. do jakiej kategorii nauk nauki prawne mogą być zaliczone (nauki formalne czy empiryczne, teoretyczne czy praktyczne itp.).(12)

W ogólnej nauce o prawie prowadzi się również ogólne rozważania z zakresu problematyki socjotechnicznej, czyli rozważania dotyczące polityki tworzenia i stosowania prawa, które nie są odnoszone do konkretnego systemu prawa.

Nauki historycznoprawne nie są typowymi naukami prawnymi tak jak dogmatyka prawa i ogólna nauka o prawie, tradycyjnie jednak uznawane są za istotny element w strukturze prawoznawstwa. Przedmiotem badań tych nauk są instytucje prawnopolityczne należące już do przeszłości tzn. prawo które kiedyś obowiązywało oraz występujące w dziejach typy i formy państwa. Badaniem tych instytucji zajmuje się powszechna historia państwa i prawa oraz historia państwa i prawa danego kraju (np. Polski). Przedmiotem badań nauk historycznoprawnych są także występujące w przeszłości poglądy dotyczące państwa i prawa. Badaniem ewolucji myśli prawnopolitycznej zajmuje się historia doktryn politycznych i prawnych.

Do grupy nauk historycznoprawnych należy także nauka rzymskiego prawa prywatnego.

W metodologii prawoznawstwa, obok podejścia dogmatycznego, ogólnego i historycznego, wyróżnia się podejście komparatystyczne w badaniach zjawisk prawnych. Polega ono na porównaniu aktualnie obowiązującego prawa w różnych państwach, oraz towarzyszącej temu prawu refleksji prawniczej. W polskim prawoznawstwie badania komparatystyczne były doty­chczas częścią składową rozważań dogmatycznoprawnych oraz prowadzonych w ramach ogólnej nauki o prawie. Element rozważań komparatystycznych dotyczących prawa obowiązującego w przeszłości występują również w naukach historycznoprawnych. Obecnie widoczne jest dążenie do nadania komparatystyce prawniczej statusu odrębnej dyscypliny naukowej.

(12) Z. Ziembiński, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa. Warszawa 1974. rozdz. 1, tenże. Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych, cyt. wyd. rozdz. 2.

Obok dogmatyki prawa, ogólnej nauki o prawie i nauk historyczno-prawnych, do szeroko rozumianego prawoznawstwa zalicza się także pomoc­nicze dyscypliny prawnicze. Z ogólną nauką o prawie związane są przykładowo: informatyka prawnicza, logika prawnicza, oraz wstęp do pra­woznawstwa. Są to dyscypliny wyodrębnione ze względów dydaktycznych. Zadaniem wstępu do prawoznawstwa jest zapoznanie studentów z podsta­wową terminologią i podstawowymi pojęciami występującymi w języku prawnym (język tekstów prawnych) i języku prawniczym (język nauki i prak­tyki prawniczej). Pomocnicze dyscypliny prawnicze towarzyszą także naukom szczegółowym prawoznawstwa. Dla przykładu: z nauką prawa karnego związana jest kryminologia (nauka o społecznych przyczynach przestępczoś­ci) i kryminalistyka (nauka o sposobach popełniania przestępstw i metodach ich wykrywania), z nauką prawa administracyjnego związana jest nauka o administracji.

II. NORMA PRAWNA

1. Norma postępowania jako wyrażenie języka

A. Role semiotyczne wypowiedzi - podział wypowiedzi ze względu na spełniane funkcje semiotyczne

Semiotyka - ogólna teoria znaków językowych, dzieli się na trzy subdyscypliny: 1. Semantykę - zajmującą się stosunkiem znaków do tego co one oznaczają, do czego się w swym znaczeniu odnoszą, 2. Syntaktykę -zajmującą się sposobami wiązania znaków prostszych w sensowne wypowiedzi złożone, 3. Pragmatykę - zajmującą się stosunkami jakie zachodzą pomiędzy znakami a ludźmi, którzy te znaki wytwarzają lub odbie­rają ze zrozumieniem.

Tymi wypowiedziami, które spełniają funkcję opisową zajmuje się seman­tyka, natomiast pragmatyka zajmuje się wypowiedziami ze względu na spełniane przez nie funkcje pozaopisowe.

Funkcję opisową pełnią zdania w sensie logicznym, tzn. wypowiedzi oznajmujące, które posiadają wartość logiczną prawdy lub fałszu. Zdania w sensie logicznym mogą być syntetyczne lub analityczne. W pierwszym przypadku o prawdziwości lub fałszywości zdania orzekamy odwołując się do rzeczywistości pozajęzykowej, w drugim przypadku prawdziwość lub fałszywość zdania wynika ze znaczenia użytych w nim wyrażeń, tzn. dla określenia prawdziwości lub fałszywości zdania wystarczy analiza znaczenia użytych w nim wyrażeń np. „Żaden kawaler nie jest żonaty.”. Od zdań w sensie logicznym należy odróżnić zdania w sensie gramatycznym. Zdaniami w sen­sie logicznym są tylko zdania oznajmujące i to tylko te, o których można orzec, że są prawdziwe lub fałszywe. Zdaniami w sensie gramatycznym są także zda­nia pytające i rozkazujące, którym nie można przypisać wartości logicznej prawdy lub fałszu. Zdaniem w sensie gramatycznym jest każda sensowna wypowiedź sformułowana zgodnie z regułami danego języka.”(13)

Funkcja ekspresywna polega na wyrażaniu naszych przeżyć, przeświad­czeń, przypuszczeń przy pomocy wypowiedzi językowych. O ile wypowiedź ze względu na spełnianą funkcję opisową może być prawdziwa lub fałszywa, o tyle ze względu na spełnianą funkcję ekspresywną może być szczera lub nieszczera. Funkcję ekspresywną spełniają wypowiedzi, które wyrażają stany emocjonalne, życzenia, akty woli. Najbardziej funkcja ta jest widoczna w przypadku ocen, tzn. wypowiedzi, które wyrażają przeżycia polegające na emocjonalnym ustosunkowaniu się do jakichś faktycznie występujących lub wyobrażanych stanów rzeczy, czyli wypowiedzi wyrażających aprobatę lub dezaprobatę danego stanu rzeczy.

Oceny jakiegoś stanu rzeczy mogą mieć charakter ocen zasadniczych (samoistnych) lub ocen zrelatywizowanych systemowo lub instrumentalnie. W przypadku ocen zasadniczych wypowiedź oceniająca ma postać: „X ma wartość W”. W przypadku ocen zrelatywizowanych systemowo wypowiedź oceniająca ma postać: „X ma wartość W w systemie wartości S” (np. moralność chrześcijańska). W przypadku ocen zrelatywizowanych instrumentalnie wypowiedź oceniająca ma postać: „X ma wartość W jako środek do celu C” (np. te studia są dobre, bo pozwalają zdobyć interesujący zawód).”(14)

Wypowiedzi wyrażające aprobatę lub dezaprobatę jakiegoś stanu rzeczy mogą zarazem wyrażać życzenie aby taki stan trwał nadal lub powstał w przyszłości, co jest cechą wypowiedzi optatywnych.

(13) Z. Ziembiński. Logika praktyczna. Warszawa 1997, wyd. XX, s. 63-75; por. też, K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna. Warszawa 1974, s. 27 i n.,; por. też. M. Zieliński, Z. Ziembiński. Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie. Warszawa 1988, rozdz. 2; por. też. K-. Opałek, J. Wróblewski. Zagadnienia teorii prawa. Warszawa 1969. s. 46-50.

(14) M. Zieliński, Z. Ziembiński. Uzasadnienie twierdzeń, ocen i norm i prawoznawstwie, cyt. wyd. rozdz. 3; por. też, Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980, s. 116 i n.; por. też, J. Wróblewski, Wartości a decyzja sądowa, Ossolineum 1973, s. 26-31, tenże. Analityczne podejśce do aksjologii prawa, „Studia Filozoficzne”, nr 2-3/1985, s. 57 i n.

Wypowiedzi optatywne można uznać za wzmocnioną postać wypowiedzi oceniających, dla których podstawową funkcją jest funkcja ekspresywna. W tym przypadku pragnienie żeby pewien stan rzeczy zaistniał nie jest skierowane wolicjonalnie na zachowanie się danej osoby (osób), które miałyby doprowadzić do osiągnięcia tego stanu rzeczy. Wypowiedź optatywna nie wyznacza sto­sunku między mówiącym a słuchającym, jest to akt bez adresata, akt wyrażający wyłącznie chęć żeby coś się stało (zaistniało). Np. „Oby jutro była ładna pogoda.”, „Oby Henryk wygrał zakład”, tzn. oby wygranie zakładu zdarzyło się Henrykowi., „Oby dłużnik zapłacił dług w terminie.”. tzn. oby zdarzyło się że dłużnik zapłaci dług w terminie. Optatyw nie jest adresowany do danej osoby (osób) żeby zachowały się w pewien sposób. Optatyw wyraża zwykłe pragnienie żeby coś się zdarzyło (komuś zdarzyło) lub ktoś się zachował w określony sposób. Optatyw nie wyraża woli wypowiadającego życzenie, by osoba do której jest adresowana wypowiedź zachowała się w pewien sposób.(15)

Spełnianie funkcji sugestywnej przez wypowiedzi językowe, polega na wpływaniu na zachowanie jakiegoś podmiotu. Wypowiedź w tej funkcji, roz­patrywana jest nie jako wypowiedź prawdziwa lub fałszywa, szczera lub nieszczera, lecz jako efektywnie lub nieefektywnie oddziałująca na zachowanie adresata.

Funkcję sugestywną spełniają wypowiedzi dyrektywalne (dyrektywy) tzn. takie, które wskazują komuś określony sposób postępowania w określonych okolicznościach. Główną funkcją dyrektyw jest funkcja wpływania na zachowanie określonego adresata. Dyrektywy wyrażają stosunek wolicjonalny do rzeczywistości tzn. wyrażają wolę wypowiadającego dyrektywę, aby adresat wypowiedzi zachował się w określony sposób w określonych okolicznościach. Dlatego dyrektywa jest aktem werbalnym wpływania na zachowanie się adresata dyrektywy. Do dyrektyw zaliczymy wypowiedzi typu:

„jest nakazane żeby”, „jest zakazane żeby”, „prosi się żeby”, „zaleca się żeby”. „radzi się żeby” itd. W każdym przypadku jest to wypowiedź skierowana do konkretnej osoby (osób) z intencją wpłynięcia na zachowanie tej osoby lub tych osób.

Wypowiedzi o charakterze dyrektywalnym formułują w sposób mniej czy bardziej bezpośredni wskazania jak jakieś osoby mają się zachować w określonych okolicznościach. Podstawowym typem wypowiedzi dyrektywalnych są normy postępowania, obok których należy wyróżnić dyrektywy techniczne (celowościowe) oraz różnego rodzaju reguły sensu (reguły dokonywania czynności konwencjonalnych).(16)

(15) K. Opałek, Z teorii dyrektyw i norm, Warszawa 1974. s. 84 i n., w szczególności s. 107-109.

Z pojęciem czynności konwencjonalnych wiąże się funkcja performatywna (dokonawcza) wypowiedzi językowych. Czynność konwencjonalna polega na tym, że mocą pewnych wyraźnie ustanowionych lub zwyczajowo ukształtowanych reguł, pewnym czynnościom psychofizycznym werbalnym (aktom mowy) lub niewerbalnym (gestom) nadaje się nowy społeczny sens kulturowy.(17)  Z kolei, funkcja performatywna wypowiedzi polega na tym, że przez wygłoszenie czy też napisanie pewnej wypowiedzi dokonuje się określonej czynności konwencjonalnej (kulturowej) tzn. takiej, gdzie mocą swoistych reguł przyjmowanych w danym środowisku pewnemu zachowaniu ludzkiemu nadaje się nowy społeczny sens.(18) Np. przez wypowiedzenie pewnej formuły, której towarzyszą zachowania niewerbalne (znak krzyża, rozbicie butelki szampana) nadaje się imię statkowi lub dziecku, zawiera się umowę (tzw. przybicie) lub związek małżeński (nałożenie obrączek). Przykładem reguł sensu tzn. reguł dokonywania czynności konwencjonalnych mogą być reguły znaczeniowe języka etnicznego, które dźwiękom lub znakom pisanym nadają znaczenie czyli określają ich treść (konotację) i zakres (denotację), reguły gry (np. w szachy), reguły dokonywania czynności prawnych (np. reguły sporządzania testamentu art. 941-958 k.c.), reguły obyczajowe (np. dotyczące wyrażania szacunku poprzez skinienie głową lub wyrażania życzliwych intencji poprzez podanie ręki).

Funkcja performatywna wypowiedzi, to inaczej funkcja dokonawcza w której języka używamy wówczas, gdy mówienie jest czynieniem tzn. poprzez sformułowanie wypowiedzi językowej kreujemy nową rzeczywistość np. zawieramy małżeństwo, nadajemy imię, przenosimy własność w przypad­ku umowy sprzedaży itp.

Regułami dokonywania czynności konwencjonalnych są również normy prawne np. normy określające jak ważnie dokonać czynności prawnej, normy regulujące proces prawotwórczy, a więc określające jak ważnie uch­walić dany akt prawny, normy regulujące proces stosowania prawa, a więc określające jak ważnie wydać wyrok sądowy lub decyzję administracyjną.

(16) M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, cyt. wyd. rozdz. 4.

(17) Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, cyt. wyd. s. 161-170; por: też. M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, cyt. wyd. s. 60 i n.

(18) J. L. Austin, Mówienie i poznawanie. Warszawa 1993, s. 311-335. por. też, E. Grodziński, Wypowiedzi performatywne, Ossolineum 1980, rozdz.1; por. też, J. Woleński. Z zagad­nień analitycznej filozofii prawa, Warszawa-Kraków 1980, s. 91-97; por. też, K. Opałek, Z teorii dyrektyw i norm, cyt. wyd. rozdz. VI.

 ...