Anna Wyrozumska
I i System ochrony prawnej
Literatura:
A. Albros-Llorens, Priyate Parties in European Comm unity Law-Challenging Commu nity Measures, Oxford 1996; J.Barcz, Traktat z Nicei, Zagadnienia prawne i instytucjonalne, Warszawa 2003, s. i nast., C. Barnard, E. Sharpston, The Changing Foce ofArticle 177 References, CMLRey. 1997, nr 34; G. Berb, Deyelopment ofjudical Contro! in European Communities, Hague 1981; A. Bray, Considerations sur la Specificit dn Recours en Caren ce en Droit Communautaire, bmw. 1975; Contentieux communautaire, Paris 1997; L. W. Gormley, Public Litigation in Community Law, EPL 2001, vol. 7, nr 1, s. 51; M. Górka, Kontrola przestrzegania prawa wspólnotowego przez państwa i podmioty prywatne w Unii Europejskiej, Toruń 1999; T. Heukeis, A. McDonnell, The Action for Damages in Commu nity Law, The Hague—London--Boston 1997; G. Ib A deeper insight into Article 169, Cambridge Mass. 1998; D. OKeefee, Is the Spirit ofArtic 177 under attack?; preliminary references aud admissibility, ELRey. 1998, s. 509 i nast.; J. Pianayoya-Latanowicz, Trybu nał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i ochrona praw podstawowych, Warszawa 2000; H. G Schermers, D. Waelbroeck, Judicial Contro! in the European Communities, Denver 1992; D. Sinaniotis, The Plea ofillegality in EC Law, EPL 2001, vol. 7, nr 1, s. 103; A. Ward, Judical Reyiew and the Rights of Priyate Parties in EC Law, Oxford 1999; A. Wyrozumska, Podstawowe instrumenty wspólnotowego systemu rozstrzygania sporów, „Biuletyn Oirodka Informacji i Dokumentacji Rady Europy” 1998, nr 3—4, s. 37.
11.1. Rozgraniczenie właściwości Trybunału Sprawiedliwo ści i Sądu Pierwszej Instancji w I filarze UE
Centralne miejsce w systemie ochrony prawnej WE/UE zajmują Trybunał Spra wiedliwości Wspólnot Europejskich i Sąd Pierwszej Instancji Obydwa sądy wła ściwe są do rozpatrywania ściśle określonego rodzaju skarg, które w efekcie gwarantują szeroką ochronę prawną.
System ochrony sądowej WE/UE został zreformowany Traktatem nicejskim z 26 lutego 2001 r. Kompetencje obu sądów, organizację, procedurę itp. regulują:
— Traktaty powołujące do życia Wspólnoty (wywód ograniczamy dalej do
TWE);
— TUE;
— Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości z 2001 r., dołączo ny do TN, (dalej Statut)
— Regulamin Trybunału Sprawiedliwości z 1991 r. oraz Regulamin Sądu Pierwszej Instancji z 1991 r.
Pomimo zmiany zakresu kompetencji obu sądów, dokonanej także wcześniej przez TA, nie zmieniono nazw sądów. Trybunał Sprawiedliwości nadal więc nazy wa się, zgodnie z Traktatami Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (nazwa ta jest jednak rzadko stosowana, Europejski Trybunał Sprawiedliwości — ETS
— jest nazwą nieoficjalną), chociaż jego kompetencja rozciąga się także na IIi III filar UE, a SF1 może rozpatrywać skargi odwoławcze od orzeczeń Izb Sądowych, przez co stał się również sądem drugiej instancji
Trybunał Sprawiedliwości istnieje od samego początku, tj. od powstania pierw szej z organizacji wspólnotowych, już nie działającej, EWWiS. ETS jest sądem rozstrzygającym najważniejsze sprawy dotyczące funkcjonowania UE, jednolitości i spójności prawa wspólnotowego. Sąd Pierwszej Instancji został utworzony na podstawie JAE, decyzją Rady z 1988 r., przy ETS, głównie w celu rozpatrywania skarg pracowniczych. Dopiero Traktat nicejski uczynił z SF1 autonomiczną in stytucję wspólnotową, sąd powszechny o jurysdykcji generalnej. Naczelne zada nie powierzone ETS i SF1 określa art. 220 TWE (zmieniony TN), stwierdzając, że i Trybunał i SF1, w zakresie swojej kompetencji, „czuwają nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu”
Pomimo nadania SF1 autonomicznego charakteru, nie został wymieniony w art. 7 TWE jako instytucja WE. Ponadto Traktaty zaledwie w kilku przepisach rozróżniają Trybunał i SF1. Nie ulega wątpliwości, że wiele przepisów dotyczących Trybunału Sprawiedliwości stosuje się do SF1, chociaż nie jest on w nich wymie niony, np. art. 230. Podobnie Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedli wości z 2001 r. dotyczy obu sądów. Z punktu widzenia instytucjonalnego zatem, oba sądy stanowią jedną instytucję wspólnotową: Trybunał Sprawiedliwości, w ramach której wydzielono organizacyjnie i kompetencyjnie Trybunał i SF1
Traktat nicejski przewiduje również możliwość ustanowienia dodatkowo przy SF1 Izb Sądowych (judickd paneis, les chambres jurisdictionelles, gerichtliche Kam mern), w celu wykonywania w szczególnych dziedzinach, właściwości sądowej określonej w Traktacie.
Określenie izby sądowe, którego użyto nie tylko w wersji polskiej, jest mylą ce, zważywszy, że nie chodzi o izby SF1, lecz niezależne, wyspecjalizowane zespoły
sędziowskie (sądy), które orzekałyby np. w sprawach własności intelektualnej, pracowniczych itp. Zasady powoływania izb określa art. 225a TWE.
Struktura organów sądowych, po reformie nicejskiej, przedstawia się zatem następująco:
— Trybunał Sprawiedliwości;
— Sąd Pierwszej Instancji;
— Izby Sądowe.
Zgodnie z art. 225a(1) TWE, Izby Sądowe rozpoznają „w pierwszej instancji niektóre kategorie skarg wniesionych w szczególnych dziedzinach”. Szczegółowy zakres jurysdykcji konkretnej izby określa decyzja Rady powołująca izbę. Od orze czeń wydanych przez izby przysługuje prawo odwołania się do SF1, ograniczone do kwestii prawnych lub — jeżeli jest to przewidziane w decyzji ustanawiającej izbę — obejmujące również kwestie faktyczne.
SF1 jest zatem sądem odwoławczym od orzeczeń izb sądowych (jeśli zostaną powołane), przede wszystkim jednak rozpatruje w pierwszej instancji:
— skargi o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego (art. 230 TWE);
— skargi na bezczynność instytucji WE (art. 232 TWE);
— skargi odszkodowawcze przeciwko instytucjom WE (art. 235 w związku z art. 288 (2)
— skargi pracownicze wnoszone przez funkcjonariuszy wspólnotowych prze ciwko WE (art. 236)
skargi oparte na klauzuli arbitrażowej umów prawa publicznego lub prywatnego, zawartych przez WE lub w jej imieniu (art. 238).
Fominowszy skargi pracownicze, SPI jest właściwy do rozpoznawania skarg, które objęte są również jurysdykcją ETS. SF1 rozstrzyga je, gdy zostały wniesio ne przez osoby fizyczne lub prawne. Wynika to z art. 51 Statutu, który za strzega wyłączną jurysdykcję ETS w sprawach wniesionych przez państwa członkowskie, instytucje WE I EBC. ETS rozpatruje więc te same kategorie skarg (art. 230, 232, 235, 238) o ile zostały wniesione przez inne podmioty niż podmioty prywatne
Właściwość SF1 określała poprzednio decyzja Rady z 1988 r. w sprawie utwo rzenia SF1 Rada mogła także przekazać SF1 i inne rodzaje spraw. Art. 225 ust. I TWE zastrzegał jednak, że nie mogły być to sprawy dotyczące pytań prejudy cjalnych rozpatrywanych w trybie art. 234 (sprawy te były zastrzeżone do wyłącz-
nej kompetencji ETS). Zmienił to Traktat nicejski Zgodnie z art. 225 ust. 3, SPI jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przedkładanych na mocy artykułu 234, w poszczególnych dziedzinach określonych w Statucie. Przyjęty w 2001 r. Statut nie przekazał jednak SF1 żadnej kompetencji w zakresie art. 234. Przekazanie kompetencji może zostać dokonane później, wymaga jed nomyślnej decyzji Rady, zgodnie z art. 245 TWE
Reforma nicejska ugruntowała pozycję Trybunału Sprawiedliwości jako „rzeczywistego sądu najwyższego”.
Jurysdykcję ETS można podzielić na jurysdykcję sporną i niesporną, tj. opi niodawczą.
W ramach jurysdykcji spornej ETS rozpatruje następujące skargi (ogranicza my się do najważniejszych rodzajów):
— skargi z art. 230 (na nieważność) art. 232 (bezczynność) art. 235 (odszkodowawcze) wniesione przez państwa członkowskie, instytucje WE lub EBC (art. 51 Statutu);
— skargi przeciwko państwu członkowskiemu o niewywiązywanie się ze zobowiązań wspólnotowych wnoszone przez Komisję (art. 226) lub pań stwo członkowskie (art. 227)16.
W ramach jurysdykcji niespornej (opiniodawczej) ETS orzeka:
— o zgodności umowy międzynarodowej, którą zamierza zawrzeć WE z Traktatem, art. 30017,
— w sprawach pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy krajowe, zgodnie z art. 234 TWE
Najwyższa pozycja ETS gwarantowana jest obecnie nie tylko poprzez zastrze żenie najważniejszych kategorii spraw do kompetencji Trybunału, ale także po przez szczególne rozwiązania mające na celu utrzymanie jednolitości prawa wspólnotowego.
Po pierwsze, ETS rozpatruje, tak jak poprzednio, odwołania od orzeczeń SP1 Odwołanie do Trybunału ogranicza się do kwestii prawnych. Podstawę do niego stanowi brak właściwości SF1, błąd proceduralny przed SF1, naruszający prawa skarżącego, oraz naruszenie prawa wspólnotowego przez SF1 (art. 58 Sta tutu) Jeżeli odwołanie jest zasadne, ETS stwierdza nieważność orzeczenia SPI. Może on wydać orzeczenie końcowe w sprawie, )eśli stan postępowania na to pozwala, lub skierować sprawę do ponownego rozpatrzenia przez SPI. W takiej sytuacji, SF1 jest związany orzeczeniem ETS odnośnie do kwestii prawnych
Po drugie, reforma nicejska wprowadziła nowe rozwiązanie instytucjonalne, SF1 może przekazać sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości Do tyczy to kompetencji SF1 w zakresie art. 234 TWE (pytań prejudycjalnych). Zgod nie z art. 225 ust. 3 TWE, jeżeli SF1 uzna, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność i spójność prawa wspólnotowe go, może on przekazać tę sprawę ETS.
Po trzecie, nowym rozwiązaniem jest także ponowne zbadanie orzeczenia SPI (art. 225 ust. 2-3, art. 62 Statutu). Dotyczy ono orzeczenia SF1 w sprawie odwołania od orzeczenia Izby Sądowej oraz orzeczenia w trybie art. 234 TWE. W obydwu przypadkach chodzi na razie o kompetencje potencjalne SPI, albo wiem nie zostały jeszcze uruchomione. Z wnioskiem o rewizję orzeczenia SF1 występuje w ciągu jednego miesiąca od ogłoszenia wydania orzeczenia przez SF1 Pierwszy Rzecznik Generalny, jeśli uzna, że zachodzi poważne ryzyko, iż może ono mieć wpływ na jedność i spójność prawa wspólnotowego. ETS w cią gu miesiąca od przedstawienia wniosku przez Rzecznika rozstrzyga, czy należy ponownie zbadać orzeczenie.
ETS zajmuje się także szczególnymi sprawami przekazanymi do jego kom petencji przez państwa członkowskie — na podstawie specjalnych umów lub klau zul sądowych zawartych w umowach międzynarodowych (art. 239), jurysdykcji ETS podlegają np. spory wynikłe na tle stosowania Konwencji brukselskiej
o jurysdykcji i wykonalności orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych
z 27 września 1968 r. (obowiązuje nadal w stosunku do Danii), Konwencji
o prawie właściwym do zobowiązań umownych z 19 czerwca 1980 r. Spory
mogą być poddane jurysdykcji ETS lub SPI także w inny sposób np. art. 63 roz porządzenia 40/94 dotyczącego wspólnotowego znaku towarowego, powierza SF1
rozstrzyganie sporów dotyczących znaków towarowych; podobnie art. 73 rozpo rządzenia 2100/94 dotyczącego rejestracji odmian roślin.
Spójny system sądowej kontroli przestrzegania prawa wymaga nie tylko zapew nienia Trybunałowi Sprawiedliwości kluczowej roli, lecz także indywidualnego
podejścia do kwestii locus standi (prawa do wnoszenia spraw do sądu), tak aby
interes prywatny pogodzić z interesem publicznym — podejście to jest wyraźne
w praktyce orzeczniczej obecnie i Trybunału i SPI, zwłaszcza w związku z art.
230 TWE.
11.2. Szczególne obszary kompetencji Trybunału Sprawie dliwości
W I filarze UE kompetencja Trybunału Sprawiedliwości ma charakter pełny,
z wyjątkiem regulacji w ramach Tytułu IV (Illa) Polityki: wizowa, azylowa
i imigracyjna oraz inne dotyczące swobodnego przepływu osób. Art. 68 TWE
wprowadza ograniczenia w odniesieniu do pytań prejudycjalnych (art. 234
TWE):
— pytania prejudycjalne związane z interpretacją lub ważnością środków przyjmowanych w ramach Tytułu IV kierowane mogą być wyłącznie przez sądy, od których decyzji nie przewidziano odwołania w prawie krajowym;
— ETS nie jest właściwy do orzekania odnośnie do jakiegokolwiek środka lub decyzji podjętych stosownie do art. 62 pkt. I TWE (tj. przyjętych w celu zapewnienia braku kontroli osób, obywateli UE i państw trzecich, przy przekraczaniu granic wewnętrznych), dotyczących utrzymania prawa i po rządku oraz ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego;
— Rada, Komisja lub państwo członkowskie mogą zwrócić się do FTS o wy danie orzeczenia dotyczącego kwestii interpretacji postanowień Tytułu IV lub aktów instytucji WE opartych na tych postanowieniach. Orzeczenie ETS w odpowiedzi na taką prośbę nie stosuje się do rozstrzygnięć mających powagę rzeczy osądzonej.
W zakresie TUE kompetencje ETS określa art. 46 TUF. Właściwość FTS dotyczy:
— postanowień zmieniających Traktaty ustanawiające Wspólnoty;
— III filaru UE (art. 35 TUF):
a) orzeczeń wstępnych (pytania prejudycjalne) w kwestii ważności i in terpretacji decyzji ramowych i decyzji, interpretacji konwencji przy jętych w ramach Tytułu VI TUE, a także w kwestii ważności i interpretacji środków służących implementacji tych konwencji pod
warunkiem uznania tej kompetencji przez państwo członkowskie (pa(i stwa składają jednostronne oświadczenia ETS nie może jednak kontrolować ważności lub proporcjonalnoici środków podejmowanych przez policję lub inne służby zajmujące si, kontrolą przestrzegania prawa w państwie członkowskim. Nie jest Lak że właściwy w zakresie orzekania o wykonywaniu obowiązków ciążą cych na państwach członkowskich w odniesieniu do utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego(art. 3 ust. 5).
b) kontroli legalności decyzji ramowych i decyzji (skarga na nieważ ność), Skargę wnosi państwo członkowskie lub Komisja, podnosząc zarzut bra ku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, na ruszenia TUF lub jakiejkolwiek normy prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy. Skargi powinny być wniesione w terminie dwóch miesięcy od daty publikacji zaskarżanych decyzji ramowych i decyzji (art. 35 ust. 6).
c) sporów między państwami członkowskimi dotyczących wykładni lub stosowania aktów przyjętych na podstawie artykułu 34 ust. 2 (wspólne stanowiska, decyzje ramowe, decyzje, konwencje). Pod warun kiem, że spór ten nie został rozstrzygnięty przez Radę w ciągu sześciu miesięcy od daty jego wniesienia pod obrady przez jednego z jej człon ków. Trybunał Sprawiedliwości jest również właściwy do orzekania w każdym sporze między państwami członkowskimi a Komisją dotyczącym wykładni lub stosowania konwencji sporządzonych na mocy artykułu 34 ustęp 2 lit. d),
— spraw z zakresu wzmocnionej współpracy (do TN ściślejszej współpra cy, która obejmowała filary I i III); wzmocniona współpraca obejmuje wszystkie trzy filary UE, szczegółowe warunki kompetencji ETS określają art. 11 i ha TWE oraz art. 40 TUF,
— art. 6 ust. 2 TUE (ochrona praw podstawowych) w odniesieniu do działań instytucji, jeśli ETS ma jurysdykcję na mocy Traktatów lub TUE,
— postanowień czysto proceduralnych określonych w art. 7 TUE (środ ki wobec państwa członkowskiego w przypadku poważnego ryzyka naru szenia przez niego zasad wymienionych w art. 6 ust. I TUE). Kompetencje w tej dziedzinie ETS nabył na podstawie TN;
ETS działać musi na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego w ciągu miesiąca od dokonania przez Radę stwierdzenia przewidzianego w tym artykule;
— art. 46 do 53 TUE — postanowień końcowych TUE.
Jurysdykcja ETS w zakresie postanowień końcowych TUE była m.in. przed miotem sprawy C-1 70/9 6 dotyczącej lotniskowych wiz tranzytowych Komisja wniosła na podstawie art. 230 TWE o unieważnienie wspólnego działania przyjętego przez Radę zgodnie z dawnym art. K.3 (2) [ art. 31] TUE. Podczas postępowania przed ETS Wielka Brytania (interwe nient), zarzuciła ETS brak jurysdykcji, ponieważ kwestionowany środek został przyjęty poza I filarem UE (w filarze III, w obszarze, w którym Try bunał nie miał jurysdykcji). ETS zauważył jednak, że art. 47 (dawny art. M) TUE stanowi, że TUE w żadnym stopniu nie narusza Traktatów ustanawia jących Wspólnoty lub późniejszych traktatów i aktów zmieniających lub uzupełniających je. Na mocy zaś art. 46 (dawny art. L) TUE, ETS ma kom petencję w stosunku do art. 46-5 3 (dawnych art. L-S). Trybunał zatem ma za zadanie zapewnić, aby akty, które wg opinii Rady, wchodzą w zakres ówczesnego art. K.3(2) TUE, nie kolidowały z kompetencjami WE. Skar ga została dopuszczona. Decyzja Trybunału miała duże znaczenie, ponie waż zapobiegła wykorzystywaniu przez państwa członkowskie TUE w celu unikania stosowania procedur stanowienia prawa określonych w TWE w dziedzinach, które należą do kompetencji WE.
11.3. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego
Postępowanie o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego, określo ne w art. 230 (dawny art. 173) TWE, zajmuje centralną pozycję w systemie kontroli legalności aktów prawnych wydawanych przez instytucje WE i EBC (System ten obejmuje także skargę na bezczynność instytucji, odszkodowawczą i postępowanie w trybie art. 234 TWE); jest wzorowane na skargach znanych w systemach prawnych państw członkowskich służących kontroli legalności aktów administracyjnych. ETS (lub zgodnie z właściwością — SPI) może uznać zaskarżony akt za nieważny. Oznacza to, że środek taki traci moc wiążącą i jest traktowany jakby nigdy nie został podjęty (art. 231 TWE).
11.3.1. Akty prawne podlegające kontroli
Zgodnie z pierwszym akapitem art. 230 (dawny art.173) TWE, ETS „kontrolti je zgodność z prawem aktów przyjętych wspólnie przez PE i Radę, aktów Rady, Komisji oraz EBC innych niż zalecenia i opinie oraz aktów PE wywołujących skutki prawne w stosunku do osób trzecich”. Kontroli legalności w trybie at-t. 230 podlegają akty prawne, które można przypisać instytucjom wspólnotowyiti (wyłączone spod kontroli są zatem akty prawa pierwotnego, np. traktaty założy cielskie, traktaty zmieniające, traktaty akcesyjne). Sformułowanie art. 230 kore sponduje z art. 249 (dawny art. 189) TWE, który wymienia jako wiążące akty instytucji rozporządzenia, dyrektywy i decyzje. Wydawać by się mogło, że kom petencja ETS ograniczona jest do kontroli legalności tylko tych rodzajów aktów. Tymczasem w sprawie 22/70 ERTA ETS uznał, iż kontroli podlegają także iti strukcje udzielone przez Radę państwom członkowskim w sprawie negocjacji umowy międzynarodowej określającej warunki pracy załóg pojazdów w między narodowym transporcie drogowym. ETS przyjął bowiem, że cel postępowania określonego w ówczesnym art. 173, tj. zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktu nie mógłby być osiągnięty, gdyby nie było możli we kontrolowanie wszystkich aktów, niezależnie od ich natury lub formy, jeśi wywołują skutki prawne. W sprawie 294/8 3 Les Verts ETS przyznał, iż kontroli podlegają także akty PE (w tym przypadku uchwały dotyczące zwrotu kosztów poniesionych przez partie polityczne uczestniczące w wyborach do P1 w 1984 r.), pomimo, iż nie zostały wymienione w ówczesnym art. 173 (ostat ni fragment art. 230 dodany został później, przez JAE). Odrzucenie takiej moż liwości byłoby, zdaniem Trybunału, sprzeczne z duchem Traktatu wyrażonym w art. 220 (dawny art. 164) i jego systemem.
Skarga może być zatem wniesiona nie tylko przeciwko rozporządzeniom, dy rektywom i decyzjom (czy zaleceniom EWWiS), ale także przeciwko wszelkim innym aktom prawnym, które wywołują skutki prawne wobec osób trze cich bez względu na ich formę prawną. Akt wywołuje skutki prawne wobec osób trzecich, zdaniem ETS, gdy zmienia sytuację prawną podmiotu, tzn. wpły wa na jego prawa i obowiązki ETS bada przy tym treść aktu i skutki prawne jakie wywołuje. Nazwa i zewnętrzna forma aktu są bez znaczenia. Chodzi jednak zawsze o ostateczne skutki prawne danego środka, co wyklucza spod działania art. 230 wszelkie akty przygotowawcze będące wstępem do wydania aktu końco wego wyrażającego ostateczne stanowisko instytucji WE (uwagi dotyczące in- stytucji odnoszą się również do EBC), tj. wszelkiego rodzaju propozycje,
potwierdzenia, akty implementacyjne i wewnętrzne akty instytucji ETS w spra wie PE y. Rada stwierdził, że skardze z art. 230 nie podlegają porozumienia przyjęte na spotkaniach przedstawicieli państw członkowskich WE z Komisją, ponieważ choć wyrażają one wolę stron do wywołania skutków prawnych, to nie zawierają stanowiska instytucji WE; oraz akty potwierdzające wcześniej przyjęte środki, które nie zostały zakwestionowane w ciągu dwóch miesięcy, tj. w termi nie przewidzianym w art. 230 TWE.
W sprawie Grimaldi Trybunał po raz pierwszy przyznał, że zalecenia mogą wpływać na prawa i obowiązki osób trzecich. Podobne zdanie ETS wyraził w orzeczeniu Saarland y. Minister Przemysłu w stosunku do opinii.
W sprawie Francja y. KE ETS stwierdził, że umowy międzynarodowe za warte przez WE podlegają kontroli określonej w art. 230 TWE, ponieważ są aktami WE
Trybunał nie mógłby jednak unieważnić umowy jako takiej, nie jest ona bo wiem tylko aktem prawa wspólnotowego, lecz także aktem prawa międzyna rodowego. Stąd, kontrola następcza legalności umów międzynarodowych dotyczy decyzji Rady lub Komisji wyrażającej zgodę na związanie WE umową, a nie umowy. W jej konsekwencji umowa może zostać wypowiedziana lub re negocjowana. W płaszczyźnie prawa międzynarodowego obowiązuje do mo mentu wygaśnięcia.
11.3.2. Przesłanki nieważności aktu prawa wspólnotowego
Zgodnie z art. 230 TWE akt prawny może być uznany za nieważny „na podsta wie braku kompetencji, naruszenia istotnego wymogu proceduralnego, naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia praw nego odnośnie jego stosowania lub na podstawie nadużycia władzy” (prze słanki wzorowane na francuskim prawie administracyjnym). Pierwsza, druga i czwarta przesłanka nieważności umożliwia badanie zgodności aktu prawnego z prawem wspólnotowym pod względem formalnym. Trzecia przyczyna — na ruszenie TWE — pozwala na dokonanie kontroli środka prawnego pod względem materialnym.
11.3.2.1.Brak kompetencji instytucji WE lub EBC
Instytucja działa z przekroczeniem swoich uprawnień, jeśli podejmuje działani władcze, do których nie została upoważniona przez prawo wspólnotowe Może to mieć miejsce w trzech przypadkach, gdy:
— podejmuje działania w obszarze, który nie należy do kompetencji WE (w praktyce rzadkie);
— działa w ramach kompetencji należących do innej instytucji WE (częste przypadki);
— wykonuje kompetencje WE w stosunku do państwa trzeciego lub jego obywateli w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym (np. ekstraterytorialne skutki prawa konkurencji).
11.3.2.2. Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego
Chodzi o nieprawidłowość, która pojawia się w trakcie procedury uchwalania określonego aktu, i która może mieć wpływ na jego treść lub naruszać prawa osób, których dany akt dotyczy. Naruszenia procedury można ogólnie podzielić na trzy grupy przyczyn związanych z:
— przygotowaniem aktu:
a) niedopełnienie obowiązku konsultacji z określonym podmiotem, kie dy taka konsultacja jest wymagana przez prawo wspólnotowe
b) niedanie możliwości wyrażenia swojej opinii podmiotom, których dany środek dotyczy,
c) wybór niewłaściwej procedury dla podjęcia danego środka
— formą aktu: np. niewłaściwe uzasadnienie lub brak uzasadnienia dla podjęcia danego środka (np. niepodanie podstawy prawnej);
— ogłoszeniem aktu prawnego: środek nie został ogłoszony w sposób dla
niego przewidziany przez prawo wspólnotowe — nieopublikowanie aktti
w odpowiednim organie promulgacyjnym WE lub niepowiadomieok”
o podjęciu określonego środka jego adresata. Naruszeniem jest też ogło szenie lub zawiadomienie adresata o przyjęciu aktu prawnego w sposób
wadliwy, np. przez niepodanie jego całej treści lub uzasadnienia.
11.3.2.3. Naruszenie Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odnośnie do jego stosowania
Jest to najważniejsza i zarazem najszersza podstawa nieważności aktu prawnego, dająca możliwość zbadania jego materialnej zgodności z pierwotnym i wtórnym prawem WE, w tym ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego, umowami mię dzynarodowymi wiążącymi WE czy prawem niepisanym.
11.3.2.4. Nadużycie władzy
Dotyczy sytuacji, w których instytucja wspólnotowa podejmuje decyzję głównie w innym celu niż cel wskazany, lub działa w celu uniknięcia procedury, którą powinna w danym przypadku zastosować. Udowodnienie przed sądem nadużycia władzy jest trudne, ponieważ należy wykazać, że prawdziwe motywy działań da nej instytucji nie są zgodne z prawem wspólnotowym
Z orzecznictwa ETS wynika, że trzy pierwsze przesłanki kontroli dotyczą zgod ności aktu z normami wyższego rzędu (zawartymi w Traktatach, zasadami ogól nymi, podstawowymi normami prawa międzynarodowego). Trzecia podstawa obejmuje dwie pierwsze, ponieważ normy dotyczące kompetencji i podstawowe wymogi proceduralne stanowią część Traktatów lub norm przyjętych na ich podstawie. Kontrola zgodności z normami nadrzędnymi ma istotne znaczenie dla zakresu kompetencji SPI i ETS. Sądy te bowiem mogą (lub nawet mają obo wiązek w niektórych sytuacjach) badać z własnej inicjatywy (proprio motu) zgod ność przyjęcia aktu z normami nadrzędnymi (legalność zewnętrzna). Zarzuty naruszenia Traktatu lub zasad dotyczących jego stosowania lub nadużycia władzy w odniesieniu do treści aktu (jego stosowania) mogą być badane przez sądy tylko jeśli zarzut tego typu został podniesiony przez skarżącego (legalność wewnętrzna).
11.3.3. Legitymacja czynna
Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego można podzielić na trzy kategorie:
— podmioty uprzywilejowane — państwa członkowskje Parlament Europejski (od wejścia w życie TN) Rada, KE — TWE przyznaje im
nieograniczone prawo do wnoszenia skargi — nie muszą wykazywać inte resu prawnego w zaskarżaniu danego środka;
— podmioty póluprzywilejowane — T0 i EBC — mogą wnieść skar gę tylko w celu ochrony własnych uprawnień. Do TN najważniejszym podmiotem póluprzywilejownym był FE. ETS przyznał po raz pierwszy FE locus standi w sprawie C-70/88 Chernobyl chociaż nieco wcześniej w sprawie 302/8 7 Comitology odrzucił roszczenia FE opierając się na czysto literalnej interpretacji dawnego art. 173, który nie przewidywał prawa FE do wniesienia skargL W sprawie Chernobyi odszedł od dotych czasowej linii orzeczniczej, ponieważ PE udowodnił, że posiada rzeczywi sty interes prawny, złożenie skargi przez FE było jedynym efektywnym środkiem prawnym służącym ochronie kompetencji PE (PE kwestionował wybór podstawy prawnej dla aktu przyjętego przez Radę, rozporządzenia określaj ącego dopuszczalną dawkę napromieniowania żywności i paszy będącego m.in. rezultatem wypadku jądrowego, zdaniem PE akt powinien być przyjęty na podstawie dawnego art. lOOa TWE, tj. w tzw. procedurze współpracy). W sprawie Comitology Komisja zajęła stanowisko popiera jące stanowisko PE, interes PE mógł być zatem efektywnie ochroniony przez Komisję i nie wymagał przyznania PE specjalnych uprawnień. W sprawie Chernobyl Komisja poparła Radę. W tej sytuacji ETS przyznał FE prawo do wniesienia skargi o unieważnienie aktów Rady lub Komisji, pod warunkiem, że celem skargi będzie ochrona jego uprawnień (odpo wiednią zmianę do dawnego art. 173 wprowadził Traktat z Maastricht). Wyrok w sprawie Comitology interpretowany jest zatem tylko jako odma wiający PE pełnego prawa do skargi (mogło ono być przyznane tylko przez Traktat, uczynił to TN).
— podmioty nieuprzywilejowane — osoby fizyczne i prawne — mogą wnieść skargę jedynie w odniesieniu do decyzji lub rozporządzeń będących faktycznie decyzjami, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.
Każdy z wyżej wymienionych podmiotów może wnieść skargę tylko
w określonym czasie, tj. w ciągu dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia aktu lub
zawiadomienia o nim powoda lub w przypadku jego nieobecności, od dnia,
w którym powziął wiadomość o akcie.
11.3.4. Kontrola legalności aktów prawa wspólnotowego przez podmioty prywatne
Czwarty akapit art. 230 zakreśla wąskie granice możliwości kontroli legalności aktów prawa wspólnotowego przez jednostki Osoba fizyczna lub prawna (w tym wszelkie instytucje, jeśli posiadają zdolność procesową, np. region autono miczny, stowarzyszenia producentów, importerów) może wnieść skargę o stwier dzenie nieważności:
1. decyzji skierowanych do niej,
2. decyzji skierowanych do innych osób, o ile dotyczą jej bezpośrednio i in dywidualnie,
3. decyzji, które „mimo przyjęcia w formie rozporządzenia dotyczą jej bezpo średnio i indywidualnie”.
Traktat ogranicza zatem legitymację podmiotów prywatnych - co do rodzaju aktu, jaki może zostać zaskarżony (decyzje - bez względu na ich formę), oraz - co do konieczności wykazania przez jednostkę, że jest adresatem danego aktu, lub że akt dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie.
Kontrola legalności decyzji dokonywana przez jej adresata nie budziła więk szych problemów w praktyce. Co do drugiego rodzaju aktów, decyzji skierowa nych do innych osób, najważniejsze okazało się wyjaśnienie przez Trybunał możliwości kwestionowania przez podmioty prywatne decyzji Komisji lub Rady skierowanych do państw członkowskich. Trybunał zdecydowanie odrzucił opinię Komisji, że pojęcie „skierowane do innych osób” nie oznacza państw członkow skich, gdyż wykonują one swe władztwo suwerenne. Trybunał podkreślił, że za równo litera jaki zwykłe znaczenie paragrafu drugiego ówczesnego art.173 TWE, usprawiedliwiają jego najszerszą interpretację, tym bardziej że postanowienia Traktatu uznające prawo zainteresowanych stron do wszczęcia postępowania nie mogą być interpretowane w sposób zwężający. Wobec tego, gdy Traktat milczy w tej kwestii, ograniczenie pod tym względem nie może być domniemywane
Trybunał przyjął jednak początkowo wąską interpretację pojęcia „dotyczy indywidualnieu, uznał bowiem, że osoby inne niż te, do których decyzja jest skie rowana mogą twierdzić, że dotyczy ona ich indywidualnie tylko, gdy dotyczy ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana (tzw. test Plaumanna) Sprawa dotyczyła Plaumanna - importera mandarynek — który wniósł skargę
o unieważnienie decyzji Komisji skierowanej do RFN dotyczącej wysokości cła wi mandarynki ETS uznał, że decyzja dotyczy Plaumanna „z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do kontestowanej decyzji w taki sam sposób jak osoby, do których decyzja została skierowana Plaumann jest importerem mandarynek, cecha ta nie wyróżnia go w szczególny sposób, jest ona charak rystyczna także dla innych członków tej samej abstrakcyjnej grupy, nawet jeśli ich liczbę daje się ustalić, ponieważ potencjalnie każdy może do tej grupy należeć (grupa jest otwarta). Test jest zatem trudny do spełnienia i rzadko kiedy jednos ka może dowieść, że decyzja dotyczy jest w sposób indywidualny. W kilku przy padkach ETS uznał, że decyzja dotyczyła powoda w sposób indywidualny:
sytuacje nie były przypadkowe, podmioty dały się łatwo zidentyfikować i ich licz ba mogła być ustalona w momencie, w którym decyzja została podjęta.
W ten sposób w sprawie 106 i 107/6 3 Toepfer Powodowie przedłożyli władzom niemieckim I października 1963 r. wniosek o licencję importową na kukurydzę. W tym dniu stawka celna wynosiła 0. Władze niemieckie zoriento wały się jednak, że zaszły poważne zmiany na rynku zbożowym, przy tej stawce importerzy osiągną ogromne zyski, odmówiły zatem wydania decyzji do czasu podniesienia cła. Importerów poinformowano, że ich wniosek będzie odrzuco ny, i zwrócono się do Komisji o potwierdzenie tej decyzji Komisja podniosła cła 2 października, a 3 października potwierdziła retroaktywnie zakaz wydawania licencji w stosunku do okresu I - 4 października. Importerzy wnieśli do ETS o unieważnienie decyzji Komisji
W sprawie 231/82 Spijker decyzję Komisji zakazującą importu do Benelu xu pędzli malarskich z Chin kwestionowało jedyne na rynku przedsiębiorstwo trudniące się tego typu handlem z Chinami Każdy jednak w każdym czasie może sprowadzać pędzle z Chin (działalność była otwarta dla wszystkich), stąd decy zja nie dotyczyła firmy indywidualnie.
W sprawie 11/82 Piraiki-Patraiki y. Komisji siedem greckich przedsiębiorstw kwestionowało decyzję Komisji upoważniającą Francję do ograniczenia importu bawełny z Grecji Skarżący twierdzili, że decyzja dotyczy ich indywidualnie. Są bowiem największymi greckimi przedsiębiorstwami handlującymi i produkują cymi bawełnę od długiego czasu. Produkcja i eksport bawełny wymaga organi zacji przemysłowej i komercyjnej, której nie da się ustanowić z dnia na dzień, a z pewnością nie w ciągu krótkiego czasu obowiązywania kwestionowanej decyzji. Działalności takiej nie może więc prowadzić „każdy, w każdym czasie”. ETS za uważył po pierwsze, że decyzja dotyczy przedsiębiorstw greckich tylko jako ekspor terów, a nie producentów bawełny. Eksportem może być potencjalnie każdy. Cześć jednak z siedmiu przedsiębiorstw (eksporterów) daje się odróżnić indywi
dualnie z uwagi na szczególną okoliczność. A mianowicie niektóre z tych przed siębiorstw zawarły już kontrakty eksportowe przed wejściem w życie decyzji Ko misji ETS dopuścił skargę tylko tych przedsiębiorstw.
Decyzja skierowana do innej osoby musi dotyczyć powoda nie tylko indywi dualnie, ale i bezpośrednio. Decyzje adresowane do państw członkowskich mogą powodować pewne problemy, albowiem najczęściej skutkują wobec pod miotów prywatnych poprzez środki przyjęte przez państwo członkowskie dla ich wykonania. ETS wyjaśnił zatem, że „dotyczy bezpośrednio” oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żad nej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także gdy podczas uchwala nia decyzji, nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo ją zastosuje i wykona.
W sprawie Toepfer chodziło o decyzję Komisji upoważniającą środek krajo wy (RFN zwrócił się o określoną decyzję do Komisji). ETS uznał, że decyzje Ko misji upoważniające do działania mają ten sam skutek, co decyzje zmieniające lub znoszące środki krajowe. Decyzja skutkowała wobec zainteresowanych bezpośred nio, dokładnie w taki sam sposób jak środek prawny, który decyzja ta zastąpiła.
W sprawie 11/82 Piraiki-Patraiki ETS uznał, iż decyzja Komisji dotyczyła skarżących bezpośrednio. Art. 130 Aktu Akcesji Grecji do WE powierzył Komi sji kompetencje do upowa...
ulcik99