Gross usiłuje zniszczyć wizerunek Polaków. Wywiad z prof. Janem Żarynem.pdf

Krok po kroku. Gross usiłuje zniszczyć wizerunek Polaków

środa, 02 lutego 2011 19:18

Jest to książka z tezami, które mają charakter napaści na pozytywny wizerunek

zachowań z przeszłości, jaki mają Polacy – mówi profesor Jan Żaryn w rozmowie z KAI o

„Złotych żniwach” Jana Tomasza Grossa. „Autor pragnie przekazać światu insynuację,

że jesteśmy narodem, który dlatego, że jest katolicki, to tym bardziej był skłonny do

mordowania, rabowania i donoszenia na Żydów” – dodaje. Wyjaśnia ponadto, iż „nie ma

cienia wątpliwości, że najsilniejszą motywacją do ratowania Żydów był katolicyzm”.

A oto pełen tekst wywiadu:

KAI: Czy książkę Jana Tomasza Grossa „Złote żniwa” możemy zaliczyć do literatury

naukowej?

Prof. Jan Żaryn: Sam autor mówi, że jest to esej, a więc gatunek literacki nie mający wiele

wspólnego z działalnością naukową. Problem polega na tym, że jest to książka napisana przez

osobę inteligentną i potrafiącą się posługiwać piórem. Opracowanie to nie jest adresowane do

ludzi znających temat, lecz cynicznie skierowana została do ignorantów, aby ich w tej ignorancji

utrwalić. Jest to książka z tezami, które mają charakter napaści na pozytywny wizerunek

zachowań z przeszłości, jaki Polacy na ogół mają na swój temat. Wizerunek ten mówi, że

byliśmy narodem heroicznym, w czasie II wojny światowej nie mieliśmy Vidkuna Quislinga, lecz

walczyliśmy i stworzyliśmy polskie państwo podziemne, co było ewenementem w skali

europejskiej. W tym pozytywnym wizerunku jest też miejsce na pamięć o tym, że ratowaliśmy

Żydów z narażeniem życia własnego i bliskich.

Taki wizerunek Polaków irytuje Jana Tomasza Grossa. Pragnie więc przekazać światu

insynuację, że jesteśmy zupełnie innym narodem. Narodem, który de facto podporządkował się

Hitlerowi. Narodem, który dlatego, że jest katolicki, to tym bardziej był skłonny do mordowania,

rabowania i donoszenia na Żydów, gdyż katolicyzm związany jest z postrzeganiem Żydów,

wyłącznie poprzez pryzmat odpowiedzialności za śmierć Chrystusa. Wobec tego zemsta lub

wroga obojętność dla katolików jest czymś naturalnym. Nie muszę dodawać, iż tezy te są

przede wszystkim prymitywne, wysyłane w świat nie znający realiów relacji polsko-żydowskich

tak przed 1939 r., jak i powstałych w totalnie zmienionych warunkach okupacyjnych.

Jest to książka oparta na dziwnej „metodologii”. Jej narracja przeplatana jest nieustannie

przypomnieniami o pewnym zdjęciu wykonanym niedługo po wojnie na terenie obozu w

Treblince. Widać tam grupę chłopów i mundurowych na tle ludzkich czaszek, szczątków ofiar.

Choć ani autor, ani my nic nie wiemy kogo przedstawia fotografia i co ci ludzie tam naprawdę

robili, Gross w pewnym momencie wypowiada kategoryczną tezę, że wie już wszystko, a nawet

więcej, np. wyraz twarzy jednej z siedzących tam kobiet, jest wyrazem osoby bezwstydnej,

która pewnie musiała ustawicznie zajmować się grabieżą Żydów. Jest to przykład „metodologii”

stosowanej przez Grossa, na której oparte jest całe przesłanie tej książki. Po artykule w

„Rzeczpospolitej”, którego autorzy dotarli do historii tego zdjęcia, wiemy przynajmniej tyle, że

Gross nie zainteresował się dotarciem do prawdy.

Jak zawsze przy okazji pojawiania się kolejnych prac tego Pana, zachodzi podejrzenie, że

sensu jej wydania należy szukać w sferze pozamerytorycznej. Jak sądzę, Gross pełni rolę

1 / 11

Krok po kroku. Gross usiłuje zniszczyć wizerunek Polaków

środa, 02 lutego 2011 19:18

forpoczty wobec bardziej naukowych publikacji, jakie niebawem mają ponoć ujrzeć światło

dzienne. A będzie to analiza dokumentów, jakie przedstawi grupa takich historyków jak prof.

Barbara Engelking-Boni, dr Dariusz Libionka czy dr Jacek Leociak i dr Jan Grabowski. Nie

można im zarzucić nierzetelności warsztatowej. Będą próbowali szczegółowo ukazać, co działo

się w poszczególnych miejscowościach Generalnej Guberni. Ukazywać będą postawy Polaków,

negatywne i pozytywne. W jednym z ostatnich numerów „Tygodnika Powszechnego”

wyartykułowali jednak tezy bardzo podobne do tez Jana Tomasza Grossa. Sam jestem ciekaw,

jak zanalizują źródła – szczególnie powojenne procesy z dekretu z 31 VIII 1944 r. (tzw.

„sierpniówki”) – w których znajdują się liczne przypadki oskarżeń o zabójstwo Żydów w czasie

wojny. O kolaborację z Niemcami (a te czyny zaliczano do tej kategorii) oskarżano także

polskich niepodległościowców, lokalnych żołnierzy AK, BCh czy NSZ, szczególnie z formacji

akcji specjalnej, którzy wykonywali wyroki śmierci np. na kolaborantach. Trudno często dociec

prawdy, gdyż pod wpływem tortur oskarżeni przyznawali się do – być może – nie popełnionych

czynów, a jeśli popełnionych to z racji wykonania wyroku na wrogu Polski. W czasach

stalinowskich udowadnianie swoich racji nie chroniło przed stryczkiem, a wręcz odwrotnie

przybliżało do niego. Problem polega na tym, że trzeba te dokumenty czytać z nadzwyczajną

ostrożnością i do końca, także tę ich część, która pochodzi z lat po 1956 i po 1989 r., kiedy to

wychodzący z więzień lub ich rodziny – wówczas oskarżanych haniebnie ludzi o kolaborację z

Niemcami – próbowały szukać sprawiedliwości odwołując swoje zeznania.

Drugim problemem metodologicznym jest – widoczna u wyżej wymienionych historyków –

kwestia przyjęcia wrażliwości i pamięci żydowskiej za obiektywne, co z góry oddala tych

autorów od chęci zaprezentowania faktycznych racji i uwarunkowań strony polskiej.

Przykładowo, fakt, że ludzie Kościoła przede wszystkim starali się nieść pomoc

Żydom-katolikom zmuszanym przez Niemców do przebywania w getcie, wynikał nie z selekcji

osób potrzebujących, według cynicznego klucza, ale z racji realnych uwarunkowań, w tym

postawy Żydów ortodoksyjnych. Podobnie fakt, że Polacy pomagali Żydom za pieniądze, nie

wynikał z chciwości, choć i takie przypadki istniały, ale z racji obiektywnej sytuacji ekonomicznej

w GG, w którym Niemcy stłoczyli także Polaków (m.in. wypędzonych z Kraju Warty), w którym

ceny żywności przemycanej do miasta siłą rzeczy rosły, a wielu Polaków potraciło od 1939 r.

pracę lub dochody bo przestaliśmy mieć wolne państwo (urzędnicy państwowi, samorządowi,

nauczyciele, udziałowcy spółek, itd., itd). Obawiam się, że ten kontekst polski – niech będzie że

egocentryczny – autorom umknie zbyt łatwo, choćby dlatego że siłą rzeczy nie był obecny w

pamięci żydowskiej opartej na własnym równie egocentrycznym i spaczonym zarazem polu

widzenia ówczesnej rzeczywistości.

KAI: Zasadnicza teza książki Jana Tomasza Grossa brzmi, że Polacy pomagali Niemcom

w zagładzie Żydów. Autor informuje, że podczas wojny zamordowaliśmy od 100 do 200

tys. Żydów. Jaka jest wiedza na ten temat polskiej historiografii?

– Przede wszystkim wiadomo, że podczas wojny Polakom udało się uratować 50-60 tys.

Żydów. Są też liczby szacujące liczbę uratowanych na 100 tys.

KAI: Dlaczego tylko tyle, biorąc pod uwagę, że mieszkało tu ich ponad 3 mln?

2 / 11

Krok po kroku. Gross usiłuje zniszczyć wizerunek Polaków

środa, 02 lutego 2011 19:18

– Dlatego, że podstawowym warunkiem uratowania Żyda, była trudna dla niego decyzja o

przejściu na stronę aryjską. Wiązało się to odejściem z własnego środowiska, rozstaniem się z

bliskimi, porzuceniem ich, po to, aby ratować się samemu. Relatywnie najłatwiej było to uczynić

tym Polakom pochodzenia żydowskiego, którzy byli osadzeni w kulturze tego państwa i narodu

(np. Żydom-katolikom) lub znającym Polaków z racji bliskości ideologicznej (np. z racji wspólnej

pracy politycznej w partiach lewicowych, w tym prosowieckich).

Jako historycy nie potrafimy sobie poradzić z dokładnym określeniem liczby uratowanych.

Proszę pamiętać, że punktem odniesienia są ustawy norymberskie III Rzeszy, a nie faktyczna

świadoma przynależność do narodu, dla którego przed 1939 r. najżywotniejszymi odniesieniami

tożsamościowymi były: wyznanie mojżeszowe i syjonizm. Tym trudniej jest powiedzieć, ile

dzieci żydowskich zostało uratowanych. Pewną formą weryfikacji, które z dzieci było żydowskie,

było zgłoszenie się po nie po wojnie jego żydowskiej rodziny. Ale wiadomo, że wiele rodzin nie

przeżyło wojny. Bardzo wiele z żydowskich dzieci zostało ochrzczonych i wprowadzonych na

trwałe do polskiego kręgu rodzinnego. Często nawet one same nie wiedziały, że zdaniem

Hitlera były Żydami. Znam kilka takich relacji. Np. ks. Kosowicz opowiada jak dwie siostry z jego

wioski uratowały 8-letnią dziewczynkę żydowską. Jedna z kobiet ją przechowująca nawet nie

wiedziała, ze jest to dziecko żydowskie. Po wojnie przybyli jej krewni z Izraela, by ją zabrać.

Marysia – bo takie imię jej nadano – miała już kilkanaście lat i była na tyle przywiązana do swej

opiekunki, że była przekonana, że jest to jakieś porwanie. Ostatecznie pozostała w Polsce.

Dodatkowy problem weryfikacyjny wynika stąd, że wiele metryk dotyczących chrztu dzieci

żydowskich z czasów wojny jest do dziś niedostępnych, być może na prośbę polskiej rodziny,

która przyjęła dziecko i prosiła o zachowanie tego w tajemnicy. Wiele ksiąg metrykalnych

zostało zniszczonych. Jest to także – być może – wynik przyrzeczeń kapłanów. Wiemy jedynie,

że np. w getcie warszawskim w okresie po 1940 r. lawinowo wzrasta liczba konwersji, a

administrator apostolski abp Stanisław Gall zezwala na skrócenie procedur przyjmowania

Żydów do Kościoła. W związku z tym podawana dziś liczba 50-60 tys. uratowanych jest dość

problematyczna, w istocie może być ona o wiele większa.

KAI: Gross pisze, że ok. 200-250 tys. Żydów uciekła Niemcom z transportów, kiedy

wywożono ich na śmierć. Jaki był ich dalszy los?

– Taka liczba Żydów, którzy uciekli, wynika także z badań historyków Barbary Engelking-Boni,

czy Dariusza Lebiodki. Trudno jest kwestionować ich warsztat historyczny. Po analizie różnego

rodzaju akt, głównie niemieckich, dowodzą, że taka ilość Żydów znalazła się poza gettami np. w

wyniku ucieczek z transportu.

Gross tę informację potraktował w ten sposób, że od tej liczny odjął ilość ocalonych po wojnie i

wyciągnął wniosek, że resztę zamordowali Polacy. Rzeczywistość jest o wiele bardziej

skomplikowana.

Gross pomija taką kategorię osób jak partyzanckie oddziały żydowskie, złożone w dużej mierze

z mężczyzn, którzy uciekli ze wspomnianych transportów. Niestety jednak, z punktu widzenia

lokalnej polskiej społeczności były to oddziały bandyckie, gdyż grabiły i napadały okoliczne

3 / 11

Krok po kroku. Gross usiłuje zniszczyć wizerunek Polaków

środa, 02 lutego 2011 19:18

wsie. Jednocześnie – jak wiemy np. na Kresach – opiekowały się obozowiskami, gdzie

przebywały ich kobiety i dzieci. Był to rzecz jasna dramat dla obydwu stron, ale każdy dramat

polega na tym, że obydwie strony miały swoje racje.

KAI: Jaka była skala tej „partyzantki”?

– W oparciu o cząstkowe badania można stwierdzić, że takie oddziały w różnych miejscach

Polski były obecne. Przykładowo w Koniuchach na Nowogródzczyźnie, gdzie wymordowano

polskie rodziny zaangażowane w pomoc dla partyzantki AK-owskiej. Zrobiły to organizowane

przez sowietów oddziały partyzanckie składające się m.in. z Żydów.

Trudno, aby polskie rodziny – w sytuacji zagrożenia – nie broniły się, np. donosząc Niemcom.

Nie było to dobre ani szlachetne, ale trzeba zrozumieć, że był to jakiś sposób na ochronę

własnych żon i dzieci. Niekiedy szukano ochrony w Armii Krajowej, która – tam gdzie była silna

– pomagała. Z kolei żydowskie oddziały, czy częściej komunistyczne uważały taką wieś za

AK-owską, a więc kwalifikującą się do wyniszczenia, np. niemieckimi rękami. Dochodziło także

do walk oddziałów Armii Krajowej czy Narodowych Sił Zbrojnych z oddziałami żydowskimi. Na

Kielecczyźnie walczyli z nimi głównie NSZ-towcy. To fakt, że oddziały żydowskie znajdowały się

w bardzo trudnej, dramatycznej sytuacji. Zderzały się dwie tragiczne sytuacje: polska i

żydowska. Problem ten dla Grossa nie istnieje. Podobnie jak zachowania komunistów, o

których pisał w swej fundamentalnej pracy Piotr Gontarczyk dowodząc m.in., że dowódcy

partyzantki komunistycznej podejmowali decyzję o wymordowaniu chronionych rzekomo Żydów

(z powodów głównie materialnych). Jego teza jest wręcz taka, sam takich badań nie

prowadziłem, że Żydzi decydujący się na wstępowanie do AK czy NSZ mieli dużo większą

szansę na przetrwanie, gdyż tam nie pytano się czy jesteś Żydem (przykład Stanisława

Aronsona z AK, czy lekarza dr Jana Zarychty „Żara” z Brygady Świętokrzyskiej NSZ) w

odróżnieniu od oddziałów GL i komórek PPR dowodzonych przez Grzegorza Korczyńskiego,

gdzie zabierano kosztowności żydowskie, a ich właścicieli mordowano.

KAI: Co to są „sierpniówki”?

– Są to materiały z procesów odbywających się na mocy dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. o

kolaboracji z Niemcami. Na tej podstawie sądzono autentycznych kolaborantów, aktorów

grających w teatrzykach niemieckich, redaktorów gadzinówek, ale także biskupa gdańskiego

Karola M. Spletta. Pod konie lat 40. na podstawie „sierpniówek” skazywano także żołnierzy AK,

Narodowych Sił Zbrojnych i Batalionów Chłopskich, których po prostu chciano wsadzić do

więzienia. Posługując się metodami nacisków i tortur, powodowano, że delikwent przyznawał

się, że zabił AL-owca, GL-owca czy Żyda. Automatycznie było to interpretowane jako

działalność na rzecz Niemców. Gross traktuje to źródło jako obiektywne. Tymczasem jest ono

mocno niewiarygodne.

KAI: I w oparciu o to Gross stawia tezę, że w 1941 r. w niemal każdej polskiej wsi działo

się to co w Jedwabnem. Dowodzi, że zabijanie Żydów przez polskich sąsiadów było

4 / 11

Krok po kroku. Gross usiłuje zniszczyć wizerunek Polaków

środa, 02 lutego 2011 19:18

niemal powszechną praktyką, szczególnie po wkroczeniu Niemców na polskie tereny

okupowane przez ZSRR. Co Pan na to jako historyk?

– Z pewnością powszechna była niechęć i nienawiść do Żydów na ziemiach pozostających pod

sowiecką okupacją w latach 1939-41. Co do tego nie ma wątpliwości. Pisał o tym przede

wszystkim Jan Karski, jak i inne źródła delegatury rządu. Podobnie brzmią relacje żołnierzy gen.

Władysława Andersa.

KAI: Skąd taka nienawiść?

– Powód był jeden: utożsamianie Żydów z kolaborantami sowieckimi. Sami Żydzi napracowali

się, aby taką opinię o sobie wyrobić. Niewątpliwie ma racje prof. Krzysztof Jasiewicz, czy też

prof. Jerzy R. Nowak, stawiający tezę, że wielu obywateli II RP pochodzenia żydowskiego

dopuściło się na terenach zajętych przez Sowietów zdrady stanu. Np. w Grodnie bojówki

żydowskie już w 1939 r. stanowiły 5-tą kolumnę dla nadciągających sowietów. Nie jest to opinia

sprawiedliwa, bo byli i kolaboranci polscy, ale Żydzi – np. milicjanci w czerwonych opaskach na

rękawach – byli bardziej widoczni, czasem wręcz nachalni w swym świętowaniu wobec

nadchodzących oddziałów sowieckich, w mordowaniu Polaków. Fakty, takie jak zamordowanie

przez Żydów 12 oficerów polskich w Grabowcu (powiat Hrubieszów) z przybiciem ich

gwoździami do podłogi musiały pozostawić głębokie, w pamięci polskiej, rany.

Warto wiedzieć, że w sensie politycznym Żydzi przed wojną – mam na myśli elity formujące tak

jak i dziś w Polsce pewne programy ideowe – grupowali się wokół dwóch głównych nurtów. Po

pierwsze były to ugrupowania syjonistyczne prowadzące bardzo ciekawą „politykę historyczną”

wobec mas żydowskich, zakładające, że Żydów trzeba bądź wyprowadzić z państw

europejskich, bo grozi im tam asymilacja i utrata tożsamości, bądź czasowo utrzymać w

warunkach istniejących nacisków nacjonalistycznych, ale wspierając jednocześnie siły je

rozkładające, czyli np. Sowietów bądź komunizm (zob. np. poglądy E. Ringelbluma). Po drugie

były to ugrupowania lewicowe, twierdzące, że trzeba poprzeć rewolucję i Związek Sowiecki, a to

dlatego, że zniszczy on państwa narodowe Europy, gdzie dominują niebezpieczne dla Żydów

tendencje. W myśleniu Żydów istniała oczywiście potrzeba zachowań lojalnych wobec Polski

póki to państwo trwa, ale przed jego powstaniem i po jego upadku, Polska dla elit żydowskich

nie była – rzecz jasna – najważniejszym celem i potrzebą ich życia. Przeważało, rzecz jasna,

myślenie w kategoriach egoizmu żydowskiego.

Dowodzi tego także analiza prasy żydowskiej wychodzącej w Warszawie w początkach wojny.

Widać z niej, że w świadomości Żydów nie było dwóch okupacji Polski. Była tylko okupacja

niemiecka oraz nadzieje na wejście sowietów w 1939 r. To była zupełnie inna perspektywa

polityczna, daleka od polskiej racji stanu. Pisała o tym Teresa Prekerowa. Podczas wojny

istniała ogromna różnica pomiędzy celami polskimi, polegającymi na dążeniu do odzyskania

niepodległości a celami żydowskimi. Żydzi oczywiście przeciwstawiali się okupacji niemieckiej,

gdyż była dla nich śmiertelnym zagrożeniem; szukali pomocy charytatywnej dla gett od

Amerykanów, od rządu RP na uchodźstwie, ale Polska jako cel walki politycznej nie była dla

większości bezdyskusyjna, a raczej uwarunkowana tym, czy powojenna Polska nada Żydom

pełną autonomię. Jednocześnie nadal przeważały idee syjonistyczne i prokomunistyczne.

5 / 11

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: