Teoria języka

2007/2008

koordynator przedmiotu: Prof. dr hab. Jolanta Antas

KURS zakończony jest obowiązkowym EGZAMINEM

Zagadnienia poruszane na wykładzie:

1.      Języki świata - ich ekspansja i zanik.

2.      Cele badawcze i dorobek poznawczy językoznawstwa typologicznego oraz klasyfikacje typologiczne:

2.1.  w płaszczyźnie fonetycznej [systemy bogate i ubogie – prawo Ziffa];

2.2.  typologie składniowe: a) ze względu na stopień zwartości grup syntaktyczno–morfologicznych [języki izolujące, aglutynujące, fleksyjne, alternujące]; b) ze względu na szyk wyrazów w obrębie członów syntaktycznych [języki pozycyjne, przypadkowe i inkorporujące];

2.3.  cechy recesywne i ekspansywne języków.

3.      Starożytny spór o nazwę: zasada physei i thesei; analogiści i anomaliści; spory o genezę języka [koncepcje glottogoniczne]; spór naturalistów i konwencjonalistów; stanowisko Arystotelesa i jego podział wyrazów.

4.      Starożytne językoznawstwo hinduskie: Panini i Patańjali.

5.      Szkoła Port Royal i zagadnienie uniwersaliów języka [semantyki uniwersalne – Leibniz i Wierzbicka].

6.      Lipska szkoła młodogramatyczna jako przejaw paradygmatu indukcjonistycznego i rozwoju językoznawstwa historyczno–porównawczego [Brugmann, Verner, Leskin, Paul i inni.]

7.      Psychologizm Wilhelma van Humboldta i Wilhelma Wundta.

8.      Szkoła kazańska: Jan Ignacy Niecisław Baudoin de Courtenay oraz Mikolaj Kruszewski.

9.      Ferdynand de Saussure i jego Cours de linguistique generale [1916]:

9.1.  podział na langue i parole [Por. do podziałów: ergon – energeia; performance – competence; massage – code];

9.2.  koncepcja znaku: signifie – signifiant; arbitralny – proporcjonalny; signification – valuer; [trójkąt semiotyczny Ogdena i Richardsa; trapez Greimasa i Pottiera];

9.3.  relacje syntagmatyczne i asocjacyjne (paradygmatyczne);

9.4.  diachronia i synchronia.

10.  Cztery aksjomaty językowe Karla Bühlera z Die Sprachtheorie [1934] oraz Bühlerowska analiza systemu językowego (płaszczyzna deiktyczna/płaszczyzna symboliczna) oraz rozwój tej koncepcji w szkole londyńskiej

11.  Peirce’a teoria znaku: symbole, ikony i indeksy; peirce’owskie pojęcie SEMIOZIS.

12.  Emila Benveniste`a teoria systemów semantycznych i semiotycznych; o dwuklasowości języka [poziomy i jednostki ].

13.  Semiotyka, semantyka a pragmatyka: miejsce języka w systemach znakowych (od Peirce`a i Morrisa po Leecha i radykalną semantykę Wierzbickiej)

14.  Amerykańska szkoła strukturalna – dystrybucjonizm i behawioryzm Leonarda Bloomfielda [Yale] kontra funkcjonalizmowi Jakobsona [Harvard].

14.1.                     Pojęcia: transformacji i zdań jądrowych w teorii Zelliga Harrisa.

14.2.                     Filozoficzne i psychologiczne konsekwencje modelu języka w ujęciu Noama Chomskiego:

14.2.1.  językowa kompetencja (language competence), a językowe wykonanie (performance);

14.2.2.  pojęcie native speakera, twórczy charakter języka

14.2.3.  mentalizm (natywizm), a fizykalizm,

14.2.4.  zadania gramatyki i pojęcie idealnego native speakera.

14.3.                     Wersja gramatyki transformacyjno–generatywnej Chomskiego wg Aspects ofTheory of Syntax [1965]:

14.3.1.  rozróżnienie między strukturą powierzchniową (surface structure) i strukturą głęboką (deep structure);

14.3.2.  pojęcie komponentu semantycznego i nowa wersja transformacyjna;

14.3.3.  uniwersalia materialne i formalne wg Noama Chomskiego i następców.

15.  Charlesa Fillmore’a koncepcja przypadków głębokich (case grammar)

16.  Amerykańska szkoła lingwistyki antropologicznej:

16.1.                     szkoła Franza Boasa;

16.2.                     koncepcja relatywizmu językowego Sapira–Whorfa.

17.  Relatywizm językowy a uniwersalizm semantyczny czyli problem uniwersaliów semantycznych a kwestia słów warunkowanych kulturowo

18.  Filozoficzne podstawy, psychologiczne korzenie i podstawowe założenia językoznawstwa kognitywnego:

18.1.                     Berlina & Key’a koncepcja nazw kolorów (studium z semantyki kognitywnej kontra Whorfa koncepcji relatywizmu językowemu);

18.2.                     Eleonory Rosch pojęcie prototypu semantycznego i zjawisko kategoryzacji wg kognitywistów.

18.3.                     Georga Lakoffa koncepcja metaforyzacji języka naturalnego;

18.4.                     Ronalda Langackera „gramatyka przestrzeni” [ space grammar ]

18.5.                     zagadnienie konceptualizacji i Lakoffowskie „Tezy o znaczeniu”.

18.6.                     pojęcie schematu wyobrażeniowego i model „dynamiki sił” wg Johnsona i Talmy`ego

18.7.                     kierunki rozwojowe językoznawstwa kognitywnego w świecie i w Polsce.

19.  Teoria modalności: modalność: aletyczna, epistemiczna i deontyczna

20.  Zagadnienia pragmatyki mowy

20.1.                     teoria aktów mowy wg Johna Langshawa Austina i jego How to do things with words [1962]

20.2.                     pojęcie aktu mowy i warunków jego fortunności;

20.3.                     koncepcja czasowników performatywnych;

20.4.                     teoria illokucji i perlokucji.

20.5.                     Johna Searle’a –reguły regulatywne i konstytutywne oraz warunki fortunności aktów mowy

20.6.                     typologie aktów mowy: od propozycji Austina, przez Searle’a do kognitywnego podziału aktów mowy

20.7.                     zasada KOOPERACJI i maksymy konwersacyjne wg Paula Grice’a.

20.8.                     zjawisko implikatury i presupozycji. Typologie i podziały

21.  Teoria relewancji Sperbera i Wilson. Nowe modele komunikacyjne.

22.  Kognitywne rozumienie tradycyjnych pojęć i zagadnień językowych: granic języka, jednostek mowy i środków komunikowania.

22.1.                     rewizja wcześniejszych koncepcji znaku językowego: od arbitralności do motywacji

22.2.                     antropocentryczna perspektywa językowej płaszczyzny wyrażania – zasady kognitywne

22.3.                     nowe spojrzenie na teorię komunikacji: na zagadnienie intencjonalności i środków jej wyrażania

22.4.                     nowe spojrzenie na funkcje mowy i sposoby ich wyrażania

Ramowy program ćwiczeń do zajęć z Teorii języka

1.      Hipotezy powstawania mowy. Koncepcje i założenia

2.      Płaszczyzny i jednostki języka. Metodologiczne punkty widzenia

3.      Dziedzictwo myśli strukturalnej

3.1.  Zasadnicze założenia myśli strukturalistycznej Ferdynanda de Saussure`a:

3.1.1.      podział na langue i parole

3.1.2.      koncepcja znaku: signifie – signifiant; arbitralny – proporcjonalny; signification – valuer;

3.1.3.      relacje syntagmatyczne i asocjacyjne (paradygmatyczne);

3.1.4.      diachronia i synchronia.

4.      Europejskie szkoły strukturalistyczne:

4.1.  Szkoła praska – jej wkład w dorobek językoznawstwa i najważniejsze osiągnięcia

4.2.  Szkoła londyńska – od Bronisława Malinowskiego do J. R. Firtha i jego uczniów: M.A. K. Halliday, R. Gutwiński.

4.3.  szkoła genewska [Bally] – zjawisko aktualizacji i ekspresji językowej

4.4.  szkoła kopenhaska [Louis Hjemslev] czyli koncepcja tzw. glossematyki.

4.5.  polski strukturalizm Jerzego Kuryłowicza i porównania jego koncepcji z koncepcją semantycznych przypadków głębokich Charlesa Fillmora.

5.      Roman Jakobson i jego funkcjonalizm, problem metajęzyka w ujęciu Jakobsona oraz zagadnienie dwu aspektów języka: oś podobieństwa i oś przyległości (jako rozwinięcie desaussurowskiego podziału na oś syntagmatyczną i asocjacyjną (paradygmatyczną)

6.      Karla Bühlera pojęcie płaszczyzny deiktycznej, zagadnienie anforyczności (anafora i katafora) i ostensji referencjalnej aktu mowy

7.      Rewolucja generatywistyczna:

7.1.  trzy wersje gramatyk Noama Chomskiego wg jego Syntactic Structures [1957]:a) gramatyki skończenie stanowe; b) gramatyka struktur frazowych; c) gramatyki transformacyjne.

7.2.  współcześnie proponowane modele generatywne: gramatyki beztransformacyjne i tzw. minimalistyczny program Chomskiego oraz gramatyka rządu, wiązania i bariery.

7.3.  semantyka generatywna:

7.3.1.      analiza składnikowa [Katza i Fodora koncepcja „macierzy cech”];

7.3.2.      koncepcje słownikowe Katza, Fodora i Postala z roku 1966.

8.      Antropologiczna perspektywa spojrzenia na język – językoznawstwo kognitywne

8.1.  pojęcie tzw. „kategorii radialnej” i tzw. „schematów wyobrażeniowych”

8.2.  metafory konceptualne oraz miejsce i znaczenie prototypu i metafory w języku i językoznawstwie kognitywnym;

8.3.  pojęcia domeny kognitywnej (domena źródłowa i domena docelowa) a zjawisko  profilowania;

...