Powszechnie używane skróty literowe: BHP lub bhp i kryjące się za nimi pojęcie bezpieczeństwo i higiena pracy to często używane sformułowanie określane przez wiele definicji, które oznacza ogół środków i warunków określonych przepisami prawnymi mających na celu zabezpieczenie osób wykonujących pracę przed zagrożeniami dla ich życia lub zdrowia występującymi podczas pracy.
Skrót "BHP" to sfera dotycząca zarówno ludzkich działań jak i sprawności maszyn i urządzeń, odpowiedniego szkolenia bhp pracowników, wyposażenia obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy, prawidłowego przebiegu procesów technologicznych, odpowiednich parametrów środowiska pracy. Jest to sfera obwarowana przepisami, normami, nakazami i wskazówkami - sfera kontrolowana przez specjalnie powołane do tego celu instytucje państwowe i organy administracyjne.
Celem bezpieczeństwa i higieny pracy jest zapewnienie takiego stanu środowiska pracy, w którym możliwość wystąpienia zdarzeń niepożądanych: awarii, katastrof, zatruć, pożarów, wypadków przy pracy i chorób zawodowych lub narażenia na oddziaływanie czynników środowiskowych związanych z wykonywaniem pracy została wyeliminowana lub co najmniej sprowadzona do akceptowalnego - minimalnego poziomu.
W zakres zainteresowań bezpieczeństwa i higieny pracy wchodzą zagadnienia związane z:
1. techniką bezpieczeństwa pracy,
2. warunkami pracy:
a. materialnymi - obiekty, pomieszczenia, stanowiska pracy, maszyny, urządzenia, narzędzia, środki ochronne,
b. środowiskowymi - czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe,
3. medycyną pracy - higiena i fizjologia pracy,
4. ergonomią,
5. prawem pracy,
6. psychologią pracy,
7. socjologią pracy,
8. ekonomiką pracy,
9. kulturą bezpieczeństwa pracy.
Nadzór na przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa i higieny jest sprawowany poprzez:
1. nadzór państwowy, który sprawują: Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego, urzędy górnicze i inne państwowe organy nadzoru - na podstawie odpowiednich ustaw i rozporządzeń oraz prokuratorzy - zgodnie z kodeksem karnym, w przypadku rażącego niedopełnienia obowiązków przez osoby odpowiedzialne za bhp,
2. nadzór społeczny, który sprawują związki zawodowe - zgodnie z ustawą z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych ( jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.) oraz społeczna inspekcja pracy, która działa na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy ( Dz. U. z 1983 r. nr 35, poz. 163 z późn. zm. ),
3. służbę bezpieczeństwa i higieny pracy utworzoną przez pracodawcę na podstawie art.237 Kodeksu Pracy i działającą na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy ( Dz. U. z 1997 r. nr 109, poz. 704 z późn. zm.).
Zadania i obowiązki w zakresie prowadzenia nadzoru i kontroli dla wyżej wymienionych służb zostały określone w ustawach i rozporządzeniach regulujących szczegółowo ich działalność merytoryczną.
Za nieprzestrzeganie i naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w ustawodawstwie krajowym zostały przewidziane sankcje prawne, które można sklasyfikować jako:
1. odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika na podstawie art. 283 Kodeksu pracy, która jest egzekwowana przez Państwową Inspekcję Pracy,
2. odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
3. odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów o dozorze technicznym,
4. odpowiedzialność karną za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie art. 220 Kodeksu Karnego.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp stosowane sankcje mogą wystąpić jako:
1. odpowiedzialność porządkowa pracowników na podstawie art. 108 Kodeksu Pracy,
2. sankcje karno-administracyjne i sankcje karne zastosowane w stosunku do pracodawców i osób odpowiedzialnych za stan bhp na podstawie art. 283 Kodeksu pracy i art. 220 Kodeksu karnego.
annkrzpk3636